Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (2.28.1-2.30.5)

[2.28.1] Ταῦτα μέν νυν ἔστω ὡς ἔστι τε καὶ ὡς ἀρχὴν ἐγένετο. τοῦ δὲ Νείλου τὰς πηγὰς οὔτε Αἰγυπτίων οὔτε Λιβύων οὔτε Ἑλλήνων τῶν ἐμοὶ ἀπικομένων ἐς λόγους οὐδεὶς ὑπέσχετο εἰδέναι, εἰ μὴ ἐν Αἰγύπτῳ ἐν Σάϊ πόλι ὁ γραμματιστὴς τῶν ἱρῶν χρημάτων τῆς Ἀθηναίης. [2.28.2] οὗτος δ᾽ ἔμοιγε παίζειν ἐδόκεε, φάμενος εἰδέναι ἀτρεκέως. ἔλεγε δὲ ὧδε, εἶναι δύο ὄρεα ἐς ὀξὺ τὰς κορυφὰς ἀπηγμένα, μεταξὺ Συήνης τε πόλιος κείμενα τῆς Θηβαΐδος καὶ Ἐλεφαντίνης, οὐνόματα δὲ εἶναι τοῖσι ὄρεσι τῷ μὲν Κρῶφι, τῷ δὲ Μῶφι. [2.28.3] τὰς ὦν δὴ πηγὰς τοῦ Νείλου ἐούσας ἀβύσσους ἐκ τοῦ μέσου τῶν ὀρέων τούτων ῥέειν, καὶ τὸ μὲν ἥμισυ τοῦ ὕδατος ἐπ᾽ Αἰγύπτου ῥέειν καὶ πρὸς βορέην ἄνεμον, τὸ δ᾽ ἕτερον ἥμισυ ἐπ᾽ Αἰθιοπίης τε καὶ νότου. [2.28.4] ὡς δὲ ἄβυσσοί εἰσι αἱ πηγαί, ἐς διάπειραν ἔφη τούτου Ψαμμήτιχον Αἰγύπτου βασιλέα ἀπικέσθαι. πολλέων γὰρ αὐτὸν χιλιάδων ὀργυιέων πλεξάμενον κάλον κατεῖναι ταύτῃ καὶ οὐκ ἐξικέσθαι ἐς βυσσόν. [2.28.5] οὗτος μὲν δὴ ὁ γραμματιστής, εἰ ἄρα ταῦτα γινόμενα ἔλεγε, ἀπέφαινε, ὡς ἐμὲ κατανοέειν, δίνας τινὰς ταύτῃ ἐούσας ἰσχυρὰς καὶ παλιρροίην, οἷα δὲ ἐμβάλλοντος τοῦ ὕδατος τοῖσι ὄρεσι μὴ δύνασθαι κατιεμένην καταπειρητηρίην ἐς βυσσὸν ἰέναι. [2.29.1] ἄλλου δὲ οὐδενὸς οὐδὲν ἐδυνάμην πυθέσθαι, ἀλλὰ τοσόνδε μὲν ἄλλο ἐπὶ μακρότατον ἐπυθόμην, μέχρι μὲν Ἐλεφαντίνης πόλιος αὐτόπτης ἐλθών, τὸ δ᾽ ἀπὸ τούτου ἀκοῇ ἤδη ἱστορέων. [2.29.2] ἀπὸ Ἐλεφαντίνης πόλιος ἄνω ἰόντι ἄναντές ἐστι χωρίον· ταύτῃ ὦν δεῖ τὸ πλοῖον διαδήσαντας ἀμφοτέρωθεν κατά περ βοῦν πορεύεσθαι· ἢν δὲ ἀπορραγῇ, τὸ πλοῖον οἴχεται φερόμενον ὑπὸ ἰσχύος τοῦ ῥόου. [2.29.3] τὸ δὲ χωρίον τοῦτό ἐστι ἐπ᾽ ἡμέρας τέσσερας πλόος, σκολιὸς δὲ ταύτῃ κατά περ ὁ Μαίανδρός ἐστι ὁ Νεῖλος· σχοῖνοι δὲ δυώδεκά εἰσι οὗτοι τοὺς δεῖ τούτῳ τῷ τρόπῳ διεκπλῶσαι· καὶ ἔπειτα ἀπίξεαι ἐς πεδίον λεῖον, ἐν τῷ νῆσον περιρρέει ὁ Νεῖλος· Ταχομψὼ οὔνομα αὐτῇ ἐστι. [2.29.4] οἰκέουσι δὲ τὰ ἀπὸ Ἐλεφαντίνης ἄνω Αἰθίοπες ἤδη καὶ τῆς νήσου τὸ ἥμισυ, τὸ δὲ ἥμισυ Αἰγύπτιοι. ἔχεται δὲ τῆς νήσου λίμνη μεγάλη, τὴν πέριξ νομάδες Αἰθίοπες νέμονται· τὴν διεκπλώσας ἐς τοῦ Νείλου τὸ ῥέεθρον ἥξεις, τὸ ἐς τὴν λίμνην ταύτην