Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (7.65.1-7.68.3)

[7.65.1] Ὁ μὲν Νικίας τοσαῦτα παρακελευσάμενος εὐθὺς ἐκέλευε πληροῦν τὰς ναῦς. τῷ δὲ Γυλίππῳ καὶ τοῖς Συρακοσίοις παρῆν μὲν αἰσθάνεσθαι, ὁρῶσι καὶ αὐτὴν τὴν παρασκευήν, ὅτι ναυμαχήσουσιν οἱ Ἀθηναῖοι, προηγγέλθη δ᾽ αὐτοῖς [7.65.2] καὶ ἡ ἐπιβολὴ τῶν σιδηρῶν χειρῶν, καὶ πρός τε τἆλλα ἐξηρτύσαντο ὡς ἕκαστα καὶ πρὸς τοῦτο· τὰς γὰρ πρῴρας καὶ τῆς νεὼς ἄνω ἐπὶ πολὺ κατεβύρσωσαν, ὅπως ἂν ἀπολισθάνοι καὶ μὴ ἔχοι ἀντιλαβὴν ἡ χεὶρ ἐπιβαλλομένη. [7.65.3] καὶ ἐπειδὴ πάντα ἑτοῖμα ἦν, παρεκελεύσαντο ἐκείνοις οἵ τε στρατηγοὶ καὶ Γύλιππος καὶ ἔλεξαν τοιάδε.
[7.66.1] «Ὅτι μὲν καλὰ τὰ προειργασμένα καὶ ὑπὲρ καλῶν τῶν μελλόντων ὁ ἀγὼν ἔσται, ὦ Συρακόσιοι καὶ ξύμμαχοι, οἵ τε πολλοὶ δοκεῖτε ἡμῖν εἰδέναι (οὐδὲ γὰρ ἂν οὕτως αὐτῶν προθύμως ἀντελάβεσθε), καὶ εἴ τις μὴ ἐπὶ ὅσον δεῖ ᾔσθηται, σημανοῦμεν. [7.66.2] Ἀθηναίους γὰρ ἐς τὴν χώραν τήνδε ἐλθόντας πρῶτον μὲν ἐπὶ τῆς Σικελίας καταδουλώσει, ἔπειτ᾽, εἰ κατορθώσειαν, καὶ τῆς Πελοποννήσου καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος, καὶ ἀρχὴν τὴν ἤδη μεγίστην τῶν τε πρὶν Ἑλλήνων καὶ τῶν νῦν κεκτημένους, πρῶτοι ἀνθρώπων ὑποστάντες τῷ ναυτικῷ, ᾧπερ πάντα κατέσχον, τὰς μὲν νενικήκατε ἤδη ναυμαχίας, τὴν δ᾽ ἐκ τοῦ εἰκότος νῦν νικήσετε. [7.66.3] ἄνδρες γὰρ ἐπειδὰν ᾧ ἀξιοῦσι προύχειν κολουθῶσι, τό γ᾽ ὑπόλοιπον αὐτῶν τῆς δόξης ἀσθενέστερον αὐτὸ ἑαυτοῦ ἐστὶν ἢ εἰ μηδ᾽ ᾠήθησαν τὸ πρῶτον, καὶ τῷ παρ᾽ ἐλπίδα τοῦ αὐχήματος σφαλλόμενοι καὶ παρὰ ἰσχὺν τῆς δυνάμεως ἐνδιδόασιν· ὃ νῦν Ἀθηναίους εἰκὸς πεπονθέναι. [7.67.1] ἡμῶν δὲ τό τε ὑπάρχον πρότερον, ᾧπερ καὶ ἀνεπιστήμονες ἔτι ὄντες ἀπετολμήσαμεν, βεβαιότερον νῦν, καὶ τῆς δοκήσεως προσγεγενημένης αὐτῷ, τὸ κρατίστους εἶναι εἰ τοὺς κρατίστους ἐνικήσαμεν, διπλασία ἑκάστου ἡ ἐλπίς· τὰ δὲ πολλὰ πρὸς τὰς ἐπιχειρήσεις ἡ μεγίστη ἐλπὶς μεγίστην καὶ τὴν προθυμίαν παρέχεται.
