Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (4.65.1-4.69.4)

[4.65.1] Τοιαῦτα τοῦ Ἑρμοκράτους εἰπόντος πειθόμενοι οἱ Σικελιῶται αὐτοὶ μὲν κατὰ σφᾶς αὐτοὺς ξυνηνέχθησαν γνώμῃ ὥστε ἀπαλλάσσεσθαι τοῦ πολέμου ἔχοντες ἃ ἕκαστοι ἔχουσι, τοῖς δὲ Καμαριναίοις Μοργαντίνην εἶναι ἀργύριον τακτὸν τοῖς Συρακοσίοις ἀποδοῦσιν· [4.65.2] οἱ δὲ τῶν Ἀθηναίων ξύμμαχοι παρακαλέσαντες αὐτῶν τοὺς ἐν τέλει ὄντας εἶπον ὅτι ξυμβήσονται καὶ αἱ σπονδαὶ ἔσονται κἀκείνοις κοιναί. ἐπαινεσάντων δὲ αὐτῶν ἐποιοῦντο τὴν ὁμολογίαν, καὶ αἱ νῆες τῶν Ἀθηναίων ἀπέπλευσαν μετὰ ταῦτα ἐκ Σικελίας. [4.65.3] ἐλθόντας δὲ τοὺς στρατηγοὺς οἱ ἐν τῇ πόλει Ἀθηναῖοι τοὺς μὲν φυγῇ ἐζημίωσαν, Πυθόδωρον καὶ Σοφοκλέα, τὸν δὲ τρίτον Εὐρυμέδοντα χρήματα ἐπράξαντο, ὡς ἐξὸν αὐτοῖς τὰ ἐν Σικελίᾳ καταστρέψασθαι δώροις πεισθέντες ἀποχωρήσειαν. [4.65.4] οὕτω τῇ [τε] παρούσῃ εὐτυχίᾳ χρώμενοι ἠξίουν σφίσι μηδὲν ἐναντιοῦσθαι, ἀλλὰ καὶ τὰ δυνατὰ ἐν ἴσῳ καὶ τὰ ἀπορώτερα μεγάλῃ τε ὁμοίως καὶ ἐνδεεστέρᾳ παρασκευῇ κατεργάζεσθαι. αἰτία δ᾽ ἦν ἡ παρὰ λόγον τῶν πλεόνων εὐπραγία αὐτοῖς ὑποτιθεῖσα ἰσχὺν τῆς ἐλπίδος.
[4.66.1] Τοῦ δ᾽ αὐτοῦ θέρους Μεγαρῆς οἱ ἐν τῇ πόλει πιεζόμενοι ὑπό τε Ἀθηναίων τῷ πολέμῳ, αἰεὶ κατὰ ἔτος ἕκαστον δὶς ἐσβαλλόντων πανστρατιᾷ ἐς τὴν χώραν, καὶ ὑπὸ τῶν σφετέρων φυγάδων τῶν ἐκ Πηγῶν, οἳ στασιασάντων ἐκπεσόντες ὑπὸ τοῦ πλήθους χαλεποὶ ἦσαν λῃστεύοντες, ἐποιοῦντο λόγους ἐν ἀλλήλοις ὡς χρὴ δεξαμένους τοὺς φεύγοντας μὴ ἀμφοτέρωθεν τὴν πόλιν φθείρειν. [4.66.2] οἱ δὲ φίλοι τῶν ἔξω τὸν θροῦν αἰσθόμενοι φανερῶς μᾶλλον ἢ πρότερον καὶ αὐτοὶ ἠξίουν τούτου τοῦ λόγου ἔχεσθαι. [4.66.3] γνόντες δὲ οἱ τοῦ δήμου προστάται οὐ δυνατὸν τὸν δῆμον ἐσόμενον ὑπὸ τῶν κακῶν μετὰ σφῶν καρτερεῖν, ποιοῦνται λόγους δείσαντες πρὸς τοὺς τῶν Ἀθηναίων στρατηγούς, Ἱπποκράτη τε τὸν Ἀρίφρονος καὶ Δημοσθένη τὸν Ἀλκισθένους, βουλόμενοι ἐνδοῦναι τὴν πόλιν καὶ νομίζοντες ἐλάσσω σφίσι τὸν κίνδυνον ἢ τοὺς ἐκπεσόντας ὑπὸ σφῶν κατελθεῖν. ξυνέβησάν τε πρῶτα μὲν τὰ μακρὰ τείχη ἑλεῖν Ἀθηναίους (ἦν δὲ σταδίων μάλιστα ὀκτὼ ἀπὸ τῆς πόλεως ἐπὶ τὴν Νίσαιαν τὸν λιμένα αὐτῶν), ὅπως μὴ ἐπιβοηθήσωσιν ἐκ τῆς Νισαίας οἱ Πελοποννήσιοι, ἐν ᾗ αὐτοὶ μόνοι ἐφρούρουν βεβαιότητος ἕνεκα τῶν Μεγάρων, ἔπειτα δὲ καὶ τὴν ἄνω πόλιν πειρᾶσθαι ἐνδοῦναι· ῥᾷον δ᾽ ἤδη ἔμελλον προσχωρήσειν τούτου γεγενημένου.
