[472a] Μα εσύ είναι σαν να ᾽καμες μια αιφνιδιαστική επιδρομή εναντίον του λόγου μου και δεν εννοείς να μου επιτρέψεις ούτε την αναπνοή μου να πάρω· δε θα καταλαβαίνεις ίσως πως, ενώ μόλις και μετά βίας ξέφυγα τα δυο κύματα της τρικυμίας, σηκώνεις τώρα καταπάνω μου το μεγαλύτερο και χειρότερο, που άμα το δεις και τ᾽ ακούσεις, εξάπαντος θα μου συχωρέσεις που δίσταζα ως τώρα και που μ᾽ όλα τα δίκια μου τρόμαζα να καταπιαστώ μ᾽ ένα τόσο παράδοξο λόγο και να επιχειρήσω να τον εξετάσω.
Όσο κάθεσαι και μας λες τα τέτοια τόσο λιγότερο θα σ᾽ αφήσομε [472b] και μεις να μη μας πεις πώς μπορεί να γίνει αυτή η πολιτεία· εμπρός λοιπόν και μη χασομεράς.
Λοιπόν, πρώτα πρώτα είναι ανάγκη να θυμηθούμε ότι εφτάσαμε εδώ που εφτάσαμε, ενώ ζητούσαμε να βρούμε τί είναι δικαιοσύνη και τί αδικία.
Πολύ καλά· μα τί έχει να κάμει αυτό;
Τίποτα· μα αν βρούμε σαν τί πράγμα είναι η δικαιοσύνη, δεν θα έχομε την αξίωση και ο δίκαιος άνθρωπος να μη διαφέρει καθόλου απ᾽ αυτήν, αλλά από κάθε μεριά να είναι όποιας λογής είναι κι [472c] η δικαιοσύνη, ή θα το θεωρήσομε αρκετό, αν όσο μπορεί περισσότερο την πλησιάζει, και μετέχει απ᾽ αυτήν όσο γίνεται περισσότερο από τους άλλους ανθρώπους;
Και τόσο βέβαια θα μας είναι αρκετό.
Ώστε, για να έχομε ένα υπόδειγμα, ζητούσαμε να βρούμε και αυτή η ίδια η δικαιοσύνη τί πράγμα είναι και ο τέλεια δίκαιος άνθρωπος αν θα μπορούσε να υπάρξει και τί λογής τότε θα ήταν, καθώς από το άλλο μέρος τί είναι η αδικία και ο αδικότατος άνθρωπος, έτσι που να έχομε μπρος στα μάτια μας δυο πρότυπα και κρίνοντάς τους αναλόγως της ευτυχίας ή της δυστυχίας που θα υπήρχε στον καθένα τους, να είμαστε υποχρεωμένοι και για τους εαυτούς μας να παραδεχτούμε ότι εκείνος που θα τους μοιάζει [472d] όσο γίνεται περισσότερο θα ᾽χει και την ομοιότατη μοίρα μαζί τους· αυτό ήταν που ζητούσαμε, κι όχι να αποδείξομε αν μπορεί ή όχι να γίνουν αυτά.
Αυτό που λες είναι η αλήθεια.
Νομίζεις λοιπόν πως θα έχανε καθόλου την αξία του ένας ζωγράφος που, αφού ζωγράφισε το ωραιότερο πρότυπο ανθρώπου και με όλη τη δυνατή τελειότητα στα καθέκαστα, δε θα μπορούσε ν᾽ αποδείξει πως και μπορεί να υπάρξει ένας τέτοιος άνθρωπος;
Όχι βέβαια.
Τί άλλο λοιπόν εκάναμε κι εμείς μα το λόγο μας, παρά που χαράξαμε [472e] το πρότυπο μιας τέλειας πολιτείας;
Πραγματικώς.
Ώστε θα χάσουν καθόλου την αξία τους εκείνα που είπαμε, αν δεν μπορούμε ν᾽ αποδείξομε πως είναι δυνατό να ιδρύσομε μια πολιτεία απάνω σε κείνο το πρότυπο;
Όχι βέβαια.
Αυτή λοιπόν είναι η αλήθεια· αν όμως πρέπει να βάλω προς χάρη σου όλα μου τα δυνατά ν᾽ αποδείξω και τούτο, πώς και ως ποιό σημείο θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν όσο γίνεται καλύτερα αυτά που λέμε, πρέπει και συ από μέρους σου να δεχτείς τις ίδιες συμφωνίες σχετικά με την απόδειξη.
Ποιές;
[473a] Είναι άραγε δυνατό να γίνει κάτι έτσι όπως λέγεται ακριβώς, ή είναι φυσικό η πράξη λιγότερο από το λόγο ν᾽ αγγίζει την αλήθεια, κι αν κανένας άλλος δεν το παραδέχεται αυτό, εσύ όμως είσαι σύμφωνος πως έτσι είναι ή όχι;
Είμαι σύμφωνος.
Μην έχεις λοιπόν από μένα την απαίτηση ν᾽ αποδείξω πως πρέπει και στην πραγματικότητα να γίνουνται απαράλλαχτα έτσι αυτά όπως τα περιγράψαμε με το λόγο· αλλ᾽ αν μπορέσομε να βρούμε πώς θα μπορούσε να οργανωθεί μια πολιτεία όσο παίρνει συμφωνότερα μ᾽ αυτά που είπαμε, τότε να ομολογήσεις [473b] πως βρήκαμε αυτό που απαιτούσες, πως μπορεί δηλαδή να γίνουν αυτά και στην πραγματικότητα· ή δε θα ᾽σαι ευχαριστημένος αν το πετύχεις αυτό; γιατί εγώ τουλάχιστο θα έμενα ευχαριστημένος.
Μα κι εγώ επίσης.
Ας προσπαθήσομε λοιπόν τώρα να βρούμε και ν᾽ αποδείξομε τί τάχα ελάττωμα να υπάρχει σήμερα στις πόλεις που εξαιτίας του δεν κυβερνούνται καλά, και ποιά μικρότατη μεταβολή θα μπορούσε να γίνει για να ᾽φτανε μια πόλη σ᾽ αυτή την τελειότητα που έχει το δικό μας πολίτευμα, μόνο που να είναι μια μονάχα αυτή η μεταβολή, ειδεμή δυο, ειδεμή όσο μπορεί λιγότερες και μικρότερης σημασίας.
[473c] Εξάπαντος έτσι.
Μια λοιπόν μονάχα μεταβολή αν γίνει, μου φαίνεται πως μπορούμε ν᾽ αποδείξομε ότι θ᾽ αλλάξει ολότελα η σημερινή κατάσταση, αν κι αυτή η μεταβολή δε θα είναι ούτε μικρή, ούτε εύκολη, δυνατή όμως οπωσδήποτε.
Και ποιά λοιπόν είναι αυτή;
Τώρα ίσα ίσα θά ᾽ρθω σ᾽ αυτό που το παρομοιάζαμε πριν με το μεγαλύτερο κύμα· όμως θα το πω, κι αν ακόμα πρόκειται, σαν κύμα που ξεσπά σε γέλια, να με πάρει από κάτω του και να με παρουσιάσει έτσι καταγέλαστο και πομπιασμένο· άκου λοιπόν τί θα πω.
Λέγε το.
Αν οι φιλόσοφοι δεν γίνουν βασιλείς [473d] στις πόλεις, ή αυτοί που ονομάζονται σήμερα βασιλείς και δυνάστες δεν φιλοσοφήσουν γνήσια κι όσο χρειάζεται, σε τρόπο που να συμπέσει στο ίδιο πρόσωπο και δύναμη και φιλοσοφία, και δεν αποκλειστούν αναγκαστικά οι πολλές και διάφορες φύσεις ανθρώπων, που τραβούν σήμερα χωριστά τον ένα ή τον άλλο απ᾽ αυτούς τους δυο δρόμους, είναι αδύνατο, φίλε μου Γλαύκων, να σταματήσει το κακό στις πόλεις και σ᾽ όλο, νομίζω, το ανθρώπινο γένος, [473e] ουδέ να ξεφυτρώσει όσο είναι κατορθωτό και να δει το φως του ήλιου και αυτή η πολιτεία που εμείς τώρα χαράξαμε το σχέδιό της. Αλλ᾽ αυτό είναι που τόσην ώρα τώρα δίσταζα να το βγάλω από το στόμα μου, επειδή το ᾽βλεπα πόσο πολύ παράδοξο θα φανεί στην κοινή γνώμη· γιατί είναι πραγματικώς δύσκολο να το νιώσει κανείς πως με κανέναν άλλο τρόπο δεν μπορεί να υπάρξει ευδαιμονία ούτε για τα άτομα ούτε για τις πολιτείες.