[7.67.2] «Τά τε τῆς ἀντιμιμήσεως αὐτῶν τῆς παρασκευῆς ἡμῶν τῷ μὲν ἡμετέρῳ τρόπῳ ξυνήθη τέ ἐστι καὶ οὐκ ἀνάρμοστοι πρὸς ἕκαστον αὐτῶν ἐσόμεθα· οἱ δ᾽, ἐπειδὰν πολλοὶ μὲν ὁπλῖται ἐπὶ τῶν καταστρωμάτων παρὰ τὸ καθεστηκὸς ὦσι, πολλοὶ δὲ καὶ ἀκοντισταὶ χερσαῖοι ὡς εἰπεῖν Ἀκαρνᾶνές τε καὶ ἄλλοι ἐπὶ ναῦς ἀναβάντες, οἳ οὐδ᾽ ὅπως καθεζομένους χρὴ τὸ βέλος ἀφεῖναι εὑρήσουσι, πῶς οὐ σφαλοῦσί τε τὰς ναῦς καὶ ἐν σφίσιν αὐτοῖς πάντες οὐκ ἐν τῷ ἑαυτῶν τρόπῳ κινούμενοι ταράξονται; [7.67.3] ἐπεὶ καὶ τῷ πλήθει τῶν νεῶν οὐκ ὠφελήσονται, εἴ τις καὶ τόδε ὑμῶν, ὅτι οὐκ ἴσαις ναυμαχήσει, πεφόβηται· ἐν ὀλίγῳ γὰρ πολλαὶ ἀργότεραι μὲν ἐς τὸ δρᾶν τι ὧν βούλονται ἔσονται, ῥᾷσται δὲ ἐς τὸ βλάπτεσθαι ἀφ᾽ ὧν ἡμῖν παρεσκεύασται. [7.67.4] τὸ δ᾽ ἀληθέστατον γνῶτε ἐξ ὧν ἡμεῖς οἰόμεθα σαφῶς πεπύσθαι· ὑπερβαλλόντων γὰρ αὐτοῖς τῶν κακῶν καὶ βιαζόμενοι ὑπὸ τῆς παρούσης ἀπορίας ἐς ἀπόνοιαν καθεστήκασιν οὐ παρασκευῆς πίστει μᾶλλον ἢ τύχης ἀποκινδυνεῦσαι οὕτως ὅπως δύνανται, ἵν᾽ ἢ βιασάμενοι ἐκπλεύσωσιν ἢ κατὰ γῆν μετὰ τοῦτο τὴν ἀποχώρησιν ποιῶνται, ὡς τῶν γε παρόντων οὐκ ἂν πράξαντες χεῖρον. [7.68.1] πρὸς οὖν ἀταξίαν τε τοιαύτην καὶ τύχην ἀνδρῶν ἑαυτὴν παραδεδωκυῖαν πολεμιωτάτων ὀργῇ προσμείξωμεν, καὶ νομίσωμεν ἅμα μὲν νομιμώτατον εἶναι πρὸς τοὺς ἐναντίους οἳ ἂν ὡς ἐπὶ τιμωρίᾳ τοῦ προσπεσόντος δικαιώσωσιν ἀποπλῆσαι τῆς γνώμης τὸ θυμούμενον, ἅμα δὲ ἐχθροὺς ἀμύνασθαι ἐκγενησόμενον ἡμῖν καὶ τὸ λεγόμενόν που ἥδιστον εἶναι. [7.68.2] ὡς δὲ ἐχθροὶ καὶ ἔχθιστοι, πάντες ἴστε, οἵ γε ἐπὶ τὴν ἡμετέραν ἦλθον δουλωσόμενοι, ἐν ᾧ, εἰ κατώρθωσαν, ἀνδράσι μὲν ἂν τἄλγιστα προσέθεσαν, παισὶ δὲ καὶ γυναιξὶ τὰ ἀπρεπέστατα, πόλει δὲ τῇ πάσῃ τὴν αἰσχίστην ἐπίκλησιν. [7.68.3] ἀνθ᾽ ὧν μὴ μαλακισθῆναί τινα πρέπει μηδὲ τὸ ἀκινδύνως ἀπελθεῖν αὐτοὺς κέρδος νομίσαι. τοῦτο μὲν γὰρ καὶ ἐὰν κρατήσωσιν ὁμοίως δράσουσιν· τὸ δὲ πραξάντων ἐκ τοῦ εἰκότος ἃ βουλόμεθα τούσδε τε κολασθῆναι καὶ τῇ πάσῃ Σικελίᾳ καρπουμένῃ καὶ πρὶν ἐλευθερίαν βεβαιοτέραν παραδοῦναι, καλὸς ὁ ἀγών. καὶ κινδύνων οὗτοι σπανιώτατοι οἳ ἂν ἐλάχιστα ἐκ τοῦ σφαλῆναι βλάπτοντες πλεῖστα διὰ τὸ εὐτυχῆσαι ὠφελῶσιν.»

