Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
| 294 εγγραφές [181 - 190] | << Πρώτο < Προηγούμενο Επόμενο > Τελευταίο >> |
- προσσεληνώνω [proselinóno] -ομαι Ρ1 : προσεδαφίζω στη Σελήνη: Tο διαστημόπλοιο προσσεληνώθηκε.
[λόγ. προσ- σελήν(η) -ώ > -ώνω κατά το προσγειώνω]
- προσσελήνωση η [proselínosi] Ο33 : προσεδάφιση στη Σελήνη.
[λόγ. προσσεληνω- (δες προσσεσηλώνω) -ση κατά το προσγείωση μτφρδ. αγγλ. moon landing]
- προσταγή η [prostají] Ο29 : η ενέργεια ή το αποτέλεσμα του προστάζω. α. ηθική επιταγή. || (φιλοσ.) Kατηγορική* / κατηγορηματική ~. β. (παρωχ.) διαταγή: Οι προσταγές του βασιλιά. (επιφωνηματικά): Στις προσταγές σου (αφέντη / βασιλιά κτλ.)! γ. (νομ.) εντολή που δίνει ένας ανώτερος σε υφιστάμενό του, για να ενεργήσει με ορισμένο τρόπο.
[β: ελνστ. προσταγή· γ: λόγ. < ελνστ. προσταγή· α: λόγ. σημδ. γερμ. Imperativ]
- προσταγλανδίνη η [prostaγlanδíni] Ο30 (συνήθ. πληθ.) : (βιολ.) ορμόνη που υπάρχει στα περισσότερα όργανα και στους ιστούς των θηλαστικών και που έχει ευρύ φάσμα δράσεως.
[λόγ. < διεθ. prosta(te) = προστά(της) 2 + glandine (ορθογρ. δαν.) -ine = -ίνη]
- πρόσταγμα το [próstaγma] Ο49 : το αποτέλεσμα του προστάζω. α. (παρωχ.) το περιεχόμενο μιας διαταγής· προσταγήβ. β. (στρατ.) Έχω το (γενι κό) ~, για αξιωματικό που έχει αναλάβει τη διοίκηση των στρατιωτικών μονάδων σε μια τελετή και ως έκφραση, για να δηλώσουμε ότι κάποιος έχει αναλάβει τη γενική ευθύνη για την οργάνωση μιας συγκέντρωσης, εκδήλωσης κτλ.
[λόγ. < αρχ. πρόσταγμα]
- προστάζω [prostázo] -ομαι Ρ2.2 : α. επιτάσσω, απαιτώ την τήρηση ενός άγραφου ηθικού κανόνα: Είναι πάντοτε παρών όπου η πατρίδα / το κοινωνικό καθήκον τον προστάζει. β. (παρωχ.) διατάζω. γ. (νομ.) δίνω προσταγήγ.
[αρχ. προστάσσω μεταπλ. κατά το τάσσω > τάζω]
- προστακτική η [prostaktikí] Ο29 : (γραμμ.) μία από τις εγκλίσεις του ρήματος, που παριστάνει το σημαινόμενο από το ρήμα σαν προσταγή, επιθυμία, ευχή, π.χ. φύγε, πήγαινε, γράψε, άκουσέ με: ~ ενεστώτα / αορίστου.
[λόγ. < ελνστ. προστακτική]
- προστακτικός -ή -ό [prostaktikós] Ε1 : που εκφράζει προσταγή: ~ τόνος της φωνής. Προστακτικό ύφος, επιτακτικό ύφος. || (γραμμ.) προστακτική έγκλιση και ως ουσ. η προστακτική*.
προστακτικά ΕΠIΡΡ. [λόγ. < αρχ. προστακτικός]
- προστασία η [prostasía] Ο25 : η ενέργεια του προστατεύω. 1α1. φροντίδα για να απομακρυνθεί ένας κίνδυνος ή για να εξασφαλιστούν καλοί όροι ζωής σε κπ.: Zητώ την ~ του Θεού. H ~ των παιδιών είναι έργο της οικογένειας. H πολιτεία θέσπισε νόμους για την ~ της νεότητας / της μητρότητας / των εργαζομένων. Εταιρεία Προστασίας Aνηλίκων / Zώων. Ένωση για την ~ των καταναλωτών από κερδοσκόπους. Έχω / παίρνω κπ. / κτ. υπό την ~ μου, το(ν) υποστηρίζω, το(ν) βοηθώ. (έκφρ.) υπό την ~, (με γεν.) με την επίσημη υποστήριξη (ηθική ή υλική) κάποιου· ΣYN έκφρ. υπό την αιγίδα: H εορτή θα γίνει υπό την (υψηλή) ~ του Προέδρου της Δημοκρατίας. || η εκβιαστική προστασία του προστάτη
12α: H μαφία έχει αναλάβει την ~ των χαρτοπαικτικών λεσχών. (έκφρ.) πουλάει ~, παρουσιάζεται ως προστάτης. α2. αυτός που παρέχει προστασία, ο προστά της: Ο Θεός είναι η ~ μας. Είσαι η μόνη ~ που έχω. β. μέσο, τρόπος με τον οποίο αποφεύγεται κτ. επικίνδυνο ή δυσάρεστο: Γυαλιά για την ~ από τον ήλιο. Kαλύμματα για την ~ των επίπλων. Φυτοφάρμακα για την ~ των καλλιεργειών. (οικολ.): H ~ της χλωρίδας / της πανίδας / των θαλασσών, η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, χωρίς επεμβάσεις που διαταράσσουν την ισορροπία του. 2α. (οικον.) ευνοϊκή μεταχείριση των εγχώριων προϊόντων έναντι των εισαγομένων· (πρβ. προστατευτισμός): H ~ των εσπεριδοειδών / της ταπητουργίας. β. ενίσχυση, δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών. 3. στο διεθνές δίκαιο, καθεστώς εξάρτησης ενός κράτους από κάποιο άλλο ισχυρότερο· (πρβ. προτεκτοράτο): Tα Iόνια νησιά από το 1815 έως το 1863 διατελούσαν υπό βρετανική ~. [λόγ.: 1: ελνστ. προστασία, αρχ. σημ.: `αρχηγία΄· 2: σημδ. γαλλ. protection]
- προστατεκτομή η [prostatektomí] Ο29 : (ιατρ.) αφαίρεση με χειρουργική επέμβαση του προστάτη 2 ή των αδενωμάτων του: Ολική / μερική ~.
[λόγ. < γαλλ. prostatectomie < prostat(e) = προστάτ(ης) 2 + -ectomie = -εκτομή]
