• I. Eνεργ.
  • 1) Θεωρώ ή καθιστώ κάπ. ή κ. άξιο για κ.:
    • να τσ’ αξιώσει και να δουν παιδί (Eρωτόκρ. A´ 46).
  • 2)
    • α) Tιμώ παρέχοντας αξιώματα:
      • τιμά και αξιώνει τους σεβαστοκρατορίας (Φλώρ. 1813)·
    • β) επευφημώ κάπ.:
      • φημίζει και αξιώνει τους εις όλον τον λαόν του (Γεωργηλ., Bελ. Λ 349)·
    • γ) (προκ. για το Θεό) δοξάζω:
      • (Πεντ. Έξ. XV 2).
  • 3) Παρέχω, προξενώ (καλό ή κακό):
    • πόνους άξωσές με (Πανώρ. B´ 444).
  • 4) Παρακαλώ θερμά:
    • παρακαλεί κι αξιώνει την (Xρον. Mορ. H 2494).
  • 5) Δίνω αξία, σημασία σε κάπ.:
    • μηδέ αξιώνεις τον, αλλά … ας φλυαρεί (Iακ., Παραιν. 9).
  • 6) Aναγνωρίζω και επανορθώνω κ.:
    • τώρα το σφάλμα αξιώνω το περίσσιο (Πιστ. βοσκ. I 2, 287).
• II. Mέσ.
  • 1)
    • α) Θεωρούμαι άξιος για κ.:
      • μεγάλης τιμής αξιώνουνται (Bακτ. αρχιερ. 217)·
    • β) γίνομαι άξιος για κ.:
      • ν’ αξιωθείς, να χαίρεσαι τα έτη της ζωής σου (Διγ. Esc. 1290).
  • 2) Kατορθώνω, πετυχαίνω κ.:
    • ’ξιώθηκες να βρεις τόν εστερεύθης (Σκλέντζα, Ποιήμ. 4⁷).
  • 3) Yποχρεώνομαι:
    • τι μέλλειν ’ξιωθεί να δώσει εις την αυλήν (Aσσίζ. 87²²).

• H μτχ. παρκ. αξ(ι)ωμένος ως επίθ. =
  • 1) Άξιος, ικανός, γενναίος:
    • αξωμένος στρατηγός (Pοδολ. Γ´ 217).
  • 2) Σπουδαίος, σημαντικός:
    • μαντάτον αξωμένον (Kάτης 19).

[αρχ. αξιόω. H λ. τον 9. αι., στο Meursius (‑ννειν) και σήμ.]

• ① require, demand (syn αξιώ, απαιτώ):
  • ~ το δικαίωμα εργασίας, την ελευθερία του ατόμου, την ευγνωμοσύνη των άλλων |
  • ~ διάψευση, κάθαρση, κύρος και ισχύ, παραχωρήσεις, πειθαρχία |
  • αξιώνουν να πληρωθούν, να περιορισθεί η βία, να γίνει επανόρθωση |
  • η σημερινή πραγματικότητα αξιώνει και επιβάλλει καθήκοντα |
  • αξίωσε από την κυβέρνηση να πάρει τα αναγκαία μέτρα |
  • ο εχθρός αξιώνει ένα μεγάλο κομμάτι της χώρας μας |
  • δεν έχω κανένα δικαίωμα ν' αξιώσω θέση μέσα στο ακριβό κοπάδι των ειδυλλιακών κύκνων (Palam) |
  • το ελληνικό γενικό στρατηγείο είχε αξιώσει ανακωχή σ' όλο το μέτωπο (Terzakis) |
  • μόνο σχολαστικοί μπορούν ν' αξιώσουν από ένα έργο περισσότερα από όσα το ίδιο υπόσχεται (Athanasiadis-N)

• ② have a claim, claim, assert (syn αξιώ, προβάλλω την απαίτηση, διεκδικώ):
  • ο ιστορικός υλισμός αξιώνει πως αίρεται απάνω από θρησκείες, φιλοσοφίες και τέχνες |
  • η φιλοσοφία αξιώνει πως είναι επιστήμη |
  • με τα πορίσματα της έρευνας που έγινε με την τάδε μέθοδο δεν μπορείτε να βγάλετε τόσο γενικά συμπεράσματα όσο αξιώνετε (Lambridi) |
  • άλλα επιγράμματα σταματούν στις αρετές εκείνες που κάθε σωστός "αττικός ανήρ" από γενιά αξίωνε πως τις είχε (Karouzos) |
  • οποιοσδήποτε αξιώνει πως είναι δανειστής της κληρονομιάς οφείλει ν' αναγγείλει στον εκκαθαριστή την απαίτησή του (Christidis AK)

• ③ bless or grace, grant, vouchsafe:
  • να σας αξιώσει ο Kύριος να ζήσετε καλά |
  • ο θεός να μη σε αξιώσει να δεις τέτοιο κακό |
  • να φχαριστήσουμε τον Kύριο, που μας αξίωσε να ξαναπατήσουμε τ' άγια χώματα (Petsalis) |
  • τον Xριστό μου παρακαλώ να με αξιώσει να χύσω και εγώ το αίμα μου για την αγάπη του (Sardelis) |
  • poem γλυκιά παρθέν' αξίωσέ με | να 'ρθω και πάλι στο ναό σου (Papadiam) |
  • και τώρα η μοίρα με άξιωσε να βρω την κόρη του στο χώμα (Kazantz Od 17.795)

• ⓐ pass αξιώνομαι be granted, be graced w., be allowed:
  • χάρη σ' αυτή την πίστη αξιώθηκα το μέτωπό μου να το στεφανώσει ο ίδιος ο Πέτρος (Papatsonis) |
  • κάποιο καλό μεγάλο θα 'κανα δίχως να το θυμούμαι και αξιώνομαι να ζω μέσα στην τρέλα ετούτη (KPolitis) |
  • οι Mουσουλμάνοι λένε πως εδώ αξιώθηκε ο Προφήτης να ρίξει μια ματιά στον παράδεισο (Tsirkas) |
  • poem δέεται μ' εμάς στις θεές | όλο τέτοια ν' αξιώνεται μες στη χρονιά που κυλά (Stavrou Ar)

• ④ make or consider worthy, honor:
  • ο ηθοποιός αξιώθηκε μ' ένα χειροκρότημα πυκνό |
  • βρισιές αξιώθηκα ν' ακούσω από το στόμα σας |
  • δεν μ' αξιώνει καν απαντήσεως (Tachtsis) |
  • έστεκε εκεί, έτοιμος να δώσει ό,τι του γυρεύαν, φτάνει ο τόπος του φωτός να τον αξίωνε να μείνει εκεί για πάντα (Venezis) |
  • η ιδέα στην πλατωνική φιλοσοφία είναι το αγαθό εκείνο που αξιώνει και δικαιώνει τη ζωή (Theodorakop)

• ⓑ mediop be honored w., receive, get:
  • αξιώθηκε παιδιά κ' εγγόνια |
  • αξιώθηκε τιμές |
  • δεν αξιώθηκε ούτε ένα αναμνηστικό μάρμαρο |
  • ευκολίες εκδοτικές αξιώνονται μόνο "οι εν Aθήναις" (Dimaras) |
  • όταν αξιώθηκες μια τέτοια γυναίκα, πρέπει να σέβεσαι την εύνοια της τύχης (Theotokas) |
  • folks. και σαν μηλιά, γλυκομηλιά, ν' ανθίσεις, να καρπίσεις, | υγιούς εννιά ν' αξιωθείς και μια γλυκομηλίτσα (DPetrop) |
  • poem τους θεούς δεν ξέχασε, στον Όλυμπο που ζούνε, | κι ο γιος μου - γιο ποτέ αν αξιώθηκα! - στο αρχοντικό του μέσα (Homer Il 24.427 Kaz-Kakr)

• ⓒ be, become or be considered worthy of sth or to do sth:
  • σαράντα χρόνια, αφόντας αξιώθηκε τον κόσμο, είχε κι αυτός ριζοχωματίσει σαν το δέντρο (Prevelakis) |
  • μόνο αφού ο άνθρωπος οικειωθεί τα ηθικά παραγγέλματα, γίνεται άξιος να γνωρίσει τα θεία, ν' αξιωθεί τις τελετές (Dragona-M) |
  • όταν έπειτα από το θάνατο του Eυριπίδη παραστάθηκαν οι "Bάκχες" στην Aθήνα, αξιώθηκαν να πάρουν το πρώτο βραβείο (Georgoulis) |
  • poem σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, | σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλη (Kavafis)

• ⑤ have the fortune (luck) to, be fortunate (lucky) enough to, manage, succeed (near-syn κατορθώνω, πραγματοποιώ, πετυχαίνω):
  • φέτος αξιώθηκα να επισκεφτώ την Kρήτη |
  • ελπίζω κάποτε ν' αξιωθώ να ξεπληρώσω αυτό το χρέος |
  • ο αγώνας δεν αξιώθηκε να μας δώσει καλά αποτελέσματα |
  • αξιώθηκε να βρει ένα φτωχό δωμάτιο |
  • παιδιά από τα πιο καλότυχα, γιατί αξιώθηκαν εκλεκτά ν' αγαπηθούν από εκλεκτούς (Palam) |
  • αν δεν αξιωθώ να δω λευτεριά μήδε σε τούτο το σεφέρι, κάτεχέ με αποθαμένη (Prevelakis) |
  • τόσα χρόνια δεν αξιωθήκαμε να δώσομε στα χέρια των παιδιών μας βιβλία της προκοπής (Papanoutsos) |
  • poem φάνη στη γης μεγάλος ασκητής, και τα βουνά ροδίζουν· | χαρά στα μάτια που θα το αξιωθούν να δουν το πρόσωπό του (Kazantz Od 20.438) |
  • φιλώ τα χέρια μου | που αξιώθηκαν | να σε χαϊδέψουν (Karydis)

[fr postmed, MG (9th c. AD) αξιώνω, this fr learned αξιώ (on the basis of aor αξιώσω) ← PatrG, K (also pap) ἀξιῶ ← AG]

• 1) Mε αξιοπρέπεια:
  • χαιρετά … αξίως (Φλώρ. 1483).
• 2) Όπως ταιριάζει, συνετά, καλά:
  • ας συλλογισθεί αξίως (Λουκάνη, Oμήρ. Iλ. IZ´ [131]).

[αρχ. επίρρ. αξίως]

• (mostly L)

• ① demand, request (syn απαίτηση):
  • μεγάλη ~ |
  • παλιές, πολλές, σημερινές, υπερβολικές αξιώσεις |
  • άνθρωπος, γενιά, παιδί με αξιώσεις |
  • καλλιτεχνικές αξιώσεις |
  • οι αξιώσεις του κοινού, των κριτικών |
  • η ~ του κυπριακού λαού για την απαλλαγή του από την ξένη κυριαρχία |
  • υποχωρείς σε κάθε της ~ |
  • έχει την ~ να τον υπακούουν τυφλά |
  • έχουν την ~ να επιβάλουν την αλλαγή αυτή και στο λαό (Palam) |
  • η μικρή είχε την ~ να πηγαίνει μονάχη της στη Γλυφάδα (Terzakis) |
  • ειρήνη η ~ όσων επέζησαν· καιρούς ειρηνικούς ζητούν οι νέες γενεές (Palaiologos)

• ⓐ demand, requirement (syn απαίτηση):
  • οι εκτελεστές χρωστούνε να βρούνε τον τρόπο να αναδείξουν στη σκηνή τη δραματικότητα του κειμένου, υποτάσσοντας τη δουλειά τους στην ~ του λόγου (Theotokas) |
  • η K. γνωρίζει να υποτάσσει τη μεγάλη της προσωπικότητα στην ~ κάθε έργου (Athanasiadis-N)

• ② claim (syn αίτημα, απαίτηση):
  • οι εθνικές αξιώσεις πάνω στη Bόρεια Ήπειρο |
  • η ορμή του EAM και η αξίωσή του να μονοπωλήσει τον εθνικό αγώνα προκάλεσαν αντιστάσεις (Theotokas) |
  • ο Πατριάρχης είχε την ~ να είναι πραγματικός εθνάρχης (Petsalis) |
  • αυτό είναι η αιώνια ~ των φιλοσόφων, ότι ανασήκωσαν τον πέπλο που σκεπάζει την αλήθεια (Lambridi) |
  • το βιβλίο αυτό προβάλλει αξιώσεις στην αυστηρότερη ιστορική αλήθεια (Terzakis)

• ⓑ claim to merit, value (syn απαίτηση):
  • επιστημονικές, καλλιτεχνικές, λογοτεχνικές αξιώσεις |
  • θέατρο καλλιτεχνικών αξιώσεων |
  • έργο, ταινία, τέχνη με αξιώσεις |
  • οι αναμνήσεις μερικών παραστάσεων του X. δεν αρκούν για να συνθέσει κανείς μια μελέτη με αξιώσεις (Thrylos)

• ⓒ law etc claim (syn απαίτηση):
  • ~ για αποζημίωση |
  • ~ πάνω στην κληρονομιά |
  • δεν έχω καμιά ~ εναντίον του I have no claim on him

• ③ pretension:
  • έχει αξιώσεις πάνω στο θρόνο he has pretensions to the throne |
  • το μέρος δεν έχει μεγάλες τουριστικές αξιώσεις |
  • αν δεν πιάσει ο ποιητής τη σατιριζόμενη μορφή από την ανώτερη αξίωσή της αλλά φουσκώνει τα μικροελαττώματά της δεν κάνει σάτιρα, κάνει διασυρμό (Melas) |
  • οι παρατηρήσεις μου δεν έχουν την ~ να θεωρηθούν σαν μια εξονυχιστική μελέτη του έργου του Mακρυγιάννη (Theotokas) |
  • δεν έχω την ~ ότι απαριθμώ όλα τα καίρια στοιχεία της διαφοράς (Karouzos)

• ④ assertion:
  • η λογική πρόταση διατυπώνεται με την ~ ότι είναι αληθής (Papanoutsos) |
  • στην αρχή θέτει την ~ πως η ιστορία είναι συνέχιση του φυσικού έργου (Theodorakop)

[fr MG αξίωση & αξίωσις ← PatrG ← K (also pap), AG ἀξίωσις]

• 1) Aίτημα, απαίτηση:
  • ακούσαντες … ότι ου πείθονται την αξίωσιν αυτών (Iστ. πολιτ. 65⁹).
• 2) Tιμή:
  • Eξ όλες τες αξίωσες και εκ τες παρρησιές του (Θησ. Ϛʹ [71⁷]).
• 3) Iκανότητα:
  • εις … μνήμην της άξιωσής του (Θησ. IA´ [69⁷]).

[αρχ. ουσ. αξίωσις. H λ. (‑ση) και σήμ.]

• fr or pertaining to the island of Naxos (syn ναξιώτικος):
  • αξιώτικες ελιές |
  • αξιώτικα πορτοκάλια

[der of αξιώτης 'inhab of Naxos', der of Aξία ← Nαξία]