Λεξικό της κοινής νεοελληνικής

Αναζήτηση για: Κλιτικό παράδειγμα: Ο26 (μητέρα, μητέρας, μητέρες)

φιλενάδα η [filenáδa] & φιλινάδα η [filináδa] Ο26 : (οικ.) 1. η φίλη (κυρ. γυναίκας): Πήγε στο σινεμά με τις φιλενάδες της. 2. η ερωμένη: Tον παράτησε η ~ του. φιλεναδούλα η YΠΟKΟΡ κυρίως στη σημ. 2. φιλεναδίτσα YΠΟKΟΡ κυρίως στη σημ. 2.
[φιλε-: μσν. φίλαιν(α) ίδ. σημ. -άδα κατά τα συννυφάδα, κουνιάδα < φίλ(ος) -αινα (ορθογρ. απλοπ.)· φιλι-: κατά το (λόγ.) φίλη(;)· φιλενάδ(α) -ούλα, -ίτσα]

φολίδα η [folíδa] Ο26 : 1. το καθένα από τα σκληρά οστρακοειδή πλακίδια που καλύπτουν το δέρμα κυρίως διάφορων ερπετών· (πρβ. λέπι): Tο σώ μα των κροκοδείλων είναι καλυμμένο με φολίδες. 2. το καθένα από τα μικρά κομμάτια σκληρυμένης επιδερμίδας, που πέφτουν από το σώμα σε μερικές δερματικές παθήσεις· λέπι₃. 3. μεταλλικό κυρίως έλασμα, που μοιά ζει με φολίδα: Θώρακας με μεταλλικές φολίδες.
[λόγ. < αρχ. φολίς, αιτ. -ίδα]

φοράδα η [foráδa] Ο26 : 1. το θηλυκό άλογο. ΦΡ χέστηκε η ~ στ΄ αλώνι, δε συνέβη τίποτα σοβαρό, σπουδαίο, δεν είναι τίποτα, είναι ασήμαντο· ΣYN ΦΡ κτ. τρέχει στα γύφτικα. 2. (μειωτ.) για μεγαλόσωμη και άχαρη γυναίκα· αλόγα. φοραδίτσα η YΠΟKΟΡ.
[μσν. φοράδα < ελνστ. φοράς, αιτ. -άδα (αρχική σημ.: `θηλ. άλογο για γονιμοποίηση΄) (διαφ. το αρχ. φορβάς `θηλ. άλογο που τρέφεται ελεύθερο΄)· φοράδ(α) -ίτσα]

φορτηγίδα η [fortijíδa] Ο26 : (λόγ.) η μαούνα.
[λόγ. φορτηγ(όν) -ίς > -ίδα]

φορτοθυρίδα η [fortoθiríδa] Ο26 : (λόγ.) η μπουκαπόρτα₁.
[λόγ. φόρτ(ος) -ο- + θυρίς > θυρίδα]

φρεσκάδα η [freskáδa] Ο26 : η ιδιότητα του φρέσκου. 1. η ιδιότητα του πρόσφατου ή του νωπού: H ~ του ψαριού. 2. (μτφ.) α. η ευδιαθεσία: Ένα μπάνιο δίνει αίσθηση φρεσκάδας και καθαρότητας στο σώμα. β. δροσερότητα: H ~ του προσώπου. γ. διανοητική γονιμότητα: H ~ του μυαλού / των ιδεών.
[φρέσκ(ος) -άδα]

φροντίδα η [frondíδa] Ο26 : 1. η (συστηματική, συνεχής) απασχόληση, η αφιέρωση της σκέψης ή και της δραστηριότητας από ενδιαφέρον, αγάπη, έγνοια για κπ. ή για κτ.: ~ για την υγεία / για την οικογένεια / για το παιδί. H έκδοση του βιβλίου έγινε με ~ και επιμέλεια. 2. προσπάθεια, επιδίωξη: Kαταβλήθηκαν φροντίδες, ώστε να υπάρξει επάρκεια αγαθών στην αγορά. 3. (συνήθ. πληθ.) σκοτούρες, έγνοιες: Έχω / με απασχολούν πολλές φροντίδες.
[μσν. φροντίδα < αρχ. φροντίς, αιτ. -ίδα]

φτερούγα η [fterúγa] Ο26 : το φτερό₃ των πτηνών, το μέλος του σώματός τους που χρησιμεύει για να πετούν: Οι φτερούγες του περιστεριού. Ο αετός άνοιξε τις μεγάλες φτερούγες του.
[μσν. πτερούγα με ανομ. τρόπου άρθρ. [pt > ft] < *πτερούγ(ι) μεγεθ. -α < αρχ. πτερύγιον ( [o > u] από επίδρ. του υπερ. [γ] και του [r] ) υποκορ. του πτέρυξ ἡ]

φυλλάδα η [filáδa] Ο26 : 1. έντυπο παλαιότερης εποχής που περιείχε μικρής έκτασης έργα λαϊκής λογοτεχνίας: H ~ του Mεγαλέξαντρου / του Mπερτόλδου / του γερο-Δήμου. 2. (μειωτ.) ανυπόληπτο, αναξιόπιστο, κακής ποιότητας έντυπο και κυρίως εφημερίδα.
[αρχ. φυλλάς, αιτ. -άδα `φύλλο, φύλλωμα΄ (η σημερ. σημ. μσν.)]

φυσαλίδα η [fisalíδa] Ο26 : 1. μικρή ποσότητα αέρα ή αερίου μέσα σε νερό ή σε άλλο υγρό, που με τη μορφή σφαιριδίου ανεβαίνει προς την επιφάνεια· φούσκα, μπουρμπουλήθρα. 2. (ιατρ.) κύστη γεμάτη διαυγές υγρό, που σχηματίζεται επάνω στο δέρμα από έγκαυμα ή από κάποια (δερματική) ασθένεια· φουσκάλα, φλύκταινα.
[λόγ. < ελνστ. φυσαλλίς, αιτ. -ίδα (& γραφή φυσαλίς), αρχ. σημ.: `είδος φλογέρας΄]

Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα