Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (2.18.1-2.20.5)

[2.18.1] Ὁ δὲ στρατὸς τῶν Πελοποννησίων προϊὼν ἀφίκετο τῆς Ἀττικῆς ἐς Οἰνόην πρῶτον, ᾗπερ ἔμελλον ἐσβαλεῖν. καὶ ὡς ἐκαθέζοντο, προσβολὰς παρεσκευάζοντο τῷ τείχει ποιησόμενοι μηχαναῖς τε καὶ ἄλλῳ τρόπῳ· [2.18.2] ἡ γὰρ Οἰνόη οὖσα ἐν μεθορίοις τῆς Ἀττικῆς καὶ Βοιωτίας ἐτετείχιστο, καὶ αὐτῷ φρουρίῳ οἱ Ἀθηναῖοι ἐχρῶντο ὁπότε πόλεμος καταλάβοι. τάς τε οὖν προσβολὰς ηὐτρεπίζοντο καὶ ἄλλως ἐνδιέτριψαν χρόνον περὶ αὐτήν. [2.18.3] αἰτίαν τε οὐκ ἐλαχίστην Ἀρχίδαμος ἔλαβεν ἀπ᾽ αὐτοῦ, δοκῶν καὶ ἐν τῇ ξυναγωγῇ τοῦ πολέμου μαλακὸς εἶναι καὶ τοῖς Ἀθηναίοις ἐπιτήδειος, οὐ παραινῶν προθύμως πολεμεῖν· ἐπειδή τε ξυνελέγετο ὁ στρατός, ἥ τε ἐν τῷ Ἰσθμῷ ἐπιμονὴ γενομένη καὶ κατὰ τὴν ἄλλην πορείαν ἡ σχολαιότης διέβαλεν αὐτόν, μάλιστα δὲ ἡ ἐν τῇ Οἰνόῃ ἐπίσχεσις. [2.18.4] οἱ γὰρ Ἀθηναῖοι ἐσεκομίζοντο ἐν τῷ χρόνῳ τούτῳ, καὶ ἐδόκουν οἱ Πελοποννήσιοι ἐπελθόντες ἂν διὰ τάχους πάντα ἔτι ἔξω καταλαβεῖν, εἰ μὴ διὰ τὴν ἐκείνου μέλλησιν. [2.18.5] ἐν τοιαύτῃ μὲν ὀργῇ ὁ στρατὸς τὸν Ἀρχίδαμον ἐν τῇ καθέδρᾳ εἶχεν. ὁ δὲ προσδεχόμενος, ὡς λέγεται, τοὺς Ἀθηναίους τῆς γῆς ἔτι ἀκεραίου οὔσης ἐνδώσειν τι καὶ κατοκνήσειν περιιδεῖν αὐτὴν τμηθεῖσαν, ἀνεῖχεν. [2.19.1] ἐπειδὴ μέντοι προσβαλόντες τῇ Οἰνόῃ καὶ πᾶσαν ἰδέαν πειράσαντες οὐκ ἐδύναντο ἑλεῖν, οἵ τε Ἀθηναῖοι οὐδὲν ἐπεκηρυκεύοντο, οὕτω δὴ ὁρμήσαντες ἀπ᾽ αὐτῆς μετὰ τὰ ἐν Πλαταίᾳ [τῶν ἐσελθόντων Θηβαίων] γενόμενα ἡμέρᾳ ὀγδοηκοστῇ μάλιστα, θέρους καὶ τοῦ σίτου ἀκμάζοντος, ἐσέβαλον ἐς τὴν Ἀττικήν· ἡγεῖτο δὲ Ἀρχίδαμος ὁ Ζευξιδάμου, Λακεδαιμονίων βασιλεύς. [2.19.2] καὶ καθεζόμενοι ἔτεμνον πρῶτον μὲν Ἐλευσῖνα καὶ τὸ Θριάσιον πεδίον καὶ τροπήν τινα τῶν Ἀθηναίων ἱππέων περὶ τοὺς Ῥείτους καλουμένους ἐποιήσαντο· ἔπειτα προυχώρουν ἐν δεξιᾷ ἔχοντες τὸ Αἰγάλεων ὄρος διὰ Κρωπιᾶς, ἕως ἀφίκοντο ἐς Ἀχαρνάς, χωρίον μέγιστον τῆς Ἀττικῆς τῶν δήμων καλουμένων, καὶ καθεζόμενοι ἐς αὐτὸ στρατόπεδόν τε ἐποιήσαντο χρόνον τε πολὺν ἐμμείναντες ἔτεμνον. [2.20.1] γνώμῃ δὲ τοιᾷδε λέγεται τὸν Ἀρχίδαμον περί τε τὰς Ἀχαρνὰς ὡς ἐς μάχην ταξάμενον μεῖναι καὶ ἐς τὸ πεδίον ἐκείνῃ τῇ ἐσβολῇ οὐ καταβῆναι· [2.20.2] τοὺς γὰρ Ἀθηναίους ἤλπιζεν, ἀκμάζοντάς τε νεότητι πολλῇ καὶ παρεσκευασμένους ἐς πόλεμον ὡς οὔπω πρότερον, ἴσως ἂν