[7.65.1] Αυτά τα ενθαρρυντικά είπε ο Νικίας και έδωσε αμέσως διαταγή να επιβιβαστούν στα καράβια. Ο Γύλιππος και οι Συρακούσιοι που μπορούσαν να βλέπουν τις προετοιμασίες των Αθηναίων, κατάλαβαν ότι θα βγουν να ναυμαχήσουν. Είχαν και πληροφορίες [7.65.2] για τις σιδερένιες αρπάγες κι έκαναν όλες τις άλλες προετοιμασίες, αλλά ετοιμάστηκαν και γι᾽ αυτό. Έντυσαν με δέρματα τις πρώρες των καραβιών σε αρκετό μήκος, ώστε η αρπάγη, όταν θα την έριχναν, να γλιστράει και να μην έχει πού να γαντζωθεί. [7.65.3] Όταν όλα ετοιμάστηκαν, οι στρατηγοί και ο Γύλιππος ενθάρρυναν τον στρατό λέγοντας, περίπου, τα ακόλουθα:
[7.66.1] «Ότι είναι σπουδαία τα όσα έχετε έως τώρα επιτελέσει και ότι ο αγώνας τον οποίο τώρα θα κάνετε μέλλει να σας δοξάσει, νομίζομε, Συρακούσιοι και σύμμαχοι, ότι το ξέρετε όλοι. Διαφορετικά δεν θα είχατε αναλάβει το έργο με τόσο ζήλο. Αλλά εάν μερικοί δεν το έχουν συνειδητοποιήσει, θα τους το αποδείξομε. [7.66.2] Οι Αθηναίοι ήρθαν στην χώρα αυτή εδώ για να υποδουλώσουν πρώτα την Σικελία και έπειτα, αν το κατόρθωναν, την Πελοπόννησο και την υπόλοιπη Ελλάδα. Είχαν την μεγαλύτερη ηγεμονία που απέκτησαν ποτέ Έλληνες, άλλοτε και τώρα. Πρώτοι εσείς αντιμετωπίσατε το ναυτικό τους —το ναυτικό με το οποίο τα κατέκτησαν όλα— και τους νικήσατε στις προηγούμενες ναυμαχίες. Επόμενο είναι να τους νικήσετε και τώρα. [7.66.3] Όταν οι άνθρωποι πάθουν στον τομέα όπου θεωρούν ότι έχουν απόλυτη υπεροχή, τότε χάνουν πολύ περισσότερο την αυτοπεποίθησή τους, παρά εάν δεν είχαν την ιδέα αυτή αρχικά. Κι επειδή το χτύπημα τους βρήκε εκεί που δεν το περίμεναν, είναι έτοιμοι να ενδώσουν υποτιμώντας τις δυνάμεις που τους μένουν. Αυτό είναι φυσικό να έχουν πάθει οι Αθηναίοι.
