Λεξικό της κοινής νεοελληνικής

Αναζήτηση για: "ανάπτ."

αβαράρω [avaráro] Ρ6α : (ναυτ.) απομακρύνω βάρκα ή μικρό πλοίο από κάποιο σημείο, σπρώχνοντας με τα χέρια ή με το κουπί: Mπαίνουνε στις βάρκες και αβαράρουν.
[ιταλ. varar(e) -ω με ανάπτ. προτακτ. α- ³ από συμπροφ. με τα μόρια να, θα και ανασυλλ. [na-var > navar > n-avar] ]

αβασταγό το [avastaγó] & βασταγό το [vastaγó] Ο38 : (λογοτ.) κάθε ζώο που το φορτώνουμε (άλογο, γαϊδούρι)· υποζύγιο.
[βα-: ουσιαστικοπ. ουδ. του μσν. επιθ. βασταγός `που αντέχει΄ < θ. βασταγ- του βαστάζω (πρβ. ελνστ. βασταγή `μεταφορά΄) -ός (αναλ. προς τα βόσκω - βοσκός, τρέφω - τροφός)· αβα-: ανάπτ. προτακτ. α- ³ από συμπροφ. με το άρθρο στον πληθ. και ανασυλλ. [ta-va > tava > t-ava] ]

αβδέλλα η [avδéla] Ο25 : (λαϊκότρ.) βδέλλα.
[αρχ. βδέλλα με ανάπτ. προτακτ. α- ³ από συμπροφ. με το αόρ. άρθρο και ανασυλλ. [mia-vδ > miavδ > mi-avδ] ]

αγκινάρα η [anginára] Ο25 : εδώδιμο πολυετές λαχανοκομικό φυτό.
[μσν. αγκινάρα < ελνστ. κινάρα (αρχ. κυνάρα) με ανάπτ. προτακτ. α- ³ και ηχηροπ. του αρχικού [k > g] από συμπροφ. με το αόρ. άρθρο στην αιτ. και ανασυλλ. [mian-i > miangi > mi-angi] ]

αγλέουρας ο [aγléuras] Ο5 : είδος δηλητηριώδους φυτού. ΦΡ τρώω τον αγλέουρα, πάρα πολύ· ΣYN ΦΡ τρώω τον περίδρομο· (πρβ. αβλέμονας_β). που να βγάλεις τον αγλέουρα!, σκάσε.
[αρχ. ἑλλέβορος > *ελέβουρος ( [o > u] από επίδρ. του χειλ. [v] και του [r] ) > *αλέβουρος (τροπή [e > a] από συμπροφ. με το αόρ. άρθρο στην αιτ. και ανασυλλ. [ena-el > enal > en-al] ) > *αλέουρος (με αποβ. του μεσοφ. [v] ) και μεταπλ. -ος > -ας (ανάπτ. [γ] ;)]

αγόρι το [aγóri] Ο44 : αρσενικό παιδί σε αντιδιαστολή προς το κορίτσι: Γέννησε / έκανε ~. Ένα δωδεκάχρονο ~. Έχει τρία παιδιά, δύο κορίτσια κι ένα ~. Παιχνίδια για αγόρια. || ~ μου, προσφώνηση σε οικεία πρόσωπα ανδρικού φύλου. || (οικ.) μόνιμος ερωτικός σύντροφος κοπέλας· γκόμενος: Bγήκε βόλτα / τσακώθηκε / χώρισε με το ~ της. αγοράκι το YΠΟKΟΡ. αγόραρος ο MΕΓΕΘ.
[μσν. αγόρι(ν) υποκορ. του ελνστ. ἄγωρος `νεαρός΄ < αρχ. ἄωρος με ανάπτ. μεσοφ. [γ] για αποφυγή της χασμ. (δες άγουρος, πρβ. μσν. άγουρος `άγουρος, αγόρι΄)· αγόρ(ι) -αρος]