[4.67.1] Οἱ οὖν Ἀθηναῖοι, ἐπειδὴ ἀπό τε τῶν ἔργων καὶ τῶν λόγων παρεσκεύαστο ἀμφοτέροις, ὑπὸ νύκτα πλεύσαντες ἐς Μινῴαν τὴν Μεγαρέων νῆσον ὁπλίταις ἑξακοσίοις, ὧν Ἱπποκράτης ἦρχεν, ἐν ὀρύγματι ἐκαθέζοντο, ὅθεν ἐπλίνθευον τὰ τείχη καὶ ἀπεῖχεν οὐ πολύ· [4.67.2] οἱ δὲ μετὰ τοῦ Δημοσθένους τοῦ ἑτέρου στρατηγοῦ Πλαταιῆς τε ψιλοὶ καὶ ἕτεροι περίπολοι ἐνήδρευσαν ἐς τὸ Ἐνυάλιον, ὅ ἐστιν ἔλασσον ἄπωθεν. καὶ ᾔσθετο οὐδεὶς εἰ μὴ οἱ ἄνδρες οἷς ἐπιμελὲς ἦν εἰδέναι τὴν νύκτα ταύτην. [4.67.3] καὶ ἐπειδὴ ἕως ἔμελλε γίγνεσθαι, οἱ προδιδόντες τῶν Μεγαρέων οὗτοι τοιόνδε ἐποίησαν. ἀκάτιον ἀμφηρικὸν ὡς λῃσταί, ἐκ πολλοῦ τεθεραπευκότες τὴν ἄνοιξιν τῶν πυλῶν, εἰώθεσαν ἐπὶ ἁμάξῃ, πείθοντες τὸν ἄρχοντα, διὰ τῆς τάφρου κατακομίζειν τῆς νυκτὸς ἐπὶ τὴν θάλασσαν καὶ ἐκπλεῖν· καὶ πρὶν ἡμέραν εἶναι πάλιν αὐτὸ τῇ ἁμάξῃ κομίσαντες ἐς τὸ τεῖχος κατὰ τὰς πύλας ἐσῆγον, ὅπως τοῖς ἐκ τῆς Μινῴας Ἀθηναίοις ἀφανὴς δὴ εἴη ἡ φυλακή, μὴ ὄντος ἐν τῷ λιμένι πλοίου φανεροῦ μηδενός. [4.67.4] καὶ τότε πρὸς ταῖς πύλαις ἤδη ἦν ἡ ἅμαξα, καὶ ἀνοιχθεισῶν κατὰ τὸ εἰωθὸς ὡς τῷ ἀκατίῳ οἱ Ἀθηναῖοι (ἐγίγνετο γὰρ ἀπὸ ξυνθήματος τὸ τοιοῦτον) ἰδόντες ἔθεον δρόμῳ ἐκ τῆς ἐνέδρας, βουλόμενοι φθάσαι πρὶν ξυγκλῃσθῆναι πάλιν τὰς πύλας καὶ ἕως ἔτι ἡ ἅμαξα ἐν αὐταῖς ἦν, κώλυμα οὖσα προσθεῖναι· καὶ αὐτοῖς ἅμα καὶ οἱ ξυμπράσσοντες Μεγαρῆς τοὺς κατὰ τὰς πύλας φύλακας κτείνουσιν. [4.67.5] καὶ πρῶτον μὲν οἱ περὶ τὸν Δημοσθένη Πλαταιῆς τε καὶ περίπολοι ἐσέδραμον οὗ νῦν τὸ τροπαῖόν ἐστι, καὶ εὐθὺς ἐντὸς τῶν πυλῶν (ᾔσθοντο γὰρ οἱ ἐγγύτατα Πελοποννήσιοι) μαχόμενοι τοὺς προσβοηθοῦντας οἱ Πλαταιῆς ἐκράτησαν καὶ τοῖς τῶν Ἀθηναίων ὁπλίταις ἐπιφερομένοις βεβαίους τὰς πύλας παρέσχον· [4.68.1] ἔπειτα δὲ καὶ τῶν Ἀθηναίων ἤδη ὁ αἰεὶ ἐντὸς γιγνόμενος ἐχώρει ἐπὶ τὸ τεῖχος. [4.68.2] καὶ οἱ Πελοποννήσιοι φρουροὶ τὸ μὲν πρῶτον ἀντίσχοντες ἠμύνοντο ὀλίγοι, καὶ ἀπέθανόν τινες αὐτῶν, οἱ δὲ πλείους ἐς φυγὴν κατέστησαν, φοβηθέντες ἐν νυκτί τε πολεμίων προσπεπτωκότων καὶ τῶν προδιδόντων Μεγαρέων ἀντιμαχομένων, νομίσαντες τοὺς ἅπαντας σφᾶς Μεγαρέας