στον κόσμο

Τα μαθήματα από το πάθημα της Ιαπωνίας

JOSEPH STIGLITZ

Η οικονομία της Ιαπωνίας βρίσκεται σε κατάσταση αδυναμίας - χαμηλή ανάπτυξη που εναλλάσσεται με ύφεση - περισσότερο από δέκα χρόνια. Όλο αυτό το διάστημα, έχουν εξετασθεί πολλές προτάσεις για το πώς μπορεί να αντιμετωπισθεί η κατάσταση. Κάποιοι, για παράδειγμα, προτείνουν ελλειμματικούς προϋπολογισμούς για να σταθεροποιηθεί η οικονομία. Άλλοι ζητούν μείωση των ελλειμμάτων, ακολουθώντας πολιτική ανάλογη με εκείνη του πρώην προέδρου Κλίντον που οδήγησε σε ανάκαμψη την αμερικανική οικονομία το 1993. Κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι η χώρα χρειάζεται να έχει χαμηλό πληθωρισμό, ενώ την ίδια στιγμή η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας συνεχίζει να αντιτίθεται στην ιδέα ότι ο πληθωρισμός θα μπορούσε να βοηθήσει την οικονομία.

Η σύγχυση για το ποια θεραπεία είναι η κατάλληλη για κάθε ασθένεια προκαλείται, εν μέρει, επειδή υπάρχουν πολλά διαφορετικά φάρμακα που ταιριάζουν σε διαφορετικές περιπτώσεις. Συχνά, μάλιστα, δεν γίνεται η σωστή διάγνωση για τη φύση του προβλήματος.

Η μείωση των ελλειμμάτων, όταν φρενάρει η οικονομία, κάνει ακόμη χειρότερη την κατάσταση - όπως απέδειξε και ο Βρετανός οικονομολόγος Τζον Κέινς πριν από 70 χρόνια. Πράγματι - και γι' αυτό θα πρέπει να ευχαριστήσουμε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο - είχαμε πρόσφατα την ευκαιρία να δούμε τι συμβαίνει στην Ανατολική Ασία και τη Λατινική Αμερική, όταν μια οικονομία που έχει πάρει την κάτω βόλτα προσπαθεί να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό.

Σήμερα, η Ιαπωνία αντιμετωπίζει το πρόβλημα του αποπληθωρισμού και όχι του πληθωρισμού. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, ο Αμερικανός οικονομολόγος Ίρβινγκ Φίσερ επικεντρώθηκε στα αρνητικά αποτελέσματα της πτώσης των τιμών. Η δική μου εργασία, με τη βοήθεια του Bruce Greenwald, του Πανεπιστημίου Κολούμπια, προχωρεί τις θεωρίες αυτές ένα βήμα πιο πέρα, καθώς επεξεργάζεται τις ατέλειες των αγορών, ειδικά όταν υπάρχει ασυμμετρία στην πληροφόρηση.

Ο Κέινς ανησυχούσε όταν οι τιμές δεν έπεφταν, παρά το γεγονός ότι υπήρχε υπερπροσφορά εργατικού δυναμικού και προϊόντων. Ο συνάδελφος του Κέινς στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, ο Α. Πιγκού αποτέλεσε τη φωνή τής πιο συνηθισμένης θεωρίας της εποχής: αν υποχωρήσουν αρκετά οι μισθοί και οι τιμές, οι καταναλωτές που έχουν την οικονομική άνεση θα δουν πόσο φθηνά έχουν γίνει τα προϊόντα και θα αρχίσουν να ξοδεύουν και πάλι, αναζωογονώντας την οικονομία. Και ο Κέινς ανταπάντησε με τη διάσημη φράση «μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροί».