[7.67.1] »Ενώ η δική μας αυτοπεποίθηση, χάρη στην οποία αποτολμήσαμε να τους αντισταθούμε, παρόλον ότι δεν είχαμε πείρα, έχει τώρα στερεωθεί και η σκέψη ότι είμαστε οι ισχυρότεροι, αφού νικήσαμε τους πιο ισχυρούς, διπλασιάζει τις ελπίδες του καθενός. Στις πολεμικές επιχειρήσεις η μεγαλύτερη ελπίδα δημιουργεί συνήθως και τον μεγαλύτερο ζήλο. [7.67.2] Όσο για την προετοιμασία τους, στην οποία μιμήθηκαν την δική μας, τα πολεμικά αυτά μέσα μάς είναι οικεία και δεν θα φανούμε απροετοίμαστοι στην αντιμετώπισή τους. Ενώ εκείνοι, παρά την συνήθειά τους, θα έχουν πλήθος οπλίτες στα καταστρώματα και ακοντιστές, Ακαρνάνες και άλλους, δηλαδή στεριανούς που θα έχουν ανεβεί στα καράβια όπου δεν θα βρίσκουν ούτε τον τρόπο να ρίχνουν τα βέλη τους. Πώς, λοιπόν, δεν θα κινδυνέψουν τα καράβια τους και πώς, πλέοντας με τρόπο που δεν συνηθίζουν, δεν θα δημιουργήσουν σύγχυση μεταξύ τους; [7.67.3] Αν κανείς από σας αισθάνεται φόβο επειδή θ᾽ αντικρύσομε περισσότερα καράβια, ας ξέρει ότι το πλήθος των καραβιών θα τους βλάψει. Θα είναι πολλά, μαζεμένα σε μικρό χώρο, και επομένως θα είναι πιο αργά στους ελιγμούς τους και θα προσφέρουν καλύτερο στόχο στις προετοιμασίες που έχομε κάνει. [7.67.4] Αλλά το σπουδαιότερο, μάθετέ το από εμάς που έχομε γι᾽ αυτό σωστές πληροφορίες. Οι πολλές συμφορές που έχουν πάθει και η σημερινή τους τρομερή θέση, τους οδήγησαν σε απόγνωση κι αποφάσισαν ν᾽ αντιμετωπίσουν τον έσχατο κίνδυνο, όπως μπορούν, εμπιστευόμενοι περισσότερο στην τύχη παρά στις προετοιμασίες τους. Επιδιώκουν ή να εκβιάσουν την έξοδο του λιμανιού και να βγουν στ᾽ ανοιχτά, ή, αν αποτύχουν, να επιχειρήσουν την υποχώρησή τους από στεριά. Τούτο επειδή ξέρουν ότι δεν μπορούν να βρεθούν σε χειρότερη κατάσταση από την σημερινή.
[7.68.1] »Ας ορμήσομε, λοιπόν, με μανία, μέσα στην τόση αυτήν σύγχυση, απάνω στους μισητότερους εχθρούς μας, που τους πρόδωσε και η τύχη τους. Ας σκεφθούμε ότι είναι απόλυτα δίκαιο να επιδιώκει κανείς να ικανοποιήσει την οργή του όταν θέλει να τιμωρήσει τον επιδρομέα και να νικήσει τους εχθρούς του, όπως εμείς τώρα θα κάνομε, πράγμα που, όπως λέγεται, είναι η μεγαλύτερη χαρά. [7.68.2] Ότι είναι εχθροί μας, ότι είναι οι χειρότεροι εχθροί μας, το ξέρετε καλά όλοι σας. Ήρθαν να υποδουλώσουν τα εδάφη μας και, αν το είχαν κατορθώσει, θα είχαν μεταχειριστεί τους άνδρες με τον σκληρότερο τρόπο και τα παιδιά και τις γυναίκες με τον εξευτελιστικότερο. Στην πολιτεία μας θα είχαν επιβάλει την πιο ατιμωτική φήμη. [7.68.3] Πρέπει γι᾽ αυτό κανείς να μην λιποψυχήσει, ούτε να θεωρήσει κέρδος να τους αφήσομε να φύγουν χωρίς να ριψοκινδυνεύσομε, γιατί και αν νικήσουν, πάλι θα φύγουν. Αν όμως, όπως είναι βέβαιο, εξελιχθεί η κατάσταση όπως το θέλομε, τότε και αυτούς θα τιμωρήσομε και την Σικελία ολόκληρη θα απελευθερώσομε και θα της εξασφαλίσομε, περισσότερο από πριν, την ελευθερία. Ο αγώνας μας, λοιπόν, θα είναι ωραίος, και ο κίνδυνος που θ᾽ αντιμετωπίσομε θα είναι ο πιο σπάνιος, γιατί σε περίπτωση αποτυχίας, δεν ζημιώνει, ενώ σε περίπτωση επιτυχίας προσπορίζει τα μεγαλύτερα οφέλη».