Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (2.10.1-2.11.9)

[2.10.1] Οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι μετὰ τὰ ἐν Πλαταιαῖς εὐθὺς περιήγγελλον κατὰ τὴν Πελοπόννησον καὶ τὴν ἔξω ξυμμαχίδα στρατιὰν παρασκευάζεσθαι ταῖς πόλεσι τά τε ἐπιτήδεια οἷα εἰκὸς ἐπὶ ἔξοδον ἔκδημον ἔχειν, ὡς ἐσβαλοῦντες ἐς τὴν Ἀττικήν. [2.10.2] ἐπειδὴ δὲ ἑκάστοις ἑτοῖμα γίγνοιτο, κατὰ τὸν χρόνον τὸν εἰρημένον ξυνῇσαν τὰ δύο μέρη ἀπὸ πόλεως ἑκάστης ἐς τὸν Ἰσθμόν. [2.10.3] καὶ ἐπειδὴ πᾶν τὸ στράτευμα ξυνειλεγμένον ἦν, Ἀρχίδαμος ὁ βασιλεὺς τῶν Λακεδαιμονίων, ὅσπερ ἡγεῖτο τῆς ἐξόδου ταύτης, ξυγκαλέσας τοὺς στρατηγοὺς τῶν πόλεων πασῶν καὶ τοὺς μάλιστα ἐν τέλει καὶ ἀξιολογωτάτους παρῄνει τοιάδε.
[2.11.1] «Ἄνδρες Πελοποννήσιοι καὶ ξύμμαχοι, καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν πολλὰς στρατείας καὶ ἐν αὐτῇ Πελοποννήσῳ καὶ ἔξω ἐποιήσαντο, καὶ ἡμῶν αὐτῶν οἱ πρεσβύτεροι οὐκ ἄπειροι πολέμων εἰσίν· ὅμως δὲ τῆσδε οὔπω μείζονα παρασκευὴν ἔχοντες ἐξήλθομεν, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ πόλιν δυνατωτάτην νῦν ἐρχόμεθα καὶ αὐτοὶ πλεῖστοι καὶ ἄριστοι στρατεύοντες. [2.11.2] δίκαιον οὖν ἡμᾶς μήτε τῶν πατέρων χείρους φαίνεσθαι μήτε ἡμῶν αὐτῶν τῆς δόξης ἐνδεεστέρους. ἡ γὰρ Ἑλλὰς πᾶσα τῇδε τῇ ὁρμῇ ἐπῆρται καὶ προσέχει τὴν γνώμην, εὔνοιαν ἔχουσα διὰ τὸ Ἀθηναίων ἔχθος πρᾶξαι ἡμᾶς ἃ ἐπινοοῦμεν. [2.11.3] οὔκουν χρή, εἴ τῳ καὶ δοκοῦμεν πλήθει ἐπιέναι καὶ ἀσφάλεια πολλὴ εἶναι μὴ ἂν ἐλθεῖν τοὺς ἐναντίους ἡμῖν διὰ μάχης, τούτων ἕνεκα ἀμελέστερόν τι παρεσκευασμένους χωρεῖν, ἀλλὰ καὶ πόλεως ἑκάστης ἡγεμόνα καὶ στρατιώτην τὸ καθ᾽ αὑτὸν αἰεὶ προσδέχεσθαι ἐς κίνδυνόν τινα ἥξειν. [2.11.4] ἄδηλα γὰρ τὰ τῶν πολέμων, καὶ ἐξ ὀλίγου τὰ πολλὰ καὶ δι᾽ ὀργῆς αἱ ἐπιχειρήσεις γίγνονται· πολλάκις τε τὸ ἔλασσον πλῆθος δεδιὸς ἄμεινον ἠμύνατο τοὺς πλέονας διὰ τὸ καταφρονοῦντας ἀπαρασκεύους γενέσθαι. [2.11.5] χρὴ δὲ αἰεὶ ἐν τῇ πολεμίᾳ τῇ μὲν γνώμῃ θαρσαλέους στρατεύειν, τῷ δ᾽ ἔργῳ δεδιότας παρεσκευάσθαι· οὕτω γὰρ πρός τε τὸ ἐπιέναι τοῖς ἐναντίοις εὐψυχότατοι ἂν εἶεν πρός τε τὸ ἐπιχειρεῖσθαι ἀσφαλέστατοι. [2.11.6] ἡμεῖς δὲ οὐδ᾽ ἐπὶ ἀδύνατον ἀμύνεσθαι οὕτω πόλιν ἐρχόμεθα, ἀλλὰ τοῖς πᾶσιν ἄριστα παρεσκευασμένην, ὥστε χρὴ καὶ πάνυ ἐλπίζειν διὰ μάχης ἰέναι αὐτούς, εἰ μὴ καὶ νῦν ὥρμηνται ἐν ᾧ οὔπω πάρεσμεν, ἀλλ᾽ ὅταν ἐν τῇ γῇ ὁρῶσιν ἡμᾶς δῃοῦντάς τε καὶ τἀκείνων φθείροντας. [2.11.7] πᾶσι γὰρ ἐν τοῖς ὄμμασι καὶ ἐν τῷ παραυτίκα ὁρᾶν πάσχοντάς τι ἄηθες ὀργὴ προσπίπτει· καὶ οἱ λογισμῷ ἐλάχιστα χρώμενοι θυμῷ πλεῖστα ἐς ἔργον καθίστανται. [2.11.8] Ἀθηναίους δὲ καὶ πλέον τι τῶν ἄλλων εἰκὸς τοῦτο δρᾶσαι, οἳ ἄρχειν τε τῶν ἄλλων ἀξιοῦσι καὶ ἐπιόντες τὴν τῶν πέλας δῃοῦν μᾶλλον ἢ τὴν αὑτῶν ὁρᾶν. [2.11.9] ὡς οὖν ἐπὶ τοσαύτην πόλιν στρατεύοντες καὶ μεγίστην δόξαν οἰσόμενοι τοῖς τε προγόνοις καὶ ἡμῖν αὐτοῖς ἐπ᾽ ἀμφότερα ἐκ τῶν ἀποβαινόντων, ἕπεσθ᾽ ὅπῃ ἄν τις ἡγῆται, κόσμον καὶ φυλακὴν περὶ παντὸς ποιούμενοι καὶ τὰ παραγγελλόμενα ὀξέως δεχόμενοι· κάλλιστον γὰρ τόδε καὶ ἀσφαλέστατον, πολλοὺς ὄντας ἑνὶ κόσμῳ χρωμένους φαίνεσθαι.»

[2.10.1] Μετά τα γεγονότα της Πλάταιας, οι Λακεδαιμόνιοι παράγγειλαν, αμέσως, στους Πελοποννησίους και στους άλλους συμμάχους τους να ετοιμάσουν στρατό και εφόδια —όσα θα ήσαν αναγκαία για εκστρατεία σε ξένο έδαφος— για να κάνουν εισβολή στην Αττική. [2.10.2] Καθώς η καθεμιά από τις πολιτείες συμπλήρωνε, μέσα στην ταγμένη προθεσμία, τα όσα έπρεπε να ετοιμάσει, έστελνε στον Ισθμό τα δύο τρίτα του στρατού της. [2.10.3] Όταν συγκεντρώθηκε όλος ο στρατός, ο βασιλεύς των Λακεδαιμονίων Αρχίδαμος, αρχιστράτηγος της εκστρατείας, συγκάλεσε όλους τους στρατηγούς και όλους τους αξιωματούχους των συμμάχων και τους είπε περίπου τα ακόλουθα:
[2.11.1] «Πελοποννήσιοι και Σύμμαχοι! Και οι πρόγονοί μας έκαναν πολλούς πολέμους και μέσα στην Πελοπόννησο και στο εξωτερικό, αλλά και οι γεροντότεροι από εμάς δεν είναι άπειροι στον πόλεμο. Ποτέ άλλοτε, όμως, δεν εκστρατεύσαμε με τόσες πολλές δυνάμεις και τόσα πολλά μέσα, αλλά πάμε να χτυπήσομε πολιτεία εξαιρετικά δυνατή και με πολυάριθμο και άριστο στράτευμα. [2.11.2] Έχομε, επομένως, την υποχρέωση να μην φανούμε κατώτεροι ούτε από τους πατέρες μας ούτε από την δική μας φήμη. Η Ελλάδα ολόκληρη έχει συγκλονιστεί με την εκστρατεία αυτήν κι έχει τα βλέμματά της καρφωμένα απάνω μας κι ελπίζει, επειδή μισεί τους Αθηναίους, ότι θα επιτύχομε στην επιχείρησή μας. [2.11.3] Δεν πρέπει όμως να νομίζετε ότι μπορούμε να