Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

Ι.Ν. Καζάζης, επιμ. "Οι Ελληνικές Σπουδές στην Ευρώπη. Ιστορική Ανασκόπηση από την Αναγέννηση ως το τέλος του 20ού αιώνα"

Νέα έκδοση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας με τίτλο "Οι Ελληνικές Σπουδές στην Ευρώπη. Ιστορική Ανασκόπηση από την Αναγέννηση ως το τέλος του 20ού Αιώνα" σε επιστημονική επιμέλεια του Ι.Ν. Καζάζη, με τη συνεργασία της Σάνιας Βέλκοβα (σελ. 438. Διάθεση: Εκδόσεις Πατάκη).

Από την ίδρυσή του το 1994 το ΚΕΓ επιδόθηκε σε συστηματική χαρτογράφηση των πυρήνων διδασκαλίας των ελληνικών γραμμάτων στα πανεπιστημιακά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο. Καταβλήθηκε προσπάθεια να παραδοθούν στην πολιτεία αξιόπιστα και κατά το δυνατόν πλήρη στοιχεία, πάνω στα οποία να στηρίζεται η δυναμικώς εξελισσόμενη τις τελευταίες δεκαετίες παρέμβαση του ελληνικού κράτους για την πρακτική ενίσχυση των εδρών ελληνικών σπουδών, οι οποίες βρίσκονται πλέον σε φάση συρρίκνωσης για λόγους οικονομικούς σε όλα τα πανεπιστήμια – προπάντων στην Ευρώπη. Τα ρευστά και διαρκώς μεταβαλλόμενα αυτά στοιχεία έχουν αποτυπωθεί σε μιαν αγγλόγλωσση έκδοση του ΚΕΓ (επανειλημμένα ανατυπωμένη), ενώ, η ηλεκτρονική τους μορφή είναι προσβάσιμη και στο κοινό (http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html). Η συλλογή αυτή στοιχείων έχει ήδη προσφέρει σημαντικές συμβουλευτικές υπηρεσίες προς τα τρία Υπουργεία, Παιδείας, Πολιτισμού και Εξωτερικών, τα οποία από κοινού χαράσσουν και εφαρμόζουν τη σχετική πολιτική.

Η εικόνα, ωστόσο, αυτή των ελληνικών σπουδών είναι καθαρώς συγχρονική. Απεικονίζει το σήμερα, σε πολύ μικρό ιστορικό βάθος, και συνεπώς αφήνει ανεξήγητη την πολυποικιλία του φαινομένου και ακατανόητα τα παλιρροϊκά κύματα της διάχυσής του στις τοπικές κοινωνίες. Ήταν αναγκαίο να φτάσουμε σε επιστημονική γνώση του αντικειμένου – προπάντων προκειμένου για την Ευρώπη, όπου η αναζωπύρωση των ελληνικών (αρχαιοελληνικών αρχικά) σπουδών πρακτικά συνέπεσε με την εμφάνιση του «πανεπιστημίου» ως θεσμού, στο πλαίσιο του οποίου και οργανώθηκαν αυτές συστηματικά κατά την Αναγέννηση, για να φτάσουν στην απίστευτη ακμή κατά τον 19ο αιώνα, οπότε και (με τη βοήθεια της καθιέρωσης της καθολικής εκπαίδευσης) διεισέδυσαν και στα συστήματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της γηραιάς ηπείρου. Από το τέλος του Α΄ και ιδίως του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου άρχισε η αντίστροφη μέτρηση, με τα κλασικά γράμματα να περνούν σε στάδιο παρατεταμένης κρίσης σε όλα τα επίπεδα. Τότε όμως ακριβώς ωριμάζουν οι βυζαντινές-μεσαιωνικές ελληνικές σπουδές, και κάνουν την εμφάνισή τους και οι Νεοελληνικές. Οι τελευταίες αυτές από το 1974 και εξής αναπτύσσουν μια δική τους, κάποτε αυτοδύναμη, δυναμική όχι μόνον στην Ελλάδα (της οποίας το αρχαιότερο πανεπιστήμιο ως τη δεκαετία του ’70 δεν διέθετε καν αυτοδύναμη έδρα των Νέων Ελληνικών!), αλλά και σε πλείστες ευρωπαϊκές χώρες.

Η φιλοτέχνηση της συνθετικής εικόνας των κατά χώρες ελληνικών σπουδών μέσα στους προηγούμενους πέντε αιώνες ανατέθηκε σε ομάδα ειδικών μελετητών, ξένων και Ελλήνων, με την επιτελική φροντίδα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Έτσι προέκυψε ο παρών τόμος, όπου συνεργάστηκαν δύο δεκάδες επιστημόνων. Αξίζει να τονιστούν: (α) το εύρος της έρευνας, από την Πορτογαλία ως την ευρωπαϊκή Ρωσία, (β) η μεγαλύτερη επιμονή των συγγραφέων στις ανεπαρκώς ως τώρα φωτισμένες πλευρές της στη διεθνή βιβλιογραφία (λ.χ. στη Ρωσία), και η μικρότερη επιμονή σε γνωστότερες επιφάνειές της (λ.χ. στη Γερμανία και την Αγγλία), (γ) η βιβλιογραφική κάλυψη, όπως συμβαίνει σε έργα συνθετικά, είναι όχι εξαντλητική, αλλά επιλεκτική και ουσιαστική. Επίσης, η νέα αυτή συλλογική εργασία διαφωτίζει, νομίζουμε, καλύτερα από πριν και ένα άλλο ζητούμενο της έρευνας: την πραγματική και όχι τη ρητορική ελληνική συμβολή στο πέρασμα της λογιοσύνης από το θνήσκον Βυζάντιο (1453) στην αναγεννώμενη Δύση, με γέφυρα την Ιταλία της Αναγέννησης. Δείχνει ότι η μεταλαμπάδευση της ελληνομάθειας δεν περιοριζόταν στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, αλλά μεταμόρφωσε τολμηρά την επιστήμη της εποχής, κάτι που έγινε δυνατό δια της εντατικής μελέτης μέσα στο πλαίσιο του αναγεννησιακού πανεπιστημίου του Αριστοτέλη από το πρωτότυπο (και όχι από τις παλιές λατινικές μεταφράσεις του) – προϋπόθεση απαραίτητη για να αφομοιώσει η Ευρώπη την αρχαιοελληνική επιστήμη και ξεπερνώντας την να δημιουργήσει τον λεγόμενο «αιώνα της επιστήμης», τον 17ο αιώνα, ο οποίος συνεχίζεται ακόμη!

Το έργο έγινε δυνατόν χάρη σε προγραμματική σύμβαση που εκτελέστηκε μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Ευχαριστίες οφείλονται στους υπουργούς πολιτισμού της τελευταίας πενταετίας, διότι, τιμώντας τη σύμβαση αυτή, επέτρεψαν την απρόσκοπτη διεξαγωγή μιας έρευνας πολύ υψηλών προδιαγραφών που απέφερε σημαντικά αποτελέσματα.