Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (8.126.1-8.129.3)

[8.126.1] Ταῦτα μέν νυν ἐς τοσοῦτο ἐγένετο, Ἀρτάβαζος δὲ ὁ Φαρνάκεος, ἀνὴρ ἐν Πέρσῃσι λόγιμος καὶ πρόσθε ἐών, ἐκ δὲ τῶν Πλαταιικῶν καὶ μᾶλλον ἔτι γενόμενος, ἔχων ἓξ μυριάδας στρατοῦ τοῦ Μαρδόνιος ἐξελέξατο, προέπεμπε βασιλέα μέχρι τοῦ πόρου. [8.126.2] ὡς δὲ ὁ μὲν ἦν ἐν τῇ Ἀσίῃ, ὁ δὲ ὀπίσω πορευόμενος κατὰ τὴν Παλλήνην ἐγίνετο, ἅτε Μαρδονίου τε χειμερίζοντος περὶ Θεσσαλίην τε καὶ Μακεδονίην καὶ οὐδέν κω κατεπείγων αὐτὸς ἥκειν ἐς τὸ ἄλλο στρατόπεδον, οὐκ ἐδικαίου ἐντυχὼν ἀπεστεῶσι Ποτειδαιήτῃσι μὴ οὐκ ἐξανδραποδίσασθαί σφεας. [8.126.3] οἱ γὰρ Ποτειδαιῆται, ὡς βασιλεὺς παρεξεληλάκεε καὶ ὁ ναυτικὸς τοῖσι Πέρσῃσι οἰχώκεε φεύγων ἐκ Σαλαμῖνος, ἐκ τοῦ φανεροῦ ἀπέστασαν ἀπὸ τῶν βαρβάρων· ὣς δὲ καὶ ὧλλοι οἱ τὴν Παλλήνην ἔχοντες. ἐνθαῦτα δὴ Ἀρτάβαζος ἐπολιόρκεε τὴν Ποτείδαιαν. [8.127.1] ὑποπτεύσας δὲ καὶ τοὺς Ὀλυνθίους ἀπίστασθαι ἀπὸ βασιλέος, καὶ ταύτην ἐπολιόρκεε· εἶχον δὲ αὐτὴν Βοττιαῖοι οἱ ἐκ τοῦ Θερμαίου κόλπου ἐξαναστάντες ὑπὸ Μακεδόνων. ἐπεὶ δέ σφεας εἷλε πολιορκέων, κατέσφαξε ἐξαγαγὼν ἐς λίμνην, τὴν δὲ πόλιν παραδιδοῖ Κριτοβούλῳ Τορωναίῳ ἐπιτροπεύειν καὶ τῷ Χαλκιδικῷ γένεϊ, καὶ οὕτω Ὄλυνθον Χαλκιδέες ἔσχον. [8.128.1] ἐξελὼν δὲ ταύτην ὁ Ἀρτάβαζος τῇ Ποτειδαίῃ ἐντεταμένως προσεῖχε, προσέχοντι δέ οἱ προθύμως συντίθεται προδοσίην Τιμόξεινος ὁ τῶν Σκιωναίων στρατηγός, ὅντινα μὲν τρόπον ἀρχήν, ἔγωγε οὐκ ἔχω εἰπεῖν (οὐ γὰρ ὦν λέγεται), τέλος μέντοι τοιάδε ἐγίνετο· ὅκως βυβλίον γράψειε ἢ Τιμόξεινος ἐθέλων παρὰ Ἀρτάβαζον πέμψαι ἢ Ἀρτάβαζος παρὰ Τιμόξεινον, τοξεύματος παρὰ τὰς γλυφίδας περιειλίξαντες καὶ πτερώσαντες τὸ βυβλίον ἐτόξευον ἐς συγκείμενον χωρίον. [8.128.2] ἐπάϊστος δὲ ἐγένετο ὁ Τιμόξεινος προδιδοὺς τὴν Ποτείδαιαν· τοξεύων γὰρ ὁ Ἀρτάβαζος ἐς τὸ συγκείμενον, ἁμαρτὼν τοῦ χωρίου τούτου βάλλει ἀνδρὸς Ποτειδαιήτεω τὸν ὦμον, τὸν δὲ βληθέντα περιέδραμε ὅμιλος, οἷα φιλέει γίνεσθαι ἐν πολέμῳ, οἳ αὐτίκα τὸ τόξευμα λαβόντες, ὡς ἔμαθον τὸ βυβλίον, ἔφερον ἐπὶ τοὺς στρατηγούς· παρῆν δὲ καὶ τῶν ἄλλων Παλληναίων συμμαχίη. [8.128.3] τοῖσι δὲ στρατηγοῖσι ἐπιλεξαμένοισι τὸ βυβλίον καὶ μαθοῦσι τὸν αἴτιον τῆς προδοσίης ἔδοξε