Πρέπει πραγματικώς να περιμένεις, Σωκράτη, μ᾽ αυτή τη γνώμη και το λόγο που ᾽πες να δεις να ξεσηκώνουνται πάρα πολλοί κι [474a] όχι οι χειρότεροι καταπάνω σου, να πετούν έτσι τα φορέματά τους και γυμνοί ν᾽ αρπάζουν για όπλο ό,τι πρωτοβρεθεί μπρος τους και μ᾽ όλη τη φόρα τους να σου ριχτούν για να σε διορθώσουν μια χαρά· που αν δεν τους αποκρούσεις με τους λόγους σου και ξεφύγεις, έχεις ν᾽ ακούσεις των παθών σου τον τάραχο για τιμωρία σου.
Μα δεν είσαι εσύ η αιτία για όλ᾽ αυτά;
Κι έκαμα πολύ καλά· δε θα σε παρατήσω μολαταύτα στην τύχη σου, μα θα σε βοηθήσω μ᾽ όποια μέσα διαθέτω: με το ενδιαφέρο μου και με το θάρρος που θα σου δίνω και ίσως με το να είμαι σε θέση ν᾽ απαντώ πιο αρμονισμένα από κάθε άλλον στις ερωτήσεις σου. [474b] Μ᾽ ένα λοιπόν τέτοιο βοηθό που έχεις, προσπάθησε ν᾽ αποδείξεις στους άπιστους πως έτσι είν᾽ αυτά όπως τα λες εσύ.

Ποιοί αξίζουν να ονομάζουνται φιλόσοφοι
Ας προσπαθήσω λοιπόν, αφού μου εξασφαλίζεις και συ την τόσο πολύτιμη συμμαχία σου· μου φαίνεται όμως πως είναι ανάγκη, αν θέλομε να γλιτώσομε οπωσδήποτε απ᾽ αυτούς που λες, να εξηγηθούμε μαζί τους ποιοί είναι αυτοί οι φιλόσοφοι που τολμούμε να λέμε πως σ᾽ αυτούς πρέπει ν᾽ ανατεθεί η εξουσία, για να μπορέσει κανείς, αφού ξεκαθαριστεί αυτό το ζήτημα, να υπερασπίσει την ιδέα του [474c] αποδείχνοντας ότι οι τέτοιοι μόνο έχουν από τη φύση το δικαίωμα και να φιλοσοφούν και να κυβερνούν την πολιτεία, και όλοι οι άλλοι μήτε ν᾽ ανακατώνουνται με τη φιλοσοφία και ν᾽ ακολουθούν τους αρχηγούς εκείνους.
Καιρός είναι να εξηγηθείς.
Εμπρός λοιπόν, ακολούθησέ με να δεις αν θα τα βγάλομε πέρα ικανοποιητικά οπωσδήποτε.
Εμπρός.
Θα είναι τάχα ανάγκη να σου θυμίσω, ή το θυμάσαι και μόνος σου, πως όταν λέμε για κάποιον ότι αγαπά κάτι, πρέπει αυτός, αν εννοούμε την αληθινή αγάπη, να φανεί πως δεν αγαπά ένα μόνο μέρος από κείνο κι άλλο όχι, παρά το ᾽χει στην καρδιά του ολόκληρο;
[474d] Πρέπει, καθώς φαίνεται, να μου το θυμίσεις, γιατί δεν σε καταλαβαίνω πολύ καλά.