ἐκδιδοῖ· [2.29.5] καὶ ἔπειτα ἀποβὰς παρὰ τὸν ποταμὸν ὁδοιπορίην ποιήσεαι ἡμερέων τεσσεράκοντα· σκόπελοί τε γὰρ ἐν τῷ Νείλῳ ὀξέες ἀνέχουσι καὶ χοιράδες πολλαί εἰσι, δι᾽ ὧν οὐκ οἷά τέ ἐστι πλέειν. [2.29.6] διεξελθὼν δὲ ἐν τῇσι τεσσεράκοντα ἡμέρῃσι τοῦτο τὸ χωρίον, αὖτις ἐς ἕτερον πλοῖον ἐσβὰς δυώδεκα ἡμέρας πλεύσεαι καὶ ἔπειτα ἥξεις ἐς πόλιν μεγάλην τῇ οὔνομά ἐστι Μερόη. λέγεται δὲ αὕτη ἡ πόλις εἶναι μητρόπολις τῶν ἄλλων Αἰθιόπων. [2.29.7] οἱ δ᾽ ἐν ταύτῃ Δία θεῶν καὶ Διόνυσον μούνους σέβονται, τούτους τε μεγάλως τιμῶσι, καί σφι μαντήιον Διὸς κατέστηκε. στρατεύονται δέ, ἐπεάν σφεας ὁ θεὸς οὗτος κελεύῃ διὰ θεσπισμάτων, καὶ τῇ ἂν κελεύῃ, ἐκεῖσε. [2.30.1] ἀπὸ δὲ ταύτης τῆς πόλιος πλέων ἐν ἴσῳ χρόνῳ ἄλλῳ ἥξεις ἐς τοὺς αὐτομόλους ἐν ὅσῳ περ ἐξ Ἐλεφαντίνης ἦλθες ἐς τὴν μητρόπολιν τὴν Αἰθιόπων. τοῖσι δὲ αὐτομόλοισι τούτοισι οὔνομά ἐστι Ἀσμάχ, δύναται δὲ τοῦτο τὸ ἔπος κατὰ τὴν Ἑλλήνων γλῶσσαν οἱ ἐξ ἀριστερῆς χειρὸς παριστάμενοι βασιλέϊ. [2.30.2] ἀπέστησαν δὲ αὗται τέσσερες καὶ εἴκοσι μυριάδες Αἰγυπτίων τῶν μαχίμων ἐς τοὺς Αἰθίοπας τούτους δι᾽ αἰτίην τοιήνδε· ἐπὶ Ψαμμητίχου βασιλέος φυλακαὶ κατέστασαν ἔν τε Ἐλεφαντίνῃ πόλι πρὸς Αἰθιόπων καὶ ἐν Δάφνῃσι τῇσι Πηλουσίῃσι ἄλλη [δὲ] πρὸς Ἀραβίων τε καὶ Συρίων καὶ ἐν Μαρέῃ πρὸς Λιβύης ἄλλη. [2.30.3] ἔτι δὲ ἐπ᾽ ἐμεῦ καὶ Περσέων κατὰ ταὐτὰ αἱ φυλακαὶ ἔχουσι ὡς καὶ ἐπὶ Ψαμμητίχου ἦσαν· καὶ γὰρ ἐν Ἐλεφαντίνῃ Πέρσαι φρουρέουσι καὶ ἐν Δάφνῃσι. τοὺς ὦν δὴ Αἰγυπτίους τρία ἔτεα φρουρήσαντας ἀπέλυε οὐδεὶς τῆς φρουρῆς· οἱ δὲ βουλευσάμενοι καὶ κοινῷ λόγῳ χρησάμενοι πάντες ἀπὸ τοῦ Ψαμμητίχου ἀποστάντες ἤισαν ἐς Αἰθιοπίην. [2.30.4] Ψαμμήτιχος δὲ πυθόμενος ἐδίωκε· ὡς δὲ κατέλαβε, ἐδέετο πολλὰ λέγων καί σφεας θεοὺς πατρωίους ἀπολιπεῖν οὐκ ἔα καὶ τέκνα καὶ γυναῖκας. τῶν δέ τινα λέγεται δέξαντα τὸ αἰδοῖον εἰπεῖν, ἔνθα ἂν τοῦτο ᾖ, ἔσεσθαι αὐτοῖσι ἐνθαῦτα καὶ τέκνα καὶ γυναῖκας. [2.30.5] οὗτοι ἐπείτε ἐς Αἰθιοπίην ἀπίκοντο, διδοῦσι σφέας αὐτοὺς τῷ Αἰθιόπων βασιλέϊ. ὁ δέ σφεας τῷδε ἀντιδωρέεται· ἦσάν οἱ διάφοροί τινες γεγονότες τῶν Αἰθιόπων· τούτους ἐκέλευε ἐξελόντας τὴν ἐκείνων γῆν οἰκέειν. τούτων δὲ ἐσοικισθέντων ἐς τοὺς Αἰθίοπας ἡμερώτεροι γεγόνασι Αἰθίοπες ἤθεα μαθόντες Αἰγύπτια.

[2.28.1] Αυτά λοιπόν ας είναι όπως είναι και όπως έγιναν από την αρχή. Αλλά για τις πηγές του Νείλου κανένας, ούτε από τους Αιγυπτίους ούτε από τους Λιβύους ούτε από τους Έλληνες με τους οποίους συζήτησα, δεν μου δήλωσε ότι τις γνωρίζει, παρεκτός ο γραμματικός του ιερού θησαυρού της Αθηνάς στην πόλη Σάιδα της Αιγύπτου. [2.28.2] Αυτός όμως μου φάνηκε ότι μάλλον αστειευόταν όταν μου έλεγε ότι έχει ακριβή γνώση· μου είπε πάντως τα εξής: ότι είναι δυο βουνά που καταλήγουν σε μυτερές κορυφές και που βρίσκονται ανάμεσα στην πόλη Συήνη της Θηβαΐδας και στην Ελεφαντίνη, και τα ονόματά τους είναι του ενός Κρώφι και του άλλου Μώφι· [2.28.3] ανάμεσα λοιπόν απ᾽ αυτά τα βουνά τρέχουν οι πηγές του Νείλου, που είναι απύθμενες, και το μισό νερό κυλάει στην Αίγυπτο, κατά τον βορινό άνεμο, και το άλλο μισό στην Αιθιοπία, κατά τον νότο. [2.28.4] Ότι οι πηγές είναι απύθμενες, είπε ο γραμματικός, το έβαλε σε δοκιμή ο βασιλιάς της Αιγύπτου Ψαμμήτιχος: έριξε μέσα εκεί ένα πλεκτό σχοινί πολλές χιλιάδες οργιές μακρύ, και το σχοινί δεν έφτασε στον πάτο. [2.28.5] Με τα λεγόμενά του ωστόσο ο γραμματικός, αν βέβαια έλεγε αλήθεια ότι έγιναν αυτά τα πράγματα, φανέρωνε ότι εκεί πέρα υπάρχουν δίνες ισχυρές και παλίρροιες, καθώς το νερό αντιχτυπάει πάνω στα βουνά, και η βολίδα που ρίχνεται δεν μπορεί να φτάσει στον πάτο.
[2.29.1] Από άλλον κανέναν δεν μπόρεσα να μάθω τίποτε. Τα άλλα όμως όσα πληροφορήθηκα ερευνώντας όσο μπορούσα πιο μακριά και ώς την πόλη Ελεφαντίνη τα είδα με τα μάτια μου, ενώ από εκεί και πέρα τα αφηγούμαι εξ ακοής: είναι τα ακόλουθα. [2.29.2] Καθώς πηγαίνουμε από την πόλη Ελεφαντίνη και επάνω, το έδαφος είναι ανηφορικό· εκεί λοιπόν, για να προχωρήσει το πλοίο, πρέπει να το δέσουμε κι από τις δυο μεριές, σαν το βόδι· και αν σπάσει το σκοινί, το ρεύμα με τη δύναμή του παίρνει το πλοίο μακριά. [2.29.3] Η περιοχή αυτή είναι τεσσάρων ημερών ταξίδι, και εκεί ο Νείλος είναι ελικοειδής σαν τον Μαίανδρο· δώδεκα σχοίνους πρέπει να διαπλεύσει κανείς μ᾽ αυτόν τον τρόπο. Ύστερα φτάνουμε σε τόπο ομαλό όπου ο Νείλος κυλάει γύρω από ένα νησί, Ταχομψώ τ᾽ όνομά του. [2.29.4] Από την Ελεφαντίνη και πάνω κατοικούν Αιθίοπες, καθώς και στο μισό νησί, και στο άλλο μισό Αιγύπτιοι. Ενωμένη με το νησί είναι μεγάλη λίμνη, και τα γύρω της τα κατέχουν Αιθίοπες νομάδες· άμα τη διασχίσει κανείς, φτάνει στο ρεύμα του Νείλου που βγαίνει στη λίμνη. [2.29.5] Εκεί αποβιβάζεται και πορεύεται πεζός δίπλα στον ποταμό σαράντα ημέρες: γιατί στον