μὴ καταπλῆξαι Τιμόξεινον προδοσίῃ τῆς Σκιωναίων πόλιος εἵνεκα, μὴ νομιζοίατο εἶναι Σκιωναῖοι ἐς τὸν μετέπειτα χρόνον αἰεὶ προδόται. [8.129.1] ὁ μὲν δὴ τοιούτῳ τρόπῳ ἐπάϊστος ἐγεγόνεε· Ἀρταβάζῳ δὲ ἐπειδὴ πολιορκέοντι ἐγεγόνεσαν τρεῖς μῆνες, γίνεται ἄμπωτις τῆς θαλάσσης μεγάλη καὶ χρόνον ἐπὶ πολλόν. ἰδόντες δὲ οἱ βάρβαροι τέναγος γενόμενον παρήισαν ἐς τὴν Παλλήνην. [8.129.2] ὡς δὲ τὰς δύο μὲν μοίρας διοδοιπορήκεσαν, ἔτι δὲ τρεῖς ὑπόλοιποι ἦσαν, τὰς διελθόντας χρῆν εἶναι ἔσω ἐν τῇ Παλλήνῃ, ἐπῆλθε πλημμυρὶς τῆς θαλάσσης μεγάλη, ὅση οὐδαμά κω, ὡς οἱ ἐπιχώριοι λέγουσι, πολλάκις γινομένης. οἱ μὲν δὴ νέειν αὐτῶν οὐκ ἐπιστάμενοι διεφθείροντο, τοὺς δὲ ἐπισταμένους οἱ Ποτειδαιῆται ἐπιπλώσαντες πλοίοισι ἀπώλεσαν. [8.129.3] αἴτιον δὲ λέγουσι Ποτειδαιῆται τῆς τε ῥηχίης [καὶ τῆς πλημμυρίδος] καὶ τοῦ Περσικοῦ πάθεος γενέσθαι τόδε, ὅτι τοῦ Ποσειδέωνος ἐς τὸν νηὸν καὶ τὸ ἄγαλμα τὸ ἐν τῷ προαστίῳ ἠσέβησαν οὗτοι τῶν Περσέων οἵ περ καὶ διεφθάρησαν ὑπὸ τῆς θαλάσσης· αἴτιον δὲ τοῦτο λέγοντες εὖ λέγειν ἔμοιγε δοκέουσι. τοὺς δὲ περιγενομένους ἀπῆγε Ἀρτάβαζος ἐς Θεσσαλίην παρὰ Μαρδόνιον.

[8.126.1] Αυτά λοιπόν πήραν τέλος εδώ, ενώ ο Αρτάβαζος, ο γιος του Φαρνάκη, άντρας που και πριν απ᾽ αυτά είχε σημαντική θέση στο περσικό στρατόπεδο, αλλά με τα Πλαταϊκά έγινε ακόμα πιο σημαντικός, οδηγώντας εξήντα χιλιάδες απ᾽ τον επίλεκτο στρατό του Μαρδονίου συνόδευε τιμητικά τον βασιλιά ώς το πέραμα. [8.126.2] Κι όταν εκείνος πατούσε πια τη γη της Ασίας κι αυτός επιστρέφοντας έφτασε στην περιοχή της Παλλήνης, μια κι ο Μαρδόνιος παραχείμαζε στα μέρη της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, κι έτσι ο Αρτάβαζος δεν είχε κανένα λόγο να επισπεύσει την άφιξή του στο άλλο στρατόπεδο, λοιπόν, έτσι που βρήκε τους Ποτιδαιάτες να έχουν κηρύξει αποστασία, φιλοτιμήθηκε να τους κυριέψει και να τους κάνει ανδράποδα. [8.126.3] Γιατί οι Ποτιδαιάτες, όταν ο βασιλιάς είχε προσπεράσει την περιοχή τους κι ο στόλος του είχε φύγει βιαστικά απ᾽ τη Σαλαμίνα, κήρυξαν φανερά επανάσταση εναντίον των βαρβάρων· και τους ακολούθησαν και οι άλλοι κάτοικοι της Παλλήνης. Τότε λοιπόν ο Αρτάβαζος άρχισε την πολιορκία της Ποτίδαιας.