ἐπεξελθεῖν καὶ τὴν γῆν οὐκ ἂν περιιδεῖν τμηθῆναι. [2.20.3] ἐπειδὴ οὖν αὐτῷ ἐς Ἐλευσῖνα καὶ τὸ Θριάσιον πεδίον οὐκ ἀπήντησαν, πεῖραν ἐποιεῖτο περὶ τὰς Ἀχαρνὰς καθήμενος εἰ ἐπεξίασιν· [2.20.4] ἅμα μὲν γὰρ αὐτῷ ὁ χῶρος ἐπιτήδειος ἐφαίνετο ἐνστρατοπεδεῦσαι, ἅμα δὲ καὶ οἱ Ἀχαρνῆς μέγα μέρος ὄντες τῆς πόλεως (τρισχίλιοι γὰρ ὁπλῖται ἐγένοντο) οὐ περιόψεσθαι ἐδόκουν τὰ σφέτερα διαφθαρέντα, ἀλλ᾽ ὁρμήσειν καὶ τοὺς πάντας ἐς μάχην. εἴ τε καὶ μὴ ἐπεξέλθοιεν ἐκείνῃ τῇ ἐσβολῇ οἱ Ἀθηναῖοι, ἀδεέστερον ἤδη ἐς τὸ ὕστερον τό τε πεδίον τεμεῖν καὶ πρὸς αὐτὴν τὴν πόλιν χωρήσεσθαι· τοὺς γὰρ Ἀχαρνέας ἐστερημένους τῶν σφετέρων οὐχ ὁμοίως προθύμους ἔσεσθαι ὑπὲρ τῆς τῶν ἄλλων κινδυνεύειν, στάσιν δ᾽ ἐνέσεσθαι τῇ γνώμῃ. [2.20.5] τοιαύτῃ μὲν διανοίᾳ ὁ Ἀρχίδαμος περὶ τὰς Ἀχαρνὰς ἦν.

[2.18.1] Ο στρατός των Πελοποννησίων προχώρησε κι έφτασε στην Οινόη της Αττικής από όπου επρόκειτο να εισβάλουν. Στρατοπέδευσαν εκεί κι ετοιμάστηκαν να χτυπήσουν το τείχος με πολιορκητικές μηχανές και άλλα μέσα. [2.18.2] Η Οινόη, που βρίσκεται στα σύνορα Αττικής και Βοιωτίας, ήταν οχυρωμένη και οι Αθηναίοι την χρησιμοποιούσαν σαν φρούριο σε περίσταση πολέμου. Με τις ετοιμασίες τους για την επίθεση οι Πελοποννήσιοι αργοπόρησαν μπροστά στην Οινόη. [2.18.3] Ο Αρχίδαμος κατηγορήθηκε πολύ γι᾽ αυτό, επειδή είχε φανεί χλιαρός όταν είχε γίνει η συνέλευση των συμμάχων για ν᾽ αποφασιστεί ο πόλεμος και η απροθυμία του για την κήρυξη του πολέμου είχε δημιουργήσει την εντύπωση ότι συμπαθούσε τους Αθηναίους. Όταν πάλι συγκεντρώθηκε ο στρατός στον Ισθμό, η αργοπορία του εκεί και, ύστερα, ο αργός ρυθμός της πορείας γέννησαν υποψίες εναντίον του. Αλλά περισσότερο απ᾽ όλα η χρονοτριβή του μπροστά στην Οινόη, [2.18.4] και τούτο επειδή, στο μεταξύ, οι Αθηναίοι είχαν μεταφέρει τα υπάρχοντά τους μέσα στα τείχη και οι Πελοποννήσιοι πίστευαν ότι, αν ο Αρχίδαμος δεν χρονοτριβούσε και είχαν προχωρήσει γρήγορα, θα τα είχαν προλάβει ακόμα έξω από τα τείχη. [2.18.5] Ο στρατός όσο καθόταν άπρακτος έξω απ᾽ την Οινόη τόσο αγανακτούσε με τον Αρχίδαμο, αλλά αυτός είχε την ελπίδα —όπως λένε— ότι οι Αθηναίοι θα γίνουν ενδοτικότεροι όσο η γη τους ήταν ακόμα απείραχτη και θα δίσταζαν να την αφήσουν να καταστραφεί. Γι᾽ αυτό και συγκρατούσε τον στρατό.
[2.19.1] Έκαναν επίθεση εναντίον της Οινόης και δοκίμασαν διάφορα μέσα, χωρίς να μπορέσουν να την κυριέψουν. Οι Αθηναίοι δεν έστειλαν κήρυκα για διαπραγματεύσεις και τότε προχώρησαν απ᾽ την Οινόη κι έκαναν εισβολή στην Αττική την εποχή που το σιτάρι είχε μεστώσει κι είχε μπει πια καλοκαίρι. Τούτο έγινε ογδόντα μέρες, περίπου, μετά την επίθεση των Θηβαίων εναντίον της Πλάταιας. Αρχηγός τους ήταν ο βασιλεύς της Σπάρτης Αρχίδαμος του Ζευξιδάμου. [2.19.2] Αφού στρατοπέδευσαν, άρχισαν να ρημάζουν την Ελευσίνα και το Θριάσιο πεδίο. Σε μια τοποθεσία που λέγεται Ρείτοι, έτρεψαν σε φυγή το αθηναϊκό ιππικό. Μετά προχώρησαν από την Κρωπεία οδό, έχοντας δεξιά το Αιγάλεω κι έφτασαν στις Αχαρνές, τον μεγαλύτερο δήμο της Αττικής. Εκεί οργάνωσαν στρατόπεδο κι έμειναν πολύν καιρό καταστρέφοντας την ύπαιθρο.
[2.20.1] Λέγεται ότι, στην πρώτη αυτή εισβολή, ο Αρχίδαμος αποφάσισε να μείνει στις Αχαρνές με τον στρατό του έτοιμο για μάχη και να μην κατέβει στην πεδιάδα, [2.20.2] ελπίζοντας ότι οι Αθηναίοι, που είχαν πολλή νεολαία και ήσαν προετοιμασμένοι για πόλεμο όσο ποτέ πριν, δεν θα ήθελαν ν᾽ αφήσουν την γη τους να καταστραφεί και θα έβγαιναν ν᾽ αναμετρηθούν σε μάχη. [2.20.3] Αφού δεν είχαν πάει να τον εμποδίσουν ούτε στην Ελευσίνα ούτε στο Θριάσιο, δοκίμαζε τώρα, μένοντας στις Αχαρνές, να τους παρασύρει να δώσουν μάχη. [2.20.4] Και η τοποθεσία ήταν κατάλληλη για στρατόπεδο και οι Αχαρνείς αποτελούσαν σημαντικό μέρος του πληθυσμού της Αθήνας — οι οπλίτες τους ήσαν τρεις χιλιάδες. Γι᾽ αυτό και ο Αρχίδαμος νόμιζε ότι δεν θ᾽ ανεχθούν να βλέπουν την γη τους να καταστρέφεται, αλλά ότι θα παρασύρουν και τους άλλους Αθηναίους σε μάχη. Ωστόσο, και αν ακόμα στην πρώτη εκείνη εισβολή οι Αθηναίοι δεν έκαναν έξοδο, τότε, στο μέλλον, οι Πελοποννήσιοι θα μπορούσαν, χωρίς φόβο, να καταστρέφουν την πεδιάδα προχωρώντας ακόμα κι εναντίον της ίδιας της πολιτείας. Οι Αχαρνείς, που θα είχαν κιόλας καταστραφεί, δεν θα είχαν πια την ίδια προθυμία να εκτεθούν σε κίνδυνο για τις περιουσίες των άλλων και θα δημιουργούσαν διχόνοια μεταξύ των Αθηναίων. [2.20.5] Αυτές ήσαν οι σκέψεις που έκαναν τον Αρχίδαμο να μένει στις Αχαρνές.