Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

Λεξιλογείον: μιλώντας για λέξεις...

Διαβάστε τη δημοσίευση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας στη στήλη "Λεξιλογείον" της εφημερίδας Το Βήμα της Κυριακής

Αναδημοσίευση από το φύλλο της 11ης Μαΐου 2025

κουκούλες

Την πρώτη φορά που οι Γαλάτες (το γένος Κέλτες) κατέβηκαν στην Ελλάδα δεν ήταν για διακοπές αλλά για πλιάτσικο, και παρόλο που δεν είμαστε βέβαιοι, δεν αποκλείεται να είχαν καλυμμένα τα πρόσωπά τους, όπως κάθε μπαχαλάκης που σέβεται τον εαυτό του.

κουκούλες

Δεν αναφέρεται τίποτε σχετικό στον «Αστερίξ» αλλά είναι πολύ πιθανό ότι οι Ρωμαίοι είδαν για πρώτη φορά κουκούλες στο Γαλατικό Χωριό. Πάντως, η λέξη είναι κελτική, πέρασε στα λατινικά (cucullus, cuculla), φορέθηκε από τους Βυζαντινούς, μας ήρθε πρετ-α πορτέ στα σημερινά ελληνικά και, αν το ετυμολογικό βυθοσκόπιο είναι καλά εστιασμένο, η ρίζα της ανιχνεύεται και στο «καλ-ύπτω».

Η λατινική cuculla ονομάζει το μέρος του ενδύματος των μοναχών του Μεσαίωνα (κυρίως των Δομινικανών) που καλύπτει την κεφαλή και συμβολίζει την ανωνυμία ενώπιον του Θεού, την ασκητική ταπεινότητα και τη μόνωση από τα εγκόσμια. Ιερωμένοι και πτωχοί εν ευσεβεία ήταν κάποτε οι κουκουλοφόροι.

Αλλά, όπως το λέει και το όνομά του, κουκουλοφόρος ήταν και εκείνος ο κομάντο των δασών της μεσαιωνικής Αγγλίας που έπαιρνε από τους πλούσιους για να δώσει στους φτωχούς και, τιμωρός της διεφθαρμένης εξουσίας, παρανομούσε για χάρη της κοινωνικής δικαιοσύνης: ο Ρόμπιν Χουντ (hood=κουκούλα) ανήκει κι αυτός στην καλή μεριά της ιστορίας με τις κουκούλες.

Η άλλη μεριά, η ανάποδη, είναι μέρος της σύγχρονης κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας μας, είναι όμως ενδιαφέρον ότι και οι σημερινοί κουκουλοφόροι, όταν δεν είναι ευκαιριακοί κατσαπλιάδες ή ψεύδορκοι, κάτι σαν Ρόμπιν Χουντ φαντασιώνονται πως είναι, και κρύβουν τα πρόσωπα από τη «διεφθαρμένη» εξουσία για να υπηρετήσουν καλύτερα τη δική τους «κοινωνική δικαιοσύνη».

______________________________________________

Σε συνεργασία με την εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής», το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας δημοσιεύει δύο λέξεις την εβδομάδα στην στήλη «Λεξιλογείον», στο ένθετο των Νέων Εποχών του «Βήματος» (και στην ηλεκτρονική έκδοση). Οι σχετικές καταχωρίσεις θα αναδημοσιεύονται στα διαδικτυακά μέσα του ΚΕΓ και σε ειδική ενότητα της ιστοσελίδας του ΚΕΓ.

Σχολιάζονται λέξεις που είτε παρουσιάζουν ενδιαφέρον από ιστορική άποψη (ετυμολογία, ταξίδι της λέξης μέσα στον χρόνο) είτε «πριμοδοτούνται» από τη σύγχρονη γλωσσική (και όχι μόνο) επικαιρότητα, μεταξύ άλλων. Ο σχολιασμός ̶ σύντομος, μακριά από κάθε διάθεση γλωσσικής διδασκαλίας ̶ θα κινητοποιεί, πιστεύουμε ευχάριστα, την ανάδυση ρητών και υπόρρητων σημασιών, διασυνδέοντας ακόμη και γνωστές σημασίες με σύγχρονα νοήματα.

Δείτε όλες τις δημοσιεύσεις