Βλάπτει την οικονομία

Ο Joseph Stiglitz είναι κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Οικονομικών 2001, καθηγητής Οικονομικών του αμερικανικού Πανεπιστημίου Κολούμπια και συγγραφέας του βιβλίου «Globalization and its Discontents»

Η κριτική του Φίσερ, όμως, ήταν ακόμη πιο σκληρή - και σχετικότερη με τη σημερινή κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Ιαπωνία. Καθώς οι τιμές πέφτουν, οι οφειλέτες, οι υποχρεώσεις των οποίων είναι όλες σε γιεν, βλέπουν ότι γίνεται όλο και πιο δύσκολο να αποπληρώσουν αυτά που χρωστούν. Έτσι, αναγκάζονται να πληρώνουν όλο και περισσότερα χρήματα στους πιστωτές τους. Τότε, μερικοί οφειλέτες δηλώνουν αδυναμία εξυπηρέτησης των χρεών τους - και τα προβλήματά τους γίνονται και προβλήματα των τραπεζών -, ενώ άλλοι αναγκάζονται να μειώσουν άλλες δαπάνες. Η τελική συνέπεια είναι ότι η μείωση στις τιμές βλάπτει την οικονομία βραχυπρόθεσμα.

Πώς μπορεί να αναστραφεί;

Πώς μπορεί, όμως, να αναστραφεί ο αποπληθωρισμός στην Ιαπωνία; Ας υποθέσουμε ότι η ιαπωνική κυβέρνηση αποφασίζει να χρηματοδοτήσει το έλλειμμά της, τυπώνοντας χαρτονομίσματα και όχι προχωρώντας σε δανεισμό. Πολλοί από όσους θα πάρουν τα νέα γιεν στα χέρια τους μπορεί να τα αποταμιεύσουν, άλλοι όμως μπορεί να αποφασίσουν να τα ξοδέψουν τονώνοντας την οικονομία. Ταυτόχρονα οι αυξημένες καταθέσεις μπορεί να αυξήσουν τη ρευστότητα κάποιων τραπεζών, άλλες τράπεζες όμως μπορεί να θεωρήσουν πιο σωστό να δανείσουν περισσότερα χρήματα. Ένα σωστά σχεδιασμένο οικονομικό πρόγραμμα θα μπορούσε να δημιουργήσει αρκετή ζήτηση, ώστε να τονώσει την οικονομία και να αναχαιτίσει τον αποπληθωρισμό. Περισσότεροι οφειλέτες θα μπορέσουν να πληρώσουν τα δάνειά τους, γεγονός που θα βοηθήσει και τις τράπεζες, οι οποίες θα δανείζουν περισσότερα χρήματα. Και, στο μεταξύ, το γιεν θα υποχωρήσει, βοηθώντας τις εξαγωγές.

Δεν υπάρχουν παραδείγματα

Βέβαια, κάποιοι θα αναρωτηθούν μήπως μια τέτοια πολιτική οδηγήσει σε άνοδο του πληθωρισμού. Δεν υπάρχουν, όμως, παραδείγματα που να επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο, καθώς σε χώρες με χαμηλό ή μέσο πληθωρισμό μικρές αυξήσεις στον πληθωρισμό δεν οδηγούν σε καλπάζοντα πληθωρισμό, ανεξάρτητα από το τι λένε κεντρικοί τραπεζίτες. Θα υπήρχαν ανησυχίες αν η Ιαπωνία άρχιζε να τυπώνει γιεν αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Όμως, η ιαπωνική κυβέρνηση έχει επιδείξει μεγάλη υπευθυνότητα σε τέτοια θέματα.

Τίποτε δεν υπονομεύει την εμπιστοσύνη σε μια οικονομία όσο μία ύφεση. Και τίποτε δεν υπονομεύει την εμπιστοσύνη στην ικανότητα μιας κυβέρνησης να διαχειρίζεται την οικονομία, όσο η αδυναμία της να αντιμετωπίσει το φαινόμενο του καλπάζοντος πληθωρισμού ή της λιμνάζουσας ανάπτυξης.

Το να αποκατασταθεί η οικονομική ανάπτυξη θα ήταν καλό για την Ιαπωνία, για την Ασία και για ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία. Ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι τα μαθήματα από την αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων έχουν τεράστια αξία για άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα.