[4.19.2] Πιστεύομε πως οι μεγάλες έχθρες μπορούν να τερματιστούν πιο οριστικά, όχι όταν ο ένας από τους δύο αναζητεί την εκδίκηση και, όταν νικήσει τον εχθρό του, τον αναγκάσει να δεχτεί όρους ειρήνης βαρείς, αλλά όταν, αφού νικήσει τον αντίπαλό του κι ενώ μπορεί να επιβληθεί, τον νικάει και με την μεγαλοψυχία του, του φέρεται μ᾽ επιείκεια και του προσφέρει όρους απροσδόκητα μετριοπαθείς. [4.19.3] Τότε ο αντίπαλος δεν αισθάνεται ότι υπέκυψε στην βία και ότι πρέπει να εκδικηθεί, αλλά ότι πρέπει ν᾽ ανταποδώσει την γενναιοφροσύνη και είναι, έτσι, προθυμότερος —από ντροπή— να τηρήσει πιστά τα όσα συμφώνησε. [4.19.4] Οι άνθρωποι έχουν περισσότερο την τάση να φέρονται με τον τρόπο αυτόν προς τους μεγαλύτερους εχθρούς τους παρά προς εκείνους με τους οποίους έχουν μικρής σημασίας διαφορές. Είναι, άλλωστε, στην φύση των ανθρώπων να υποχωρούν πρόθυμα απέναντι σ᾽ εκείνους που είναι ενδοτικοί ενώ, αντίθετα, είναι πρόθυμοι να εξακολουθήσουν, με πείσμα, έστω κι έναν παράλογο αγώνα εναντίον εκείνων που είναι ανένδοτοι.
[4.20.1] »Τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη περίσταση, έχομε συμφέρον και οι δύο να συμφιλιωθούμε προτού συμβεί καμιά ανεπανόρθωτη συμφορά που θα πρόσθετε στην πολιτική μας αντίθεση κι ένα άσβεστο πια προσωπικό μίσος που θα σας οδηγούσε στο να στερηθείτε τα όσα σήμερα σας προσφέρομε. [4.20.2] Ας συμβιβαστούμε όσο ο αγώνας δεν έχει ακόμα κριθεί, ενώ εσείς μπορείτε ν᾽ αποκτήσετε και δόξα και την φιλία μας, κι εμείς να επιτύχομε έναν ευπρεπή συμβιβασμό που θα τερμάτιζε τα παθήματά μας προτού εξευτελιστούμε. Ας προτιμήσομε, λοιπόν, την ειρήνη απ᾽ τον πόλεμο και ας αφήσομε τους άλλους Έλληνες να ησυχάσουν από τις συμφορές. Θα θεωρήσουν ότι σε σας, κυρίως, το χρωστούνε. Βρίσκονται σε πόλεμο χωρίς να ξέρουν καθαρά ποιός απ᾽ τους δυο μας τον άρχισε. Αν σταματήσει τώρα ο πόλεμος (και αυτό κυρίως από σας εξαρτάται), προς εσάς θα στραφεί η ευγνωμοσύνη. [4.20.3] Αν το αποφασίσετε, τότε θα είναι εξασφαλισμένη για σας η φιλία των Λακεδαιμονίων, αφού οι ίδιοι θα σας την έχουν προσφέρει και θα έχουν το συναίσθημα ότι τους χαριστήκατε και όχι ότι τους επιβληθήκατε. [4.20.4] Σκεφθείτε τα σπουδαία πλεονεκτήματα που είναι βέβαιο ότι θα προκύψουν και για μας και για σας. Αν εμείς και σεις συμφωνήσομε, ο υπόλοιπος ελληνικός κόσμος, του οποίου οι δυνάμεις είναι πολύ πιο μικρές από τις δικές μας, θα μας σέβεται εξαιρετικά και τους δύο».