Νείλο υπάρχουν σκόπελοι μυτεροί και πολλοί ύφαλοι, και εξαιτίας τους ταξίδι με πλοίο είναι αδύνατο να γίνει. [2.29.6] Άμα περάσουν αυτές οι σαράντα ημέρες και διασχίσει κανείς αυτή την περιοχή, μπαίνει σε άλλο πλοίο, ταξιδεύει δώδεκα ημέρες, και τότε φτάνει σε μεγάλη πόλη που το όνομά της είναι Μερόη· λέγεται ότι η πόλη αυτή είναι η μητρόπολη των άλλων Αιθιόπων. [2.29.7] Από τους Θεούς οι κάτοικοί της λατρεύουν μόνο τον Δία και τον Διόνυσο, τους τιμούν εξαιρετικά και διαθέτουν και μαντείο του Διός· κάνουν εκστρατείες όταν τους προστάζει ο θεός αυτός με τους χρησμούς του, και πηγαίνουν όπου τους προστάζει.
[2.30.1] Ξεκινώντας απ᾽ αυτή την πόλη στον ποταμό, θέλει κανείς άλλο τόσο διάστημα όσο έκανε για να έρθει από την Ελεφαντίνη στη μητρόπολη των Αιθιόπων, και τότε φθάνει στους αυτομόλους. Το όνομα τούτων των αυτομόλων είναι Ασμάχ, και στα ελληνικά η λέξη τούτη σημαίνει αυτούς που στέκουν στο αριστερό χέρι του βασιλιά. [2.30.2] Οι Αιγύπτιοι αυτοί πολεμιστές, διακόσιες σαράντα χιλιάδες νοματαίοι, αυτομόλησαν κάποτε στους Αιθίοπες για την εξής αιτία. Όταν βασιλιάς ήταν ο Ψαμμήτιχος, ιδρύθηκαν φρουρές: στην πόλη Ελεφαντίνη προς τη μεριά της Αιθιοπίας, στις Πηλούσιες Δάφνες προς τη μεριά της Αραβίας και της Συρίας, και στη Μαρέα προς τη μεριά της Λιβύης. [2.30.3] Ακόμη μάλιστα και επί των ημερών μου οι Πέρσες έχουν τις φρουρές τους εκεί όπου βρίσκονταν και την εποχή του Ψαμμήτιχου· γιατί οι Πέρσες έχουν φρουρές και στην Ελεφαντίνη και στις Δάφνες. Αυτοί λοιπόν οι Αιγύπτιοι έμειναν τρία χρόνια στη φρουρά, και κανένας δεν πήγε να τους αντικαταστήσει· τότε κι αυτοί, αφού έκαναν συμβούλιο και το συμφώνησαν το πράγμα, λιποτάκτησαν από τον Ψαμμήτιχο και ξεκίνησαν για την Αιθιοπία. [2.30.4] Το έμαθε ο Ψαμμήτιχος και τους πήρε το κατόπι· και όταν τους έφτασε, τους παρακαλούσε και τους έλεγε ένα σωρό και δεν τους άφηνε να παρατήσουν τους πατρώους Θεούς, τα παιδιά και τις γυναίκες τους· λένε ωστόσο ότι κάποιος από αυτούς έδειξε το πράμα του και είπε ότι όπου βρίσκεται αυτό, θα υπάρχουν για λόγου τους παιδιά και γυναίκες. [2.30.5] Μόλις λοιπόν οι Αιγύπτιοι έφτασαν στην Αιθιοπία, παραδόθηκαν στον βασιλιά της κι αυτός τους αντάμειψε με τον εξής τρόπο: υπήρχαν μερικοί Αιθίοπες που είχαν έρθει σε σύγκρουση μαζί του, κι αυτός διέταξε τους Αιγυπτίους να τους διώξουν από τη γη τους και να εγκατασταθούν αυτοί εκεί. Αφότου οι Αιγύπτιοι ανακατεύτηκαν με τους Αιθίοπες, τούτοι έμαθαν τα ήθη τους και έγιναν πιο ήρεμοι.