[70] Όσον αφορά τώρα στις ελληνικές πόλεις που ερημώθηκαν από καθεμιά από τις δύο πολιτείες, Αθήνα και Σπάρτη, πράγμα για το οποίο κάποιοι μόνο σε μας καταλογίζουν ευθύνες, θα αποδείξουμε ότι αυτοί τους οποίους επαινούν έχουν διαπράξει χειρότερα. Σε μας δηλαδή συνέβη να διαπράξουμε αδικήματα σε κάποια νησάκια ασήμαντα και τόσο μικρά, που πολλοί από τους Έλληνες ούτε καν τα γνωρίζουν· αντίθετα, οι Λακεδαιμόνιοι, αφού κατέστρεψαν τελείως τις πιο μεγάλες και πιο εξέχουσες από κάθε άποψη πόλεις της Πελοποννήσου, εξακολουθούν να κατέχουν οι ίδιοι μέχρι σήμερα τη χώρα τους. [71] Και όμως, αυτές οι πόλεις, και αν ακόμη δεν είχαν να παρουσιάσουν προηγουμένως τίποτε το αξιόλογο, άξιζε να τύχουν της πιο μεγάλης αμοιβής εκ μέρους των Ελλήνων και μόνο για την εκστρατεία εναντίον της Τροίας, στην οποία έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο και έδωσαν τους αρχηγούς εκείνους τους προικισμένους με αρετές, όχι μόνο τέτοιες που έχουν πολλοί κοινοί άνθρωποι αλλά και εκείνες που είναι αδύνατο να διαθέτει ένας κακοήθης. [72] Πράγματι, η Μεσσήνη έδωσε τον Νέστορα, τον πιο σώφρονα από όλους τους συγχρόνους του, η Λακεδαίμων τον Μενέλαο, τον μόνο που για τη σωφροσύνη και τη δικαιοσύνη του κρίθηκε άξιος να γίνει γαμπρός του Δία· η πόλη του Άργους έδωσε τον Αγαμέμνονα, τον προικισμένο όχι μόνο με μία ή δύο αρετές αλλά με όλες όσες μπορεί να απαριθμήσει κανείς, και μάλιστα όχι σε μέτριο αλλά σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό. [73] Γιατί δεν θα βρούμε κανέναν σε όλο τον κόσμο να έχει κάνει πράξεις ούτε πιο ξεχωριστές ούτε ωραιότερες ούτε πιο μεγάλες ούτε πιο ωφέλιμες για τους Έλληνες ούτε και άξιες για πιο πολλούς επαίνους. Έτσι απλά όπως είναι αυτές απαριθμημένες, δικαιολογημένα θα μπορούσαν κάποιοι να τις αμφισβητήσουν· αν όμως αναφέρω λίγα για καθεμιά, όλοι θα συμφωνήσουν ότι λέω την αλήθεια.
[74] Ωστόσο, δεν μπορώ να δω καθαρά, αλλά βρίσκομαι σε αμηχανία μην ξέροντας ποιούς λόγους εάν μεταχειριστώ στη συνέχεια θα αποδειχθεί ότι έχω σκεφθεί σωστά. Γιατί από τη μια ντρέπομαι, εάν, ενώ έχω πει προηγουμένως τόσα πολλά για τις αρετές του Αγαμέμνονα, δεν αναφέρω τίποτε από όσα έχει κάνει, και δώσω την εντύπωση στους ακροατές μου ότι είμαι όμοιος με τους αλαζόνες και όσους λένε ό,τι τους κατέβει στο κεφάλι τους. Από την άλλη όμως, βλέπω ότι ενέργειες άσχετες με την υπόθεση όχι μόνο δεν επιδοκιμάζονται αλλά και δίνουν την εντύπωση ότι προκαλούν σύγχυση και υπάρχουν πολλοί που κάνουν κακή χρήση αυτών και πολύ περισσότεροι είναι αυτοί που τις κατακρίνουν. [75] Γι᾽ αυτό, φοβάμαι μήπως συμβεί και με εμένα κάτι τέτοιο. Ωστόσο, προτιμώ να βοηθήσω αυτόν που έχει πάθει το ίδιο με εμένα και πολλούς άλλους και δεν κέρδισε τη δόξα που του ταίριαζε να τύχει, και, ενώ είχε γίνει αίτιος των πιο μεγάλων αγαθών εκείνη την εποχή, επαινείται λιγότερο από όσο εκείνοι που δεν έχουν κάνει τίποτε το άξιο λόγου.
[76] Σε τί αλήθεια υστέρησε εκείνος, ο οποίος έλαβε αξίωμα τόσο μεγάλο, ώστε, ακόμη και αν είχαν συγκεντρωθεί όλοι οι άνθρωποι και αναζητούσαν μεγαλύτερο από αυτό, ποτέ δεν θα μπορούσαν να βρουν; Γιατί μόνο αυτός κρίθηκε άξιος να γίνει αρχιστράτηγος όλης της Ελλάδας. Με ποιόν όμως τρόπο, αν δηλαδή εκλέχτηκε από όλους ή αν αυτοανακηρύχτηκε, δεν μπορώ να πω. Πάντως, με όποιον από τους δύο και αν έχει γίνει, δεν έχει αφήσει καμιά δυνατότητα να ξεπεράσουν τη δόξα του όσοι τιμήθηκαν κατά κάποιον άλλον τρόπο. [77] Και όταν έλαβε τη δύναμη αυτή, δεν έβλαψε καμιάν ελληνική πόλη· αντίθετα, απείχε τόσο πολύ από το να αδικήσει κάποιους, ώστε, μολονότι ανέλαβε τη διοίκηση των Ελλήνων ενόσω αυτοί βρίσκονταν σε πολέμους, σε σύγχυση και πολλά δεινά, τους απάλλαξε από αυτά και, αποκαθιστώντας την ομόνοια μεταξύ τους, αδιαφόρησε για πράξεις περιττές, αλλόκοτες και εντελώς ανώφελες για τους άλλους, συγκρότησε στρατό και τον οδήγησε εναντίον των βαρβάρων. [78] Και θα αποδειχτεί ότι κανένας στρατηγός, ούτε από αυτούς που δοξάστηκαν εκείνο τον καιρό ούτε από τους μεταγενέστερους, πέτυχε ωραιότερο κατόρθωμα από αυτό και πιο ωφέλιμο για τους Έλληνες. Ωστόσο, παρά τα κατορθώματα αυτά και με όσα υπέδειξε στους άλλους, δεν δοξάστηκε όπως του άξιζε, και αυτό γιατί υπάρχουν άνθρωποι που αρέσκονται περισσότερο στα παραμύθια παρά στις ευεργεσίες, και στις πλαστές ιστορίες παρά στην αλήθεια. Έτσι, αν και αναδείχτηκε ηγέτης τόσο μεγάλης αξίας, έχει μικρότερη φήμη ακόμη και από ανθρώπους που δεν είχαν το θάρρος ούτε και να μιμηθούν το παράδειγμά του.