Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

Λεξιλογείον: μιλώντας για λέξεις...

Διαβάστε τη δημοσίευση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας στη στήλη "Λεξιλογείον" της εφημερίδας Το Βήμα της Κυριακής

Αναδημοσίευση από το φύλλο της 30ής Νοεμβρίου 2025

κουίζ (Δύσκολες λέξεις, περίεργες έξεις)

Μπορούμε να τα λέμε και λεξιλογικά UFO.

Δεν γνωρίζουμε ακριβώς το ποιος και πότε δρομολόγησε το κουίζ «ξέρετε τι σημαίνει η τάδε λέξη;», το βέβαιο όμως είναι ότι καθώς άρχισαν να αυγαταίνουν τα διάφορα στέκια στο διαδίκτυο και αλλού άνοιξε εκθετικά και η όρεξη για λεξιλογικούς γρίφους. Βέβαια, στο ζήτημα αυτό το ελληνικό διαχρονικό ορυχείο είναι μεν ιδιαίτερα γενναιόδωρο πλην με τόσους μερακλήδες στην πιάτσα το μεταλλευτικό απόθεμα θα αρχίσει να μειώνεται και κάποια στιγμή θα χρειαστεί να περάσουμε από τα ήπια στα σκληρά. Άλλο είναι να ρωτάς το δύσκολο και απαιτητικό «ασκαρδαμυκτί» ή το «παράφερνα», που μπορεί να συναντήσεις και στον κυρ Αλέξανδρο, κι άλλο να φτυαρίζεις «σπάνιες γαίες» για να μυσταγωγείς σαδιστικά τους ανύποπτους ρέκτες: τι σημαίνει «γήτειον» (=κρεμμύδι), «φύσκη» (=παραγεμισμένο λουκάνικο), «χαλαίρυπος» (=σαπουνάδα), «κασωρίς» (=πόρνη), «κιξάλλης» (=ληστής);

Πάντως, παρόλο που βάσει καταστατικών αρχών δεν ασχολείται με λεξιλογικά υπεριώδη αυτού του τύπου, το Λεξιλογείον, έτσι για χαλάρωμα, εκτιμά ότι κάποιες από τις σπανιότητες της ελληνικής που βρίσκονται χρόνια και ζαμάνια σε απόσυρση διαθέτουν ιδιόμορφη «γκλαμουριά», έχουν βαρύ βιογραφικό και μονολεκτική αιχμηρότητα, και καθώς προσφέρονται σε επίκαιρη χρήση θα μπορούσαμε ίσως να τις δοκιμάσουμε σε επανακυκλοφορία.

Ιδού μια μικρή και ενδεικτική επιλογή:

«Νεοπλουτοπόνηρος», χρήσιμο και ευρείας εφαρμογής, «γαμοστόλος» (= wedding planner), «δημοπίθηκος» (=αυτός που ξεγελάει τον λαό), εγγυημένο από τον Αριστοφάνη, «γραοσόβης» (=εραστής ώριμων κυριών), αριστοφανικό διαμάντι κι αυτό, «βωτιάνειρα» (=η περιοχή που γεννά λεβέντες), όπως η Κρήτη για παράδειγμα, «παρθενοπίπης» (=αυτός που κρυφοκοιτάζει τα κορίτσια).

Τα δύο τελευταία έχουν ομηρική ονομασία προελεύσεως και δεν ανήκουν στα 5.000 κλοπιμαία που, σύμφωνα με κιτάπια Ελληνοσύρων μάγων, άντλησε η αγγλική από τον τυφλό βάρδο. ______________________________________________

Σε συνεργασία με την εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής», το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας δημοσιεύει δύο λέξεις την εβδομάδα στην στήλη «Λεξιλογείον», στο ένθετο των Νέων Εποχών του «Βήματος» (και στην ηλεκτρονική έκδοση). Οι σχετικές καταχωρίσεις θα αναδημοσιεύονται στα διαδικτυακά μέσα του ΚΕΓ και σε ειδική ενότητα της ιστοσελίδας του ΚΕΓ.

Σχολιάζονται λέξεις που είτε παρουσιάζουν ενδιαφέρον από ιστορική άποψη (ετυμολογία, ταξίδι της λέξης μέσα στον χρόνο) είτε «πριμοδοτούνται» από τη σύγχρονη γλωσσική (και όχι μόνο) επικαιρότητα, μεταξύ άλλων. Ο σχολιασμός ̶ σύντομος, μακριά από κάθε διάθεση γλωσσικής διδασκαλίας ̶ θα κινητοποιεί, πιστεύουμε ευχάριστα, την ανάδυση ρητών και υπόρρητων σημασιών, διασυνδέοντας ακόμη και γνωστές σημασίες με σύγχρονα νοήματα.

Δείτε όλες τις δημοσιεύσεις