[8.127.1] Κι έχοντας την υποψία πως και οι Ολύνθιοι αποστατούσαν απ᾽ τον βασιλιά, πολιορκούσε κι αυτών την πόλη, που την κατοικούσαν οι Βοττιαίοι, τους οποίους ξεσήκωσαν με τη βία από τον τόπο τους, απ᾽ τον Θερμαϊκό κόλπο, οι Μακεδόνες. Κι όταν ύστερ᾽ από πολιορκία τους κυρίεψε, τους έβγαλε σε λίμνη και τους κατέσφαξε, ενώ την πόλη τους την παρέδωσε στον Κριτόβουλο από την Τορώνη να την κυβερνά, και στους καταγόμενους απ᾽ τη Χαλκίδα· μ᾽ αυτό τον τρόπο οι Χαλκιδείς πήραν την Όλυνθο.
[8.128.1] Κι αφού κυρίεψε την πόλη αυτή ο Αρτάβαζος, καταγινόταν δραστήρια με την Ποτίδαια· και καθώς καταγινόταν μ᾽ αυτή με ζέση, ο Τιμόξενος, ο στρατηγός των Σκιωναίων, έρχεται σε συνεννοήσεις μαζί του για προδοσία· δεν ξέρω πώς άρχισε αυτή η υπόθεση (γιατί δεν άκουσα τίποτε από κανένα), όμως νά ποιό τέλος είχε· κάθε φορά που είτε ο Τιμόξενος, θέλοντας να στείλει μήνυμα στον Αρτάβαζο, έγραφε επιστολή, είτε ο Αρτάβαζος στον Τιμόξενο, έπιαναν και τύλιγαν γύρω απ᾽ την εγκοπή του βέλους την επιστολή, την εφοδίαζαν με φτερά κι έριχναν το βέλος στο μέρος που είχε συμφωνηθεί. [8.128.2] Ωστόσο ξεσκεπάστηκε ο Τιμόξενος ότι προδίνει την Ποτίδαια· δηλαδή, ρίχνοντας με το τόξο ο Αρτάβαζος στο συμφωνημένο μέρος, αστοχεί, κι αντί στο μέρος εκείνο ρίχνει το βέλος και χτυπά στον ώμο έναν Ποτιδαιάτη· και, όπως γίνεται πάντα στον πόλεμο, ένα πλήθος έτρεξε γύρω απ᾽ τον τραυματία· αυτοί πήραν στα χέρια τους το βέλος και, μόλις είδαν την επιστολή, την έφεραν στους στρατηγούς· κι ήταν παρόντες κι οι σύμμαχοι από τις άλλες πόλεις της Παλλήνης. [8.128.3] Λοιπόν οι στρατηγοί, αφού διάβασαν την επιστολή κι έμαθαν τον ένοχο της προδοσίας, αποφάσισαν να μη τσακίσουν τον Τιμόξενο για την προδοσία του, κι αυτό εξαιτίας της πόλης Σκιώνης, για να μη βαραίνει το στίγμα της προδοσίας για πάντα στο μέλλον τους Σκιωναίους.
[8.129.1] Λοιπόν μ᾽ αυτό τον τρόπο ξεσκεπάστηκε ο Τιμόξενος· κι είχαν περάσει τρεις μήνες που πολιορκούσε την Ποτίδαια ο Αρτάβαζος, όταν έγινε μεγάλη άμπωτη στη θάλασσα που κράτησε πολλές ώρες. Βλέποντας οι βάρβαροι τη θάλασσα να γίνεται βαλτοτόπι περνούσαν μέσ᾽ απ᾽ αυτό, για να βρεθούν στην Παλλήνη. [8.129.2] Κι είχαν διανύσει τα δύο πέμπτα της απόστασης και τους έμεναν τ᾽ άλλα τρία, που, αν τα διάβαιναν, θα πατούσαν οπωσδήποτε το έδαφος της Παλλήνης, όταν ξέσπασε μεγάλη παλίρροια της θάλασσας, η πιο μεγάλη απ᾽ όσες έγιναν ώς τότε, όσο κι αν το φαινόμενο, καταπώς λένε οι ντόπιοι, γινόταν συχνά. Λοιπόν, άλλοι απ᾽ τους βαρβάρους αφανίζονταν, επειδή δεν ήξεραν κολύμπι, ενώ εκείνους που ήξεραν τους σκότωσαν οι Ποτιδαιάτες κάνοντας επίθεση με πλεούμενα. [8.129.3] Κι οι Ποτιδαιάτες λεν πως αιτία και της παλίρροιας και του χαμού των Περσών στάθηκε το εξής: οι Πέρσες που τους έπνιξε η θάλασσα δε σεβάστηκαν το ναό και το άγαλμα του Ποσειδώνα που βρίσκεται στο προάστιο της Ποτίδαιας. Κατά τη γνώμη μου δεν πέφτουν έξω αποδίδοντας την αιτία σ᾽ αυτό. Κι όσους σώθηκαν ο Αρτάβαζος τους οδήγησε πίσω στη Θεσσαλία, στο στρατόπεδο του Μαρδονίου.