[79] Αλλά δεν είναι μόνο αυτά για τα οποία θα μπορούσε κανείς να τον επαινέσει αλλά και για όσα έκανε τον ίδιο εκείνο καιρό. Έφτασε δηλαδή σε τέτοιο σημείο μεγαλοφροσύνης, ώστε δεν αρκέστηκε να στρατολογήσει όσους απλούς πολίτες ήθελε από κάθε πόλη, αλλά κατόρθωσε να πείσει τους βασιλιάδες, που έκαναν στις πόλεις τους ό,τι ήθελαν και διέταζαν τους άλλους, να τεθούν υπό τις διαταγές του, να τον ακολουθούν όπου τους οδηγεί, να εκτελούν τις διαταγές του και, αφήνοντας τον βασιλικό τρόπο ζωής, να ζουν σαν στρατιώτες· [80] ακόμη, τους έπεισε να κινδυνεύουν και να πολεμούν όχι προς υπεράσπιση της ιδιαίτερης πατρίδας και βασιλείας τους, αλλά φαινομενικά μεν χάρη της Ελένης, της γυναίκας του Μενελάου, στην πραγματικότητα όμως για να μην παθαίνει η Ελλάδα τέτοιες προσβολές μήτε εκείνα που της συνέβησαν παλαιότερα σχετικά με την κατάληψη όλης της Πελοποννήσου από τον Πέλοπα, του Άργους από τον Δαναό, της Θήβας από τον Κάδμο. Ποιός άλλος θα φανεί ότι προνόησε γι᾽ αυτά ή ότι στάθηκε εμπόδιο να μη γίνει πια στο μέλλον κάτι παρόμοιο, εκτός από εκείνον που διέθετε τέτοια χαρίσματα και δύναμη;
[81] Τώρα, το επόμενο είναι βέβαια κατώτερο από όσα έχω αναφέρει προηγουμένως, αλλά πιο σπουδαίο και πιο άξιο λόγου από εκείνα που έχουν εγκωμιαστεί κατ᾽ επανάληψη. Είχε συγκεντρωθεί λοιπόν από όλες τις πόλεις ένα στράτευμα τόσο πολυάριθμο όσο χρειαζόταν, το οποίο περιλάμβανε στις τάξεις του πολεμιστές, άλλους μακρινούς απογόνους θεών, άλλους γιους κατευθείαν από τους θεούς, ανθρώπους με διαφορετικές διαθέσεις από το πλήθος και με διαφορετική νοοτροπία από τους άλλους, γεμάτους οργή, περηφάνια, πάθη και φιλοδοξία. [82] Παρ᾽ όλα αυτά, μπόρεσε και κράτησε τη διοίκηση ενός τέτοιου στρατεύματος επί δέκα χρόνια, όχι με μεγάλους μισθούς ούτε και με δαπάνες ανάλογες με αυτές με τις οποίες όλοι οι ηγέτες σήμερα κρατούν την εξουσία τους αλλά με την ανωτερότητα της φρόνησης και με την ικανότητά του να προμηθεύει στους στρατιώτες τρόφιμα από τη χώρα των εχθρών, και κυρίως γιατί έδινε την εντύπωση ότι εκείνος σκεφτόταν καλύτερα για τη σωτηρία των άλλων παρά οι άλλοι για τον εαυτό του.
[83] Αλλά και για το τέλος που έβαλε σε όλα αυτά, δεν είναι λιγότερο άξιος θαυμασμού από κανέναν. Γιατί θα φανεί ότι δεν έκανε κάτι απρεπές ούτε ανάξιο των όσων έχουν αναφερθεί προηγουμένως· αλλά, ενώ φαινομενικά πολέμησε εναντίον μιας μόνο πόλης, στην πραγματικότητα όμως όχι μόνο εναντίον όλων των κατοίκων της Ασίας αλλά και πολλών άλλων βαρβαρικών φυλών, δεν τον κατέβαλαν οι κίνδυνοι ούτε και αποχώρησε από τον αγώνα προηγουμένως, παρά αφού εξανδραπόδισε την πόλη αυτού που τόλμησε να θίξει το γόητρο της Ελλάδας και ταπείνωσε την αλαζονεία των βαρβάρων.
[84] Δεν αγνοώ ότι είναι πολλά αυτά που έχω πει για την αρετή του Αγαμέμνονα, όπως δεν αγνοώ επίσης ότι, αν μερικοί εξέταζαν ένα προς ένα αυτά που είπα, και κοίταζαν να βρουν τί από αυτά θα μπορούσαν να απορρίψουν, κανένας δεν θα τολμούσε να αφαιρέσει τίποτε από αυτά· αν όμως αυτά διαβαστούν με τη σειρά το ένα μετά το άλλο, όλοι θα με κατέκριναν ότι έχω πει πολύ περισσότερα από όσα έπρεπε. [85] Όσο για μένα, εάν ασυναίσθητα ξεπερνούσα τα όρια, θα ντρεπόμουν εάν, επιχειρώντας να γράψω για όσα δεν τόλμησε κανένας άλλος, συμπεριφερόμουν με τόση αναισθησία. Τώρα όμως γνώριζα με μεγαλύτερη ακρίβεια από εκείνους που θα τολμήσουν να με επιπλήξουν ότι πολλοί θα με επιτιμήσουν γι᾽ αυτά. Εντούτοις, θεώρησα ότι δεν θα είναι τόσο φοβερό, εάν σ᾽ αυτό το μέρος του λόγου μου δώσω σε κάποιους την εντύπωση ότι αδιαφορώ για το κανονικό μέτρο, όσο φοβερό θα ήταν εάν, κάνοντας λόγο για τέτοιον άνδρα, παραλείψω κάποιο από τα προτερήματα εκείνου που εγώ έπρεπε να αναφέρω. [86] Πίστευα όμως ότι οι πολύ καλλιεργημένοι ακροατές θα με επιδοκίμαζαν, αν φαινόμουν ότι, ενώ μιλώ για αρετή, ενδιαφέρομαι περισσότερο να μιλήσω αντάξια γι᾽ αυτήν παρά να κρατήσω τη συμμετρία του λόγου μου, και μάλιστα όταν γνωρίζω καλά ότι, αν ο λόγος μου δεν έχει τις σωστές αναλογίες, θα μειώσει τη φήμη μου, ενώ η σωστή εκτίμηση των πράξεων θα ωφελήσει αυτούς που επαινούνται. Εγώ όμως άφησα κατά μέρος το ωφέλιμο και προτίμησα το δίκαιο. [87] Θα διαπιστωθεί ότι την άποψη αυτή δεν την έχω μόνο γι᾽ αυτά που λέγονται τώρα αλλά για όλα τα θέματα χωρίς εξαίρεση. Αυτό μπορεί να το δει κανείς από το γεγονός ότι χαίρομαι περισσότερο με εκείνους από τους μαθητές μου που φημίζονται για τον ενάρετο βίο και τις πράξεις τους παρά για εκείνους που θεωρούνται ότι είναι δεινοί ομιλητές. Και όμως, για τους ωραίους λόγους, και αν ακόμη δεν είχα συμβάλει καθόλου εγώ, όλοι θα έλεγαν ότι αυτό οφείλεται σε εμένα· για τις σωστές όμως πράξεις, και αν ακόμη όλοι γνώριζαν ότι εγώ είχα συντελέσει σ᾽ αυτό, δεν θα υπήρχε κανένας που δεν θα επαινούσε εκείνον που τις έκανε.