προδεδωκέναι. [4.68.3] ξυνέπεσε γὰρ καὶ τὸν τῶν Ἀθηναίων κήρυκα ἀφ᾽ ἑαυτοῦ γνώμης κηρύξαι τὸν βουλόμενον ἰέναι Μεγαρέων μετὰ Ἀθηναίων θησόμενον τὰ ὅπλα. οἱ δ᾽ ὡς ἤκουσαν, οὐκέτι ἀνέμενον, ἀλλὰ τῷ ὄντι νομίσαντες κοινῇ πολεμεῖσθαι κατέφυγον ἐς τὴν Νίσαιαν. [4.68.4] ἅμα δὲ ἕῳ ἑαλωκότων ἤδη τῶν τειχῶν καὶ τῶν ἐν τῇ πόλει Μεγαρέων θορυβουμένων οἱ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους πράξαντες καὶ ἄλλο μετ᾽ αὐτῶν πλῆθος, ὃ ξυνῄδει, ἔφασαν χρῆναι ἀνοίγειν τὰς πύλας καὶ ἐπεξιέναι ἐς μάχην. [4.68.5] ξυνέκειτο δὲ αὐτοῖς τῶν πυλῶν ἀνοιχθεισῶν ἐσπίπτειν τοὺς Ἀθηναίους, αὐτοὶ δὲ διάδηλοι ἔμελλον ἔσεσθαι (λίπα γὰρ ἀλείψεσθαι), ὅπως μὴ ἀδικῶνται. ἀσφάλεια δὲ αὐτοῖς μᾶλλον ἐγίγνετο τῆς ἀνοίξεως· καὶ γὰρ οἱ ἀπὸ τῆς Ἐλευσῖνος κατὰ τὸ ξυγκείμενον τετρακισχίλιοι ὁπλῖται τῶν Ἀθηναίων καὶ ἱππῆς ἑξακόσιοι [οἱ] τὴν νύκτα πορευόμενοι παρῆσαν. [4.68.6] ἀληλιμμένων δὲ αὐτῶν καὶ ὄντων ἤδη περὶ τὰς πύλας καταγορεύει τις ξυνειδὼς τοῖς ἑτέροις τὸ ἐπιβούλευμα. καὶ οἳ ξυστραφέντες ἁθρόοι ἦλθον καὶ οὐκ ἔφασαν χρῆναι οὔτε ἐπεξιέναι (οὐδὲ γὰρ πρότερόν πω τοῦτο ἰσχύοντες μᾶλλον τολμῆσαι) οὔτε ἐς κίνδυνον φανερὸν τὴν πόλιν καταγαγεῖν· εἴ τε μὴ πείσεταί τις, αὐτοῦ τὴν μάχην ἔσεσθαι. ἐδήλουν δὲ οὐδὲν ὅτι ἴσασι τὰ πρασσόμενα, ἀλλὰ ὡς τὰ βέλτιστα βουλεύοντες ἰσχυρίζοντο, καὶ ἅμα περὶ τὰς πύλας παρέμενον φυλάσσοντες, ὥστε οὐκ ἐγένετο τοῖς ἐπιβουλεύουσι πρᾶξαι ὃ ἔμελλον. [4.69.1] γνόντες δὲ οἱ τῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ ὅτι ἐναντίωμά τι ἐγένετο καὶ τὴν πόλιν βίᾳ οὐχ οἷοί τε ἔσονται λαβεῖν, τὴν Νίσαιαν εὐθὺς περιετείχιζον, νομίζοντες, εἰ πρὶν ἐπιβοηθῆσαί τινας ἐξέλοιεν, θᾶσσον ἂν καὶ τὰ Μέγαρα προσχωρῆσαι [4.69.2] (παρεγένετο δὲ σίδηρός τε ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ταχὺ καὶ λιθουργοὶ καὶ τἆλλα ἐπιτήδεια)· ἀρξάμενοι δ᾽ ἀπὸ τοῦ τείχους ὃ εἶχον καὶ διοικοδομήσαντες τὸ πρὸς Μεγαρέας, ἀπ᾽ ἐκείνου ἑκατέρωθεν ἐς θάλασσαν τῆς Νισαίας τάφρον τε καὶ τείχη διελομένη ἡ στρατιά, ἔκ τε τοῦ προαστείου λίθοις καὶ πλίνθοις χρώμενοι, καὶ κόπτοντες τὰ δένδρα καὶ ὕλην ἀπεσταύρουν εἴ πῃ δέοιτό τι· καὶ αἱ οἰκίαι τοῦ προαστείου ἐπάλξεις λαμβάνουσαι αὐταὶ ὑπῆρχον ἔρυμα. καὶ ταύτην μὲν τὴν ἡμέραν ὅλην εἰργάζοντο· [4.69.3] τῇ δὲ ὑστεραίᾳ περὶ δείλην τὸ τεῖχος ὅσον οὐκ ἀπετετέλεστο, καὶ οἱ ἐν τῇ Νισαίᾳ δείσαντες, σίτου τε ἀπορίᾳ (ἐφ᾽ ἡμέραν γὰρ ἐκ τῆς ἄνω πόλεως ἐχρῶντο) καὶ τοὺς Πελοποννησίους οὐ νομίζοντες ταχὺ ἐπιβοηθήσειν, τούς τε Μεγαρέας πολεμίους ἡγούμενοι, ξυνέβησαν τοῖς Ἀθηναίοις ῥητοῦ μὲν ἕκαστον ἀργυρίου ἀπολυθῆναι ὅπλα παραδόντας, τοῖς δὲ Λακεδαιμονίοις, τῷ τε ἄρχοντι καὶ εἴ τις ἄλλος ἐνῆν, χρῆσθαι Ἀθηναίους ὅτι ἂν βούλωνται. [4.69.4] ἐπὶ τούτοις ὁμολογήσαντες ἐξῆλθον, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὰ μακρὰ τείχη ἀπορρήξαντες ἀπὸ τῆς τῶν Μεγαρέων πόλεως καὶ τὴν Νίσαιαν παραλαβόντες τἆλλα παρεσκευάζοντο.

[4.65.1] Αφού έτσι, περίπου, μίλησε ο Ερμοκράτης, οι Σικελιώτες πείστηκαν στα λόγια του και συμφώνησαν να τερματίσουν τον πόλεμο, με όρο ο καθένας να κρατήσει τα όσα κατείχε την στιγμή εκείνη. Οι Καμαριναίοι, όμως, θα κρατούσαν την Μοργαντινή, πληρώνοντας ένα ορισμένο ποσό στους Συρακουσίους. [4.65.2] Όσοι ήσαν σύμμαχοι των Αθηναίων, κάλεσαν τους αρχηγούς του εκστρατευτικού στόλου και τους ανακοίνωσαν ότι θα γίνει ειρήνη που θα δεσμεύει και την Αθήνα. Οι Αθηναίοι έδωσαν την συγκατάθεσή τους και έγινε ειρήνη. Μετά απ᾽ αυτό ο αθηναϊκός στόλος έφυγε από την Σικελία. [4.65.3] Όταν οι στρατηγοί έφτασαν στην Αθήνα, οι Αθηναίοι τους τιμώρησαν. Εξόρισαν τον Πυθόδωρο και τον Σοφοκλή και έβαλαν πρόστιμο στον Ευρυμέδοντα. Αυτά με την κατηγορία ότι, ενώ μπορούσαν να υποτάξουν την Σικελία, δωροδοκήθηκαν κι έφυγαν. [4.65.4] Ήταν τόση η πεποίθησή τους ότι κάθε επιχείρησή τους θα πετύχαινε, ώστε δεν μπορούσαν ν᾽ ανεχθούν καμιά αποτυχία. Είχαν την αξίωση να έχουν παντού επιτυχίες και στα όσα ήσαν δυνατά και στα εξαιρετικά δύσκολα εγχειρήματα, ανεξάρτητα από το αν είχαν κάνει τις ετοιμασίες τους όπως έπρεπε ή όχι. Η αιτία ήταν οι πολλές κι απροσδόκητες επιτυχίες τους που τους είχαν δημιουργήσει μεγάλες ελπίδες.
[4.66.1] Το ίδιο καλοκαίρι, οι κάτοικοι των Μεγάρων που δοκιμάζονταν πολύ και από τον πόλεμο που τους έκαναν οι Αθηναίοι (οι οποίοι έκαναν τακτικά εισβολή στο έδαφός τους δυο φορές τον χρόνο μ᾽ όλο τους τον στρατό) και από τους δικούς τους φυγάδες που ήσαν στις Πηγές —οι εξόριστοι αυτοί είχαν εκδιωχθεί από τους δημοκρατικούς μετά τον εμφύλιο πόλεμο και είχαν γίνει επικίνδυνοι κάνοντας ληστρικές επιδρομές— άρχισαν να λένε, μεταξύ τους, ότι θα έπρεπε να δεχτούν τους φυγάδες, ώστε η πολιτεία να μην βλάπτεται από δυο εχθρούς. [4.66.2] Οι φίλοι των εξορίστων πληροφορήθηκαν αυτούς τους ψιθύρους κι άρχισαν κι αυτοί να ζητούν, φανερότερα από ό,τι πριν, ν᾽ αποφασιστεί το μέτρο αυτό. [4.66.3] Οι ηγέτες των δημοκρατικών κατάλαβαν ότι ο λαός δεν θα είχε την δύναμη ν᾽ ανθέξει στις συμφορές και φοβήθηκαν. Ήρθαν σε συνεννοήσεις με τους Αθηναίους στρατηγούς Ιπποκράτη του Αρίφρονος και Δημοσθένη του Αλκισθένους. Είχαν σκοπό να τους παραδώσουν την πολιτεία, πιστεύοντας ότι αυτό ήταν λιγότερο επικίνδυνο για τους εαυτούς τους παρά η επιστροφή των εξορίστων. Συμφώνησαν, λοιπόν, να πάρουν οι Αθηναίοι πρώτ᾽ απ᾽ όλα τα μακρά τείχη (είχαν μήκος οκτώ στάδια από την πολιτεία έως το λιμάνι Νίσαια) και τούτο για να μην τους επιτεθούν οι Πελοποννήσιοι από την Νίσαια, την οποία φρουρούσαν αποκλειστικά αυτοί, για να έχουν εξασφαλισμένα τα Μέγαρα. Έπειτα θα προσπαθούσαν να τους παραδώσουν και την επάνω πόλη, που θα προσχωρούσε ευκολότερα όταν οι Αθηναίοι θα είχαν κυριέψει τα τείχη.
[4.67.1] Αφού έγιναν συνεννοήσεις και προετοιμασίες από τις δύο πλευρές, οι Αθηναίοι έφτασαν με τα καράβια τους, νύχτα, στην Μινώα, νησί των Μεγάρων. Εξακόσιοι οπλίτες με αρχηγό τον Ιπποκράτη, κρύφτηκαν μέσα σ᾽ έναν λάκκο, από τον οποίο οι Μεγαρείς έπαιρναν χώμα κι έκαναν τούβλα για τα τείχη, που ήσαν σε μικρή απόσταση από εκεί. [4.67.2] Ο άλλος στρατηγός, ο Δημοσθένης, με Πλαταιείς ψιλούς και με νεοσύλλεκτους Αθηναίους, έστησε ενέδρα στο Ενυάλιο, που απέχει ακόμα λιγότερο από τα τείχη. Κανείς δεν τους κατάλαβε, εκτός από εκείνους οι οποίοι ήξεραν τί έμελλε να γίνει την νύχτα εκείνη. [4.67.3] Οι συνωμότες αυτοί, που έπρεπε να παραδώσουν τα Μέγαρα, λίγο πριν χαράξει έκαναν τα ακόλουθα. Από καιρό είχαν προετοιμαστεί για να εξασφαλίσουν ότι θα ανοίγονταν οι πύλες. Είχαν πείσει, δηλαδή, τον αρχηγό της φρουράς —με πρόφαση ότι κάνουν ληστρικές επιδρομές— να τους αφήνει να μεταφέρουν, νύχτα, μια δίκωπη βάρκα επάνω σ᾽ ένα κάρο και, βαδίζοντας παράλληλα με την τάφρο, να την ρίχνουν στην θάλασσα και να πηγαίνουν στ᾽ ανοιχτά. Γύριζαν προτού ξημερώσει και περνούσαν πάλι από την πύλη την βάρκα με το κάρο, ώστε —έλεγαν— να μην καταλάβει τίποτε η φρουρά των Αθηναίων στην Μινώα, αφού δεν θα έβλεπαν κανένα πλεούμενο μέσα στο λιμάνι. [4.67.4] Την νύχτα εκείνη, λοιπόν, όταν το κάρο βρέθηκε μπροστά στην πύλη, που άνοιξε όπως πάντα για να περάσει η βάρκα κι έγιναν τα συμφωνημένα συνθήματα, οι Αθηναίοι έτρεξαν από την ενέδρα για να προφτάσουν προτού κλείσει η πύλη, και όσο το κάρο ήταν ακόμα στο άνοιγμά της κι εμπόδιζε τα θυρόφυλλα να κλείσουν. Την ίδια στιγμή οι Μεγαρείς που ήσαν συνεννοημένοι με τους Αθηναίους, σκότωσαν τους φύλακες της πύλης. [4.67.5] Πρώτοι μπήκαν, τρέχοντας, οι Πλαταιείς και οι νεοσύλλεκτοι του Δημοσθένη απ᾽ το σημείο όπου βρίσκεται και σήμερα ακόμα το τρόπαιο. Μόλις μπήκαν μέσα στα τείχη, τους κατάλαβαν ευθύς οι Πελοποννήσιοι που ήσαν πολύ κοντά, άρχισαν αμέσως οι Πλαταιείς να πολεμούν με όσους έτρεχαν προς τα εκεί, τους απώθησαν και εξασφάλισαν την είσοδο των Αθηναίων οπλιτών που ορμούσαν κι αυτοί πίσω τους.
[4.68.1] Έπειτα, όσοι Αθηναίοι στρατιώτες έμπαιναν, προχωρούσαν προς το τείχος. [4.68.2] Οι Πελοποννήσιοι φρουροί αντιστάθηκαν στην αρχή και μερικοί σκοτώθηκαν, αλλά οι περισσότεροι φοβήθηκαν κι έφυγαν τρέχοντας επειδή τους είχε χτυπήσει ο εχθρός νύχτα μαζί με τους Μεγαρείς προδότες. Τούτο τους έκανε να πιστέψουν ότι όλοι οι κάτοικοι τούς είχαν προδώσει. [4.68.3] Κατά σύμπτωση έτυχε ο Αθηναίος κήρυκας, από δική του πρωτοβουλία, να φωνάξει ότι, όποιος Μεγαρεύς θέλει να πάει με το μέρος των Αθηναίων, μπορεί να καταθέσει τα όπλα. Όταν τ᾽ άκουσαν οι Πελοποννήσιοι, δεν περίμεναν άλλο και, νομίζοντας ότι τους χτυπούσαν και οι Αθηναίοι και οι Μεγαρείς, κατέφυγαν στην Νίσαια. [4.68.4] Όταν ξημέρωσε, και ενώ είχαν κιόλας κυριευτεί τα τείχη και οι κάτοικοι των Μεγάρων ήσαν φοβισμένοι, όσοι είχαν συνωμοτήσει με τους Αθηναίους και πολλοί άλλοι μαζί τους, που ήξεραν τί γίνεται, έλεγαν ότι έπρεπε