
Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Ρητορική (1380a-1380b)
[3] Επειδή το να οργίζεται κανείς είναι το αντίθετο του να είναι πράος, και επειδή η οργή είναι το αντίθετο της πραότητας, πρέπει να εξετάσουμε τώρα να δούμε α) τη γενικότερη κατάσταση των ανθρώπων που είναι πράοι, β) σε ποιούς ανθρώπους φέρονται με πραότητα και γ) ποιά είναι τα πράγματα που τους κάνουν πράους. Ας δεχτούμε λοιπόν ότι «γίνεται κανείς πράος» θα πει ότι κατευνάζεται και ησυχάζει ο θυμός του. Αν λοιπόν οι άνθρωποι θυμώνουν με αυτούς που τους φέρονται απαξιωτικά και η συμπεριφορά αυτή είναι εκούσια, είναι κατά συνέπεια φανερό ότι οι άνθρωποι είναι πράοι απέναντι σ᾽ αυτούς που δεν κάνουν τίποτε τέτοιο ή το κάνουν χωρίς τη θέλησή τους ή, έστω, φαίνονται πως είναι τέτοιου είδους άνθρωποι. Είναι επίσης πράοι απέναντι σ᾽ αυτούς που ήθελαν το αντίθετο από αυτό που έκαναν. Επίσης απέναντι σ᾽ αυτούς που συμπεριφέρονται και στον ίδιο τον εαυτό τους με αυτόν τον τρόπο (γιατί κανένας, βέβαια, δεν θεωρεί ότι υπάρχει περίπτωση οι άνθρωποι να συμπεριφέρονται απαξιωτικά προς τον ίδιο τους τον εαυτό). Είναι επίσης πράοι απέναντι σ᾽ αυτούς που παραδέχονται την απαξιωτική τους συμπεριφορά και δηλώνουν μετανοιωμένοι γι᾽ αυτήν: θεωρώντας ως τιμωρία τους τη λύπη που τους προκαλεί αυτό που έκαναν παύουν να είναι θυμωμένοι· το πράγμα φαίνεται καθαρά όταν τιμωρούμε τους δούλους μας: αυτούς που διαμαρτύρονται και αρνούνται την ενοχή τους τους τιμωρούμε αυστηρότερα, ενώ με αυτούς που παραδέχονται ότι τιμωρούνται δικαιολογημένα παύουμε να είμαστε θυμωμένοι· ο λόγος είναι ότι είναι αδιαντροπιά να αρνείται κανείς τα φανερά πράγματα, και η αδιαντροπιά δείχνει αδιαφορία και περιφρόνηση: δεν το ξέρουμε όλοι ότι αυτούς που πολύ τους περιφρονούμε δεν τους ντρεπόμαστε καθόλου; Φέρονται επίσης οι άνθρωποι με πραότητα απέναντι σ᾽ αυτούς που ταπεινώνονται μπροστά τους και δεν τους αντιμιλούν, γιατί έτσι αυτοί παραδέχονται ολοφάνερα ότι είναι κατώτεροι από τους ίδιους: οι κατώτεροι φοβούνται, και όποιος φοβάται δεν συμπεριφέρεται απαξιωτικά. Ότι ο θυμός των ανθρώπων υποχωρεί μπροστά σ᾽ αυτούς που ταπεινώνονται, το δείχνει καθαρά και η συμπεριφορά των σκύλων, που δεν δαγκώνουν κανέναν μόλις καθίσει κάτω. Φέρονται επίσης με πραότητα απέναντι σ᾽ αυτούς που είναι σοβαροί μαζί τους, όταν και οι ίδιοι είναι σοβαροί· γιατί τότε θεωρούν ότι αντιμετωπίζονται με σοβαρότητα και δεν περιφρονούνται. Επίσης απέναντι σ᾽ αυτούς που τους πρόσφεραν περισσότερα από αυτά που οι ίδιοι είχαν παλαιότερα προσφέρει σ᾽ εκείνους. Απέναντι, επίσης, σ᾽ αυτούς που τους παρακαλούν και τους ικετεύουν· γιατί αυτοί είναι τότε πιο ταπεινοί από τους ίδιους. Επίσης απέναντι σ᾽ αυτούς που δεν προσβάλλουν, δεν εμπαίζουν και δεν περιφρονούν κανέναν, ή αποφεύγουν τέτοιου είδους συμπεριφορά απέναντι στους καλούς ανθρώπους ή σε ανθρώπους σαν τους ίδιους. Γενικά μπορούμε με τη βοήθεια των αντιθέτων τους να προσδιορίζουμε τα πράγματα που καταπραΰνουν. Είναι, επίσης, πράοι οι άνθρωποι απέναντι σ᾽ αυτούς τους οποίους φοβούνται ή σέβονται: για όσο διάστημα τρέφουν αυτά τα αισθήματα απέναντί τους, δεν θυμώνουν μαζί τους· ο λόγος είναι ότι δεν μπορεί κανείς να φοβάται κάποιον και συγχρόνως να θυμώνει μαζί του. Με αυτούς που έκαναν κάτι πάνω στο θυμό τους οι άνθρωποι ή δεν οργίζονται καθόλου ή οργίζονται λιγότερο· γιατί είναι φανερό πως ό,τι έκαναν δεν το έκαναν από περιφρόνηση· πραγματικά, όταν κανείς είναι θυμωμένος, δεν περιφρονεί — για τον λόγο, βέβαια, ότι η περιφρόνηση δεν συνοδεύεται από λύπη, [1380b] ενώ η οργή συνοδεύεται. Αντιμετωπίζουν, επίσης, με πραότητα αυτούς οι οποίοι τους δείχνουν σεβασμό. |