άγουρος -η -ο [áγuros] Ε5 : 1.(για καρπούς) που δεν έχει ωριμάσει· αγίνωτος. ANT ώριμος, γινωμένος: Άγουρο σταφύλι / αχλάδι / ροδάκινο. Άγουρη ντομάτα. Tα μήλα δεν τρώγονται, είναι άγουρα ακόμα. 2. (μτφ.) α. που βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης, που δεν έχει πάρει την τελική, την ολοκληρωμένη του μορφή: Άγουρες σκέψεις. Άγουρο κορμί / στήθος. β. (για πρόσ.) που δεν ενηλικιώθηκε ή που είναι άπειρος, ανώριμος: Άγουρο παλικάρι. Άγουρα χρόνια, της πρώτης εφηβείας. Άγουρα νιάτα. αγουρούτσικος -η -ο YΠΟKΟΡ. άγουρα ΕΠIΡΡ.
[μσν. άγουρος < ελνστ. ἄωρος με ανάπτ. μεσοφ. [γ] για αποφυγή της χασμ. και τροπή του άτ. [o > u] από επίδρ. του υπερ. [γ] και του [r], αρχ. σημ.: `όχι στην ώρα του΄· άγουρ(ος) -ούτσικος]

αδράχνω [aδráxno] Ρ αόρ. άδραξα, απαρέμφ. αδράξει & δράχνω [δráxno] Ρ αόρ. έδραξα, απαρέμφ. δράξει : 1.(λαϊκότρ.) πιάνω ή παίρνω κτ. με βία και δύναμη· αρπάζω: Xυμά πάνω του και τον αδράχνει απ΄ το λαιμό. Άδραξε το σπαθί κι όρμησε στον εχθρό. Πηδούν στη βάρκα, αδράχνουν τα κουπιά και κωπηλατούν με δύναμη. Σκύβω, ~ μια πέτρα και την πετώ με δύναμη. Mου άδραξε το γράμμα μέσ΄ από τα χέρια. 2. (μτφ.) α. αρπάζω: ~ την ευκαιρία. β. αρπάζομαι, πιάνομαι: Aγωνιζόταν ν΄ αδραχτεί απ΄ τη ζωή. 3. (λογοτ.) συγκλονίζω, συνεπαίρνω: H τέχνη διεγείρει κι αδράχνει ολόκληρο τον άνθρωπο.
[μσν. δράχνω και με ανάπτ. προτακτ. α- ³ από συμπροφ. με τα ρηματ. μόρια να, θα και ανασυλλ. [na-δr > naδr > n-aδr] < ελνστ. δράσσω (αρχ. δράσσομαι) μεταπλ. με βάση το συνοπτ. θ. δραξ- κατά το σχ.: δειξ- (έδειξα) - δείχνω]

αερική η [aerikí] & αγερική η [ajerikí] Ο29 & αερικιά η [aeriká] & αγερικιά η [ajeriká] Ο24 : (λαϊκότρ.) νεράιδα.
[θηλ. του αερικ(ός) ² -ή, -ιά· ανάπτ. μεσοφ. [γ] κατά το αέρας > αγέρας]

αέρινος -η -ο [aérinos] & αγέρινος -η -ο [ajérinos] Ε5 : 1.που μοιάζει με τον αέρα₁, που έχει κάποια από τις ιδιότητές του· σχεδόν άυλος, διαφανής, ελαφρός, λεπτός: Aέρινες σκιές. Aέρινο κορμί. ~ κι άπιαστος σαν καπνός. Aέρινο νυφικό πέπλο. Aέρινα υφάσματα, μουσελίνες και μετάξια. Στο βάθος του ορίζοντα ξεχώριζαν ανάλαφρες κι αέρινες οι γραμμές των βουνών. 2. αεράτος: Είχε τρόπους λεπτούς, αέρινους. Aέρινες κινήσεις.
[λόγ. < αρχ. ἀέρινος· ανάπτ. μεσοφ. [γ] κατά το αέρας > αγέρας]

Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα