5. Ο σοσιαλιστικός κόσμος και η ανάπτυξή του από το 1945.

α. Η εξέλιξη της Σοβιετικής Ένωσης. Στα 1945 η Σοβιετική Ένωση ήταν μία χώρα κατεστραμμένη από τον πόλεμο. Ο Στάλιν αφιέρωσε όλες τις δυνάμεις τους στην ανοικοδόμηση της χώρας, ενώ συγχρόνως προετοίμασε τη χώρα για να αντιμετωπίσει μία ενδεχόμενη επίθεση των καπιταλιστικών χωρών και κυρίως των Ε.Π.Α. Γι’ αυτό το λόγο επιδίωξε κυρίως την ανάπτυξη της βαριάς βιομηχανίας. Ο διάδοχός του Ν. Κρούτσεφ εγκατέλειψε την πολιτική του ψυχρού πολέμου και απέβλεψε στην ειρηνική συνύπαρξη, ενώ στο εσωτερικό περιόρισε την προσωπολατρία του Στάλιν. Αντιμετώπισε όμως δυσχέρειες και αντιδράσεις με αποτέλεσμα να καθαιρεθεί. Η ομάδα που αντικατέστησε τον Κρούτσεφ είχε επικεφαλής το Λ. Μπρέζνιεφ, ο οποίος συνέχισε μεθοδικότερα την πολιτική του. Η σοβιετική οικονομία προσανατολίστηκε προς την ικανοποίηση βασικών αναγκών του πληθυσμού, συνάπτοντας συμφωνίες. Έτσι, η ΕΣΣΔ αναδιοργανώθηκε σύμφωνα με τις ανάγκες των καταναλωτών. Τον Μπρέζνιεφ διαδέχθηκε ο Γ. Αντρόπωφ και αυτόν ο Μ. Γκορμπατσώφ, ο οποίος στο εσωτερικό εφάρμοσε την πολιτική της διαφάνειας και, σε συνεργασία με τους προέδρους των ΕΠΑ Ρ. Ρέηγκαν και Τζ. Μπους, προσπάθησε να προωθήσει ουσιαστικά τη διαδικασία της ύφεσης και του αφοπλισμού. Η φιλελεύθερη πολιτική του Μ. Γκορμπατσώφ είχε όμως απροσδόκητα αποτελέσματα. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του κομμουνισμού και η χειραφέτηση των κρατών-δορυφόρων της (1990) ήταν ένα από τα συγκλονιστικότερα γεγονότα του εικοστού αιώνα και οδήγησε στην πλήρη ανατροπή του διπολικού συστήματος που κυριάρχησε από το 1945 και εξής. Από τότε μόνη Υπερδύναμη είναι οι ΕΠΑ, οι οποίες επιχειρούν να επιβάλουν, με τη βοήθεια του ΝΑΤΟ και στρατιωτικές παρεμβάσεις ακόμη και στον ευρωπαϊκό χώρο, ένα νέο σύστημα διεθνών σχέσεων που ονομάζεται Νέα Τάξη.

β. Οι λαϊκές δημοκρατίες: σοβιετικό πρότυπο ή εθνικός δρόμος; Μετά το τέλος του πολέμου στις χώρες της Α. Ευρώπης σχηματίστηκαν εθνικά μέτωπα από κομμουνιστές σοσιαλιστές, χριστιανοδημοκράτες και από άλλα στοιχεία που είχαν αγωνιστεί κατά του ναζισμού. Στα 1947 τα εθνικά μέτωπα διαλύονται τα κράτη μεταβάλλονται σε λαϊκές δημοκρατίες, οι οποίες προσπαθούν να μιμηθούν στον οικονομικό τομέα το σοβιετικό πρότυπο (δημιουργία βαριάς βιομηχανίας - κολλεκτιβιστικό σύστημα στη γεωργία. Μόνο η κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία αποφεύγει την ταύτισή της με την ΕΣΣΔ, καθώς ο Τίτο εφαρμόζει στη χώρα του ένα κομμουνιστικό σύστημα που διαφέρει από το σοβιετικό. Η αποσταλινοποίηση στη Σοβιετική Ένωση δημιουργούν στις λαϊκές δημοκρατίες της Ευρώπης τάσεις αμφισβήτησης ορισμένων όψεων του κομμουνιστικού συστήματος. Στο Ανατολικό Βερολίνο, στην Πολωνία και στην Ουγγαρία ξεσπούν απεργίες, που γρήγορα μεταβάλλονται σε εξεγέρσεις, οι οποίες καταπνίγονται με τη βοήθεια των σοβιετικών στρατευμάτων. Τις απεργίες στην Πολωνία διοργανώνει η αυτόνομη συνδικαλιστική οργάνωση Αλληλεγγύη με αρχηγό το Λεχ Βαλέσα. Η Αλληλεγγύη νομιμοποιείται και αναγνωρίζεται το δικαίωμα της απεργίας και της αυτοδιαχείρισης του συνδικαλιστικού κινήματος. Στελέχη της Σοβιετικής Ένωσης και του πολωνικού κομμουνιστικού κόμματος κατηγορούν την Αλληλεγγύη για αντισοσιαλισμό και για συνεργασία με τον ιμπεριαλισμό με απώτερο στόχο τη δημιουργία εμφυλίου πολέμου στη χώρα. Η Αλληλεγγύη διαλύεται και ο στρατηγός Γιαρουζέλσκι κηρύσσει στρατιωτικό νόμο στην Πολωνία. Κλίμα αναταραχής δημιουργείται και στην Ανατολική Γερμανία. Τα γεγονότα εξελίσσονται με ταχύτητα χιονοστιβάδας και οδηγούν στην καθαίρεση του τείχους του Βερολίνου και την Ένωση των δύο Γερμανιών με τη σύμφωνη γνώμη του Γκορμπατσώφ. Η διάλυση της ΕΣΣΔ (1990) απελευθέρωσε όλες αυτές τις χώρες από την κυριαρχία του κομμουνισμού και την κηδεμονία της ΕΣΣΔ. Αυτό οδήγησε στ φιλελευθεροποίηση των καθεστώτων και την εισαγωγή ή την επιστροφή της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Η πολιτική και πολιτειακή αυτή μεταβολή δεν έλυσε όλα προβλήματα των χωρών αυτών. Σήμερα οι χώρες της Α. Ευρώπης βρίσκονται στη δίνη μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης, η οποία φαίνεται ότι θα διαρκέσει ακόμη πολύ.