[4.21.1] Οι Λακεδαιμόνιοι είπαν τόσα, επειδή νόμιζαν ότι οι Αθηναίοι, οι οποίοι πρωτύτερα είχαν επιζητήσει ειρήνη και δεν είχαν κατορθώσει να την επιτύχουν γιατί είχε αρνηθεί η Σπάρτη, θα δέχονταν τώρα με μεγάλη προθυμία την ειρήνη που τους πρόσφεραν και θα έδιναν πίσω τους στρατιώτες. [4.21.2] Οι Αθηναίοι, όμως, θεωρούσαν ότι όσο κρατούν τους στρατιώτες αποκλεισμένους στο νησί, θα μπορούν να επιβάλουν ειρήνη όποτε θελήσουν και γι᾽ αυτό προτιμούσαν να εκμεταλλευτούν την περίσταση όσο το δυνατόν πιο πολύ. [4.21.3] Περισσότερο από κάθε άλλον τούς εξώθησε σ᾽ αυτό ο Κλέων του Κλεαινέτου που, στα χρόνια εκείνα, είχε μεγάλη δύναμη στον λαό κι επηρέαζε τον κόσμο. Έπεισε τους Αθηναίους να δώσουν την ακόλουθη απόκριση. Πρώτ᾽ απ᾽ όλα να παραδοθούν με τα όπλα τους οι οπλίτες της Σφακτηρίας και να μεταφερθούν στην Αθήνα. Αφού φτάσουν, τότε οι Λακεδαιμόνιοι ν᾽ αποδώσουν την Νίκαια, τις Πηγές, την Τροιζήνα και την Αχαΐα. Τα μέρη αυτά δεν τα είχαν κατακτήσει με τον πόλεμο, άλλα τους τα είχαν παραχωρήσει με προγενέστερη συνθήκη οι Αθηναίοι, οι οποίοι είχαν πάθει τότε συμφορές και είχαν ανάγκη ειρήνης πολύ περισσότερο απ᾽ ό,τι τώρα. Τότε μόνο θα παραδίναν τους οπλίτες της Σφακτηρίας και θα έκαναν σπονδές για όσο καιρό θα συμφωνούσαν.
[4.22.1] Οι Λακεδαιμόνιοι δεν διατύπωσαν αντίρρηση σ᾽ αυτά, αλλά πρότειναν στους Αθηναίους να διορίσουν αντιπροσώπους, οι οποίοι να διαπραγματευτούν το καθένα από τα ζητήματα αυτά και να φτάσουν ήρεμα σε συμφωνία. [4.22.2] Αλλά ο Κλέων εναντιώθηκε βίαια στην πρόταση αυτή και είπε ότι απ᾽ την αρχή ήξερε πως οι Λακεδαιμόνιοι δεν είχαν κανέναν ειλικρινή σκοπό, αλλά ότι τώρα το πράγμα ήταν φανερό αφού οι πρέσβεις τους αρνιόνταν να μιλήσουν στον λαό, αλλά θέλουν να συζητήσουν με λίγους αντιπροσώπους. Αν πραγματικά είχαν ειλικρινείς σκοπούς, τους καλούσε να μιλήσουν μπροστά στον λαό. [4.22.3] Οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι εξαιτίας της συμφοράς τους είχαν ενδοτική διάθεση, έβλεπαν ότι ούτε οι ίδιοι μπορούσαν να μιλήσουν δημοσίᾳ για να μην εκτεθούν στους συμμάχους τους αν οι προτάσεις τους δεν γίνονταν δεκτές, ούτε τους Αθηναίους να πείσουν να δεχτούν όρους επιεικείς, κι έφυγαν άπρακτοι απ᾽ την Αθήνα.
[4.23.1] Με την επιστροφή τους έληξε αμέσως η ανακωχή της Πύλου και, κατά την συμφωνία, οι Λακεδαιμόνιοι ζήτησαν πίσω τα καράβια τους. Αλλά οι Αθηναίοι τους κατηγόρησαν ότι είχαν κάνει αιφνιδιασμό εναντίον του οχυρού και για άλλες ανάξιες λόγου ενέργειες, παρά τους όρους της ανακωχής. Αρνήθηκαν να τους αποδώσουν τα καράβια και ισχυρίστηκαν ότι, κατά την συμφωνία, η παραμικρή παραβίαση της ανακωχής σήμαινε την ακύρωση των όρων της. Οι Λακεδαιμόνιοι δεν δέχτηκαν τους ισχυρισμούς, διαμαρτυρήθηκαν για την παράνομη κατακράτηση του στόλου τους κι ετοιμάστηκαν για πόλεμο. [4.23.2] Άρχισαν εχθροπραξίες γύρω από την Πύλο και οι δύο αντίπαλοι πολεμούσαν μ᾽ όλη τους τη δύναμη. Οι Αθηναίοι περιπολούσαν αδιάκοπα όλη την ημέρα με δύο καράβια που έπλεαν το ένα σε αντίθετη κατεύθυνση από το άλλο και την νύχτα όλος ο στόλος φρουρούσε το νησί, εκτός από το μέρος που βλέπει στ᾽ ανοιχτά, όταν σηκωνόταν άνεμος. Είχαν έρθει από την Αθήνα είκοσι καράβια, ενίσχυση για τον αποκλεισμό, κι έτσι ο στόλος αριθμούσε εβδομήντα μονάδες. Οι Πελοποννήσιοι ήσαν στρατοπεδευμένοι στην στεριά κι έκαναν επιθέσεις εναντίον του οχυρού, παραμονεύοντας μην τύχει ευκαιρία να σώσουν τους αποκλεισμένους οπλίτες.