[108] Υποθέτω πως οι άλλοι δεν έχουν την όρεξη να ακούσουν καινούργια γεγονότα, αλλά από τα όσα έχω πει θα νομίσουν ότι έχουν καταλάβει ποιά υπήρξε η συμπεριφορά της καθεμιάς από τις δύο πόλεις απέναντι στους Έλληνες. Εγώ όμως συμβαίνει να μην έχω αυτή τη γνώμη· αντίθετα, νομίζω ότι το θέμα με το οποίο καταπιάστηκα χρειάζεται και άλλα πολλά επιχειρήματα, και μάλιστα αυτά που θα δείξουν την ανοησία αυτών που θα επιχειρήσουν να αντικρούσουν τα όσα έχω πει· τα επιχειρήματα αυτά πιστεύω ότι θα τα βρω εύκολα. [109] Νομίζω λοιπόν ότι, από εκείνους που αποδέχονται όλες τις ενέργειες των Λακεδαιμονίων, οι καλύτεροι και οι λογικότεροι θα επαινέσουν το πολίτευμα των Σπαρτιατών και θα εξακολουθήσουν να έχουν γι᾽ αυτό την ίδια ακριβώς γνώμη που είχαν και προηγουμένως, αλλά, σε ό,τι αφορά στη συμπεριφορά τους προς τους Έλληνες, θα συμφωνήσουν με τα όσα λέω εγώ· [110] όσοι όμως είναι κατώτεροι όχι μόνο από τους καλύτερους και τους πλέον νουνεχείς αλλά και από τους περισσότερους πολίτες, και που δεν είναι ικανοί να μιλήσουν υποφερτά για οποιοδήποτε άλλο θέμα, αλλά για τους Λακεδαιμονίους δεν μπορούν να σιωπούν, αλλά προσδοκούν ότι, αν επαινέσουν τους Λακεδαιμονίους υπέρμετρα, θα αποκτήσουν την ίδια δόξα με τους ρήτορες εκείνους που θεωρούνται πως είναι ικανότεροι από τους ίδιους και καλύτεροί τους, [111] αυτού του είδους λοιπόν οι άνθρωποι, όταν αντιληφθούν ότι όλες οι θέσεις έχουν καταληφθεί εκ των προτέρων και δεν μπορούν να φέρουν αντίρρηση ούτε και σε ένα από όσα έχω πει, φαντάζομαι ότι θα στρέψουν τη συζήτηση γύρω από τα πολιτεύματα και, συγκρίνοντας το καθεστώς της Σπάρτης με το εδώ δικό μας, και ιδιαίτερα τη σωφροσύνη και την πειθαρχία των Σπαρτιατών με την εδώ δική μας αμέλεια και αδιαφορία, παίρνοντας αφορμή από αυτά, θα εγκωμιάσουν τη Σπάρτη.
[112] Αν λοιπόν επιχειρήσουν να κάνουν κάτι τέτοιο, τότε οι λογικοί άνθρωποι πρέπει να θεωρήσουν ότι αυτοί λένε ανοησίες. Γιατί το θέμα μου δεν είναι να μιλήσω για τα πολιτεύματα, αλλά να αποδείξω ότι η πόλη μας έχει προσφέρει στους Έλληνες πολύ περισσότερες υπηρεσίες από όσες οι Λακεδαιμόνιοι. Αν λοιπόν ανασκευάσουν κάτι από αυτά ή αναφέρουν άλλες πράξεις κοινές για τις δύο αυτές πόλεις, στις οποίες οι Σπαρτιάτες υπήρξαν ανώτεροι από μας, δικαιολογημένα θα επαινούνταν· αν όμως επιχειρήσουν να μιλήσουν για όσα εγώ δεν έχω κάνει καμιά μνεία, δίκαια θα έδιναν την εντύπωση σε όλους ότι δεν έχουν καταλάβει τίποτε. [113] Ωστόσο, επειδή πιστεύω ότι αυτοί θα παρεμβάλουν στον λόγο τους και θέμα για τα πολιτεύματα, δεν θα διστάσω να μιλήσω και γι᾽ αυτά· γιατί νομίζω ότι σ᾽ αυτό ακριβώς θα δείξω ότι η πόλη μας ξεχώρισε περισσότερο παρά σε όσα έχω πει ως τώρα.