Κάθε άλλος από σένα, Γλαύκων, θα ταίριαζε να το λέει αυτό· ένας όμως άνθρωπος ερωτικός, όπως είσαι εσύ, δεν πρέπει να ξεχνά πως όλοι οι νέοι που είναι απάνω στην ώρα τους κεντούν και ᾽γω δεν ξέρω πώς την καρδιά του φίλου των παιδιών και τη φέρνουν άνω κάτω και του φαίνονται πως όλα αξίζουν τις περιποιήσεις του και την τρυφερότητά του. Ή δεν κάνετ᾽ έτσι με τα έμορφα παιδιά; Το ένα, αν έχει τη μύτη πλακωτή, θα το εγκωμιάσετε χαριτόβρυτο, του άλλου την αγκυλωτή μύτη θα την πείτε βασιλικό χάρισμα, έναν που στέκεται [474e] στη μέση απ᾽ αυτά τα δυο θα τον ονομάσετε αρμονικότατο, τους μαύρους τους λέτε αρρενωπούς και τους άσπρους παιδιά των θεών· και το όνομα μελίχλωρος τίνος άλλου νομίζεις πως είναι κατασκεύασμα παρά ενός εραστή, που μ᾽ αυτή τη χαϊδευτική λέξη σκεπάζει την υποφερτή γι᾽ αυτόν ωχρότητα ενός ωραίου παιδιού; Και μ᾽ ένα λόγο όλες τις προφάσεις μεταχειρίζεστε [475a] και τίποτα δεν αφήνετε που να μην ξεστομίσετε, για να μην απορρίψετε κανέναν από κείνους που βρίσκονται στο άνθος της ομορφιάς των.
Αν θες να εφαρμόσεις επάνω μου όσα λες πως κάνουν οι ερωτικοί, σου το συχωρώ, για να προχωρεί η συζήτηση.
Μα τί; δε βλέπεις πως κι οι φίλοι του κρασιού το ίδιο κάνουν, και κάθε κρασί με οποιαδήποτε πρόφαση το βρίσκουν της αρεσκείας των;
Πραγματικώς.
Γνωρίζεις ακόμη, υποθέτω, πως και οι φιλόδοξοι, αν δεν μπορούν να εκλεχτούν στρατηγοί, εκλέγουνται τριττύαρχοι, κι αν δεν μπορούν να τιμούνται από τους μεγάλους [475b] και τους σπουδαίους, μένουν ευχαριστημένοι και με τις τιμές των μικρότερων και των ταπεινότερων, γιατί η μόνη τους επιθυμία είναι να έχουν οπωσδήποτε τιμές και αξιώματα.
Αυτό βέβαια γίνεται.
Σε τούτο λοιπόν τώρα θέλω να μου πεις ναι ή όχι: όταν λέμε για κάποιον ότι τον κρατά επιθυμία για κάτι, εννοούμε πως επιθυμεί ολόκληρο αυτό το κάτι, ή ένα μέρος του αγαπά κι άλλο όχι;
Ολόκληρο.
Δε θα πούμε λοιπόν και για το φιλόσοφο πως είναι εραστής της σοφίας, όχι ενός μέρους αυτής κι άλλου όχι, αλλά ολόκληρης;
Βεβαιότατα.
Ώστε λοιπόν αν ένας άνθρωπος δεν δείχνει και μεγάλη όρεξη για τη μάθηση, αν μάλιστα [475c] είναι νέος και δεν έχει ακόμα την απαιτούμενη κρίση να ξεχωρίσει τί είναι το καλό και τί όχι, δε θα τον ονομάσομε βέβαια φιλομαθή και φιλόσοφο, όπως και για έναν άνθρωπο που είναι δύσκολος στο φαΐ του, θα πούμε πως δεν πεινά, ούτε έχει όρεξη να φάει, και πως δεν αγαπά, αλλά αποστρέφεται το φαΐ.
Και θα ᾽χουμε δίκαιο να το πούμε.
Έναν όμως που θέλει μ᾽ όλη του την όρεξη να γεύεται κάθε μάθηση και μ᾽ όλο του το ζήλο και την προθυμία ρίχνεται στη σπουδή και ποτέ δε χορταίνει, αυτόν βέβαια μ᾽ όλα μας τα δίκια θα τον ονομάσομε φιλόσοφο· ή όχι;