[382a] Μα πώς; θα ήθελε ποτέ ένας θεός να εξαπατήσει ή με λόγο ή με έργο και να παρουσιάζει φαντάσματα του εαυτού του;
Δεν ξέρω.
Δεν ξέρεις πως το αληθινό ψέμα, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, το αποστρέφουνται όλοι και θεοί και άνθρωποι;
Πώς το εννοείς αυτό;
Να, έτσι· πως κανείς δεν επιτρέπει με τη θέλησή του να μπαίνει το ψέμα στο σπουδαιότερο μέρος του εαυτού του και αναφορικώς μάλιστα με τα σπουδαιότερα πράγματα, αλλά περισσότερο παρά καθετί άλλο φοβάται να το έχει εκεί μέσα του.
Ούτε τώρα εννόησα περισσότερο.
[382b] Γιατί φαντάζεσαι πως πρόκειται ίσως για τίποτα μυστήρια της αποκαλύψεως· ενώ εγώ λέγω απλούστατα πως, όταν εισχωρήσει μέσα στην ψυχή το ψέμα για ό,τι αφορά την ουσία των όντων και μένει επομένως αυτή στην απάτη και την άγνοια, είναι πράγμα που κανείς ποτέ δε θα μπορούσε να το δεχτεί και πως τίποτα δε μισούν όλοι περισσότερο, παρά να έχουν θρονιασμένο ένα τέτοιο ψέμα μέσα σ᾽ ένα τέτοιο μέρος.
Τα πιστεύω.
Αλλά πολύ σωστά λοιπόν, καθώς έλεγα και πριν, αυτό είναι που θα έπρεπε να ονομάζεται αληθινό ψέμα, η άγνοια δηλαδή που είναι μέσα στην ψυχή του απατημένου· γιατί αυτό που λέμε συνήθως ψέμα είναι μίμησις με λόγια αυτού του παθήματος της ψυχής και όχι [382c] καθαρό ψέμα, αλλά κάτι σαν φάντασμα που γεννιέται κατόπι. Ή δεν είναι έτσι;
Παραείναι μάλιστα.
Το αληθινό λοιπόν ψέμα το μισούν όχι μόνο οι θεοί αλλά και οι άνθρωποι.
Το παραδέχομαι.
Μα πώς; το άλλο, το ψέμα με τα λόγια, πότε και σε ποιόν είναι χρήσιμο, ώστε να μην αξίζει μίσος; Μήπως τάχα στους εχθρούς ή και στους φίλους μας εκείνους, που από τρέλα ή από ανοησία είναι έτοιμοι να κάμουν τίποτα κακό, μπορεί να είναι χρήσιμο σαν προληπτικό φάρμακο; Ή και στα [382d] μυθολογήματα, που λέγαμε πριν, επειδή δεν ξέρομε ποιά ακριβώς είναι η αλήθεια για πράγματα τόσο παλαιά, μήπως, με το να δίνομε στο ψέμα τη μορφή της αλήθειας, το κάνομε έτσι οπωσδήποτε χρήσιμο;
Έτσι πραγματικώς θα είναι.
Σε ποιά όμως απ᾽ αυτές τις περιστάσεις θα ήτανε χρήσιμο το ψέμα στο θεό; μήπως, επειδή δεν γνωρίζει και αυτός τα παλαιά τα πράγματα, θα κατέφευγε στο ψέμα, που θα του έδινε τη μορφή της αλήθειας;
Θα ήταν γελοίο να το φανταστούμε.
Δε γίνεται λοιπόν ο θεός ποιητής ψευτολόγος.
Δε μου φαίνεται.
Αλλά μήπως θα έλεγε ψέματα από φόβο των εχθρών;
[382e] Κάθε άλλο.
Ή μήπως θα τον ανάγκαζε ανοησία ή τρέλα φίλων του;
Μα κανείς ανόητος ή τρελός δεν μπορεί να είναι φίλος του θεού.
Τίποτα λοιπόν δεν υπάρχει που θα έκανε το θεό να πει ψέμα.
Και βέβαια τίποτα.
Κι ούτ᾽ έχει καμιά σχέση ο θεός κι ό,τι είναι θεϊκό με το ψέμα.
Απολύτως καμιά.
Ώστε είναι ο θεός ολότελα απλός και αληθινός και στα έργα και στα λόγια, κι ούτε ο ίδιος παίρνει ξένη μορφή ούτε άλλους ξεγελά ούτε με λόγια ούτε με σημεία, που τους στέλνει τάχα, ούτε στον ύπνο ούτε στον ξύπνο τους.
[383a] Κι εγώ είμαι σύμφωνος όπως τα λες.
Εγκρίνεις λοιπόν και τον δεύτερο αυτό τύπο, που σύμφωνα μ᾽ αυτόν πρέπει και να μιλούμε και να γράφομε για τους θεούς, πως δηλαδή ούτε οι ίδιοι είναι μάγοι θαυματοποιοί, ώστε να μεταμορφώνουν τους εαυτούς των, ούτε μας απατούν και μας με ψεύτικα λόγια ή έργα;
Τον εγκρίνω.
Ώστε, αν και πολλά άλλα επαινούμε του Ομήρου, αυτό όμως δε θα του το επαινέσομε, για το όνειρο που έστειλε τάχα ο Δίας στον Αγαμέμνονα· ούτε και του Αισχύλουεκεί που λέγει η Θέτις , [383b] πως της έψαλε ο Απόλλων στους γάμους της:
μάνα παιδιών ευτυχισμένη,
που αρρώστια δε θα δουν και χρόνια πολλά θα ᾽χουν.
Η αγάπη των θεών θα μου χαρίζει πάντα
μοίρα, μου ᾽πε, χρυσή· κι έκρουξε τον παιάνα
και γιόμισε χαρά κι ελπίδες την ψυχή μου,
γιατί δεν πίστευα ποτέ πως θά ᾽βγει ψέμα
από το στόμα του θεού της μαντοσύνης·
μα αυτός ο ίδιος πὄψαλλε, αυτός ο ίδιος
πού ητανε στο τραπέζι, αυτός που τα ᾽πε ο ίδιος
αυτός είναι που σκότωσε το γιο μου…
[383c] όταν κανείς μάς λέγει τέτοια για τους θεούς, θα του γυρίσομε τις πλάτες και δε θα του δώσομε τα ψαλτικά του, ούτε και στους δασκάλους θα επιτρέψομε να τα μεταχειρίζουνται για την ανατροφή των παιδιών, αν εννοούμε οι φύλακές μας να γίνουν θεοσεβείς και με τους θεούς όμοιοι όσο περισσότερο είναι δυνατό αυτό για άνθρωπο.
Εγκρίνω κι εγώ, είπε, αυτούς τους τύπους και θα τους εφάρμοζα σα νόμους.