[2.44.1] »Γι᾽ αυτό και τους γονείς που ήρθαν στην τελετή δεν τους κλαίω τόσο όσο θέλω να τους παρηγορήσω. Ξέρουν πως ανδρώθηκαν για ν᾽ αντικρίσουν τις πολλές τροπές της ζωής. Αλλά είναι τύχη το να βρει κανείς ένα δοξασμένο τέλος. [2.44.2] Είναι δύσκολο, το ξέρω, να σας κάνω να το πιστέψετε, εσάς που η ευτυχία των άλλων θα σας θυμίζει την δική σας πίκρα. Μεγαλύτερη λύπη νιώθει κανείς για ό,τι είχε κι έχασε, παρά για ό,τι δεν είχε ποτέ. [2.44.3] Σε όσους το επιτρέπει η ηλικία, ας τους παρηγορεί η σκέψη πως θ᾽ αποκτήσουν άλλα παιδιά που θα τους κάνουν να ξεχάσουν εκείνα που έχασαν. Τούτο θα ωφελήσει και την πολιτεία, που θα πλουτίζει με νέα βλαστάρια. [2.44.4] Όσοι από σας είστε μεγάλης ηλικίας, ας θεωρείτε κέρδος την ώς τώρα ευτυχισμένη σας ζωή και ας εύχεστε πως λίγα είναι τα χρόνια που σας μένουν ακόμα να ζήσετε με παρηγοριά τη δόξα των παιδιών σας. Μόνο η αγάπη για τις τιμές δεν φθείρεται. Στο γήρας, η μεγαλύτερη ευτυχία δεν είναι, όπως λένε, τα χρήματα, αλλά οι τιμές. [2.45.1] »Παιδιά και αδελφοί των νεκρών, όσοι βρίσκεστε εδώ, βλέπω για σας δύσκολο τον αγώνα, γιατί όσους δεν υπάρχουν πια είναι πρόθυμος ο καθείς να τους επαινέσει. Αν δείξετε ξεχωριστή ανδρεία, ίσως κριθείτε, όχι εντελώς, αλλά σχεδόν όμοιοί τους. Όσοι ζουν, βλέπουν με φθόνο τους συναγωνιστές τους, ενώ είναι πρόθυμοι να τιμήσουν όσους δεν υπάρχουν πια. [2.45.2] Αν πρέπει να μιλήσω και για την αρετή των γυναικών που χήρεψαν, με λίγα λόγια προτροπής θα πω ό,τι χρειάζεται. Μη φανείτε κατώτερες από την γυναικεία φύση σας. Αυτό είναι η μεγάλη σας δόξα καθώς και το να μην ακούγεται το όνομά σας μεταξύ των ανδρών, είτε για καλό είτε για κακό. [2.46] »Είπα κι εγώ, κατά το νόμο, τα όσα έκρινα σωστά για την περίσταση. Οι νεκροί τιμήθηκαν με την ταφή και τα παιδιά τους, από σήμερα, θα τ᾽ αναλάβει η πολιτεία ώσπου να μεγαλώσουν και τούτο είναι στέφανος και βραβείο ωφέλιμο και για τους νεκρούς και για όσους είναι στη ζωή. Εκεί όπου ορίζονται σπουδαία έπαθλα για την ανδρεία, εκεί και υπάρχουν οι άριστοι πολίτες. Τώρα, αφού ο καθένας κλάψει τον δικό του, ας πηγαίνετε». [2.47.1] Έτσι έγινε η ταφή εκείνο τον χειμώνα κι όταν πέρασε, τέλειωσε ο πρώτος χρόνος του πολέμου. [2.47.2] Μόλις άρχισε το καλοκαίρι, οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοί τους, με τα δύο τρίτα της συνολικής τους δύναμης, έκαναν εισβολή στην Αττική όπως και τον πρώτο χρόνο. Αρχηγός ήταν ο Αρχίδαμος του Ζευξιδάμου, βασιλεύς των Λακεδαιμονίων. Οργάνωσαν στρατόπεδο και άρχισαν να λεηλατούν την ύπαιθρο. [2.47.3] Δεν ήσαν πολλές μέρες στην Αττική όταν, για πρώτη φορά, παρουσιάστηκε στην Αθήνα η λοιμική. Λέγεται ότι η αρρώστια είχε άλλοτε παρουσιαστεί και σ᾽ άλλα μέρη, στην Λήμνο και σ᾽ άλλους τόπους, αλλά πουθενά δεν θυμόνταν επιδημία σε τόση έκταση και τόσο θανατηφόρα. [2.47.4] Ούτε οι γιατροί, που για πρώτη φορά αντιμετώπιζαν την αρρώστια και δεν την ήξεραν, μπορούσαν να βοηθήσουν (αντίθετα, πέθαιναν οι περισσότεροι επειδή έρχονταν σ᾽ επαφή με τους αρρώστους) ούτε τίποτε άλλο. Και οι παρακλήσεις στους Θεούς και στα μαντεία δεν ωφέλησαν σε τίποτε και οι άνθρωποι, αποκαμωμένοι από την λοιμική, τα παράτησαν και αυτά. [2.48.1] Η λοιμική πρωτοφάνηκε, όπως λένε, στην Αιθιοπία, πέρα από την Αίγυπτο. Έπειτα κατέβηκε στην Λιβύη και σε πολλά μέρη της αυτοκρατορίας του Βασιλέως. [2.48.2] Στην Αθήνα έπεσε ξαφνικά. Πρώτα εμφανίστηκε στον Πειραιά, όπου διαδόθηκε ότι οι Πελοποννήσιοι είχαν δηλητηριάσει τα πηγάδια (ο Πειραιάς δεν είχε ακόμα βρύσες) και μετά απλώθηκε και στην απάνω πόλη, όπου άρχισαν να πεθαίνουν πάρα πολλοί. [2.48.3] Αφήνω στον καθένα, γιατρό ή αδαή, να εξηγήσει, κατά τα όσα ξέρει, από πού ήρθε και ποιά ήταν η αιτία της λοιμικής που προκαλούσε τέτοιαν αναταραχή στον οργανισμό, οδηγώντας τον από την υγεία στον θάνατο. Εγώ, που αρρώστησα ο ίδιος και είδα, με τα μάτια μου, άλλους ν᾽ αρρωσταίνουν, θα περιγράψω την αρρώστια και τα συμπτώματά της, ώστε αν τύχει και ξανάρθει ποτέ, να τα έχει ο καθένας υπόψη του και να ξέρει την αρρώστια για να πάρει καλά τα μέτρα του. |