[114] Ας μη νομίσει κανείς ότι έχω πει αυτά για το σημερινό πολίτευμα, το οποίο αλλάξαμε κατ᾽ ανάγκην, αλλά για το πολίτευμα των προγόνων μας. Το πολίτευμα αυτό δεν το περιφρόνησαν οι πατέρες μας, ώστε να στραφούν σ᾽ αυτό που έχουμε σήμερα· απλώς είχαν θεωρήσει εκείνο πολύ σπουδαιότερο για όλα τα άλλα, αλλά για την κυριαρχία στη θάλασσα έκριναν ότι χρησιμότερο είναι το σημερινό πολίτευμα· έτσι, αφού το πήραν και το εφάρμοσαν με επιτυχία, μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν και τις επιβουλές των Σπαρτιατών και τη δύναμη όλων των Πελοποννησίων, επί των οποίων εκείνη την εποχή το κύριο μέλημα της πόλης ήταν να επιβληθούν στον πόλεμο. [115] Συνεπώς, κανένας δεν θα κατέκρινε δίκαια αυτούς που έκαναν αυτήν την επιλογή, γιατί δεν διαψεύστηκαν στις ελπίδες τους ούτε και αγνόησαν ούτε τα πλεονεκτήματα ούτε τα μειονεκτήματα της καθεμιάς από τις δύο δυνάμεις· αντιθέτως, ήξεραν πολύ καλά ότι η ηγεμονία στη στεριά διατηρείται με καλή τάξη, σωφροσύνη, πειθαρχία και τα άλλα παρόμοια, ενώ η ισχύς στη θάλασσα δεν αυξάνεται με αυτά τα μέσα [116] αλλά με την τέχνη στα ναυτικά και τους ανθρώπους που έχουν τη δύναμη να κινούν τα σκάφη, καθώς και εκείνους που έχουν χάσει μεν τη δική τους περιουσία, αλλά έχουν συνηθίσει να πορίζονται τα προς το ζην από την ξένη. Όταν αυτοί οι άνθρωποι κατέκλυσαν την πόλη, ήταν ολοφάνερο ότι η αρμονία που υπήρχε στο προηγούμενο πολίτευμα θα κλονιζόταν και οι καλές διαθέσεις των συμμάχων προς την πόλη γρήγορα θα άλλαζαν, όταν θα ανάγκαζαν αυτούς στους οποίους έδιναν προηγουμένως εδάφη και πόλεις να καταβάλλουν τώρα εισφορές και φόρους υποτέλειας, για να μπορούν οι πατέρες μας να δίνουν μισθό στους ανθρώπους αυτού του είδους που λίγο προηγουμένως ανέφερα. [117] Και όμως, ενώ οι πατέρες μας δεν αγνοούσαν τίποτε από όσα έχω αναφέρει προηγουμένως, πίστευαν ότι στην πόλη την τόσο μεγάλη στο μέγεθος και με τέτοιο όνομα είναι προς το συμφέρον της μάλλον και της ταιριάζει να υπομείνει όλες αυτές τις δυσκολίες παρά την κυριαρχία των Λακεδαιμονίων. Καθώς λοιπόν είχαν μπροστά τους δύο άσχημα ενδεχόμενα, θεώρησαν ότι καλύτερη επιλογή ήταν να προκαλούν στους άλλους συμφορές παρά να παθαίνουν οι ίδιοι και να κυριαρχούν επί των άλλων, έστω και άδικα, παρά, για να αποφύγουν αυτή την κατηγορία, να γίνουν άδικα δούλοι των Λακεδαιμονίων. [118] Όλοι βέβαια, όσοι έχουν μυαλό, θα προτιμούσαν και θα ήθελαν αυτά, και μόνο κάποιοι λίγοι που κάνουν τον σοφό, αν τους ρωτούσαν, δεν θα το παραδέχονταν. Τους λόγους λοιπόν, για τους οποίους αντικατέστησαν οι πατέρες μας το πολίτευμα που εγκωμιαζόταν από όλους με ένα πολίτευμα που επικρίνεται από μερικούς, τους εξέθεσα, είναι αλήθεια, κάπως διεξοδικότερα, ωστόσο αυτοί είναι οι πραγματικοί.