ν᾽ ανοίξουν τις πύλες και να βγουν να δώσουν μάχη. [4.68.5] Είχε συμφωνηθεί, μόλις ανοίξουν οι πύλες, να ορμήσουν μέσα οι Αθηναίοι και ν᾽ αλειφτούν με πάχος οι συνωμότες για να τους διακρίνουν οι Αθηναίοι και να μην τους σκοτώσουν. Ανοίγοντας τις πύλες, οι συνωμότες δεν διατρέξαν κανέναν κίνδυνο, γιατί καθώς είχε συμφωνηθεί, είχαν φτάσει από την Ελευσίνα τέσσερις χιλιάδες οπλίτες και εξακόσιοι ιππείς Αθηναίοι, που είχαν βαδίσει όλη νύχτα. [4.68.6] Ενώ, λοιπόν, οι συνωμότες είχαν αλειφτεί και είχαν συγκεντρωθεί κοντά στις πύλες, κάποιος που ήξερε τί ετοιμαζόταν, φανέρωσε στους άλλους την συνωμοσία. Οι άλλοι, τότε, μαζεύτηκαν και πήγαν και είπαν ότι ούτε πρέπει να επιχειρήσουν έξοδο —γιατί ποτέ δεν είχαν ακόμα αποτολμήσει τέτοιο πράμα, ακόμα κι όταν ήσαν πιο δυνατοί— ούτε να εκθέσουν την πολιτεία σε φανερό κίνδυνο. Είπαν ότι αν οι άλλοι δεν πείθονταν, τότε η σύγκρουση θα γινόταν εκεί, επιτόπου, μεταξύ τους. Δεν άφησαν να φανεί ότι ήξεραν τίποτε για την συνωμοσία, αλλά επιμέναν ότι αυτό που έλεγαν ήταν το σωστότερο. Δεν έφευγαν, όμως, κι από κοντά από τις πύλες, για να τις φρουρούν, κι έτσι οι συνωμότες δεν μπόρεσαν να εκτελέσουν τα σχέδιά τους.
[4.69.1] Οι στρατηγοί των Αθηναίων κατάλαβαν ότι έτυχε κάποιο εμπόδιο και ότι δεν ήσαν σε θέση να κυριέψουν την πολιτεία με την βία. Άρχισαν αμέσως ν᾽ απομονώνουν με τείχος την Νίσαια θεωρώντας ότι, αν μπορέσουν να την κυριέψουν προτού φτάσουν ενισχύσεις, τότε και τα Μέγαρα θα παραδίνονταν γρήγορα. [4.69.2] Τους έστειλαν αμέσως από την Αθήνα και σιδερένια εργαλεία και εργάτες πετροπελεκητές και ό,τι άλλο χρειαζόταν. Άρχισαν να χτίζουν απ᾽ το σημείο που είχαν κυριέψει και κατασκεύασαν ένα εγκάρσιο τείχος απ᾽ την πλευρά που βλέπει προς τα Μέγαρα. Από εκεί άρχισαν να χτίζουν τείχος και να σκάβουν τάφρο κι από τις δυο μεριές της Νίσαιας, έως την θάλασσα. Ο στρατός μοιράστηκε σε συνεργεία και μεταχειρίζονταν πέτρες, τούβλα από το προάστιο των Μεγάρων, και ξύλα, από δέντρα που έκοβαν, για να ενισχύουν, όπου χρειαζόταν, την τοιχοδομή με σταυρωσιές. Ενίσχυσαν και σπίτια του προαστίου χτίζοντας πολεμίστρες. Εργάστηκαν ολόκληρη την ημέρα. [4.69.3] Την επομένη, κατά το δειλινό, το τείχος είχε σχεδόν τελειώσει. Η φρουρά της Νίσαιας φοβήθηκε, τόσο επειδή δεν είχε τρόφιμα (γιατί τους έφερναν κάθε μέρα τις καθημερινές προμήθειες απ᾽ την απάνω πόλη) όσο κι επειδή πίστευαν ότι οι Πελοποννήσιοι δεν θα έφταναν σύγκαιρα. Νόμιζαν, επίσης, ότι οι Μεγαρείς είχαν μεταστραφεί εναντίον τους. Συνθηκολόγησαν με τους Αθηναίους με όρο να παραδώσουν τα όπλα και ν᾽ απελευθερωθούν, ο καθένας για ορισμένο χρηματικό ποσό. Όσο για τους Λακεδαιμονίους, δηλαδή τον αρχηγό τους και όποιον άλλο Λακεδαιμόνιο βρισκόταν στην Νίσαια, αυτοί θα ήσαν στην διάκριση των Αθηναίων. [4.69.4] Αφού έκαναν την συμφωνία, βγήκαν από την πόλη. Οι Αθηναίοι γκρέμισαν μέρος των μακρών τειχών που συνέδεε την Νίσαια με τα Μέγαρα, απομονώνοντας έτσι την πόλη, κι εξακολούθησαν να παίρνουν όλα τ᾽ αναγκαία μέτρα.