προχωρήσομε με λιγότερη προσοχή, επειδή ο στρατός μας είναι πολυάριθμος και ότι, πιθανότατα, ο εχθρός μας δεν θ᾽ αντιπαραταχτεί για μάχη. Ο κάθε αρχηγός, αλλά και ο κάθε στρατιώτης της κάθε πολιτείας, πρέπει να περιμένει ότι από στιγμή σε στιγμή μπορεί ν᾽ αντιμετωπίσει έναν κίνδυνο. [2.11.4] Τα του πολέμου είναι άδηλα και τις περισσότερες φορές οι επιθέσεις γίνονται αιφνιδιαστικά, πάνω σε μια ξαφνική έξαψη. Πολλές φορές, μικροί στρατοί, επειδή είχαν συνείδηση του κινδύνου, πολέμησαν με επιτυχία μεγαλύτερους στρατούς οι οποίοι, υποτιμώντας τον αντίπαλο, δεν είχαν προετοιμαστεί όπως έπρεπε. [2.11.5] Όταν, μάλιστα, βρίσκεται κανείς σ᾽ εχθρικό έδαφος, βέβαια και πρέπει να έχει ψηλά το ηθικό του, αλλά πρέπει και να παίρνει όλα τα μέτρα που υπαγορεύει ο φόβος. Με τον τρόπο αυτόν επιτίθεται εναντίον του εχθρού με ευψυχία και αμύνεται εναντίον του με ασφάλεια. [2.11.6] Εμείς, όμως, εκστρατεύομε εναντίον πολιτείας που είναι άριστα προετοιμασμένη για ν᾽ αμυνθεί και πρέπει να ελπίζομε ότι ο εχθρός θα βγει να μας αντιμετωπίσει. Αν δεν έχει κιόλας ξεκινήσει για να μας εμποδίσει, τώρα που δεν μπήκαμε στο έδαφός του, ασφαλώς θα το επιχειρήσει όταν θα μας δει να λεηλατούμε την γη του και να καταστρέφομε την περιουσία του. [2.11.7] Όλοι οι άνθρωποι εξοργίζονται όταν βλέπουν, με τα ίδια τους τα μάτια, να τους συμβαίνει μια ξαφνική συμφορά. Και ο θυμός κάνει τους ανθρώπους να χάνουν την ψυχραιμία τους και να ρίχνονται ασυλλόγιστα στην δράση. [2.11.8] Είναι πολύ φυσικό οι Αθηναίοι ν᾽ αντιδράσουν —περισσότερο απ᾽ όλους— μ᾽ αυτόν τον τρόπο, αφού έχουν την αξίωση να εξουσιάζουν τους άλλους και είναι συνηθισμένοι να κάνουν εκείνοι επιδρομές σε ξένη γη καταστρέφοντάς την αντί να βλέπουν την δική τους να καταστρέφεται. [2.11.9] Εκστρατεύομε εναντίον ενός ισχυρού αντιπάλου. Σκεφθείτε τους απογόνους σας και τους εαυτούς σας. Σκεφθείτε ότι απάνω σας κι απάνω μας θ᾽ αντανακλάσει, ανάλογα με την έκβαση της εκστρατείας, η δόξα της επιτυχίας ή η ντροπή της αποτυχίας. Ακολουθείτε τους αρχηγούς σας όπου σας οδηγούν τηρώντας αυστηρή πειθαρχία και υπακούοντας αμέσως στις διαταγές. Τίποτε δεν είναι ωραιότερο και ασφαλέστερο από έναν στρατό καλά πειθαρχημένο».