ΜΙΧΑΗΛ ΓΚΟΡΜΠΑΤΣΟΦ. Το αρχαίο ναυάγιο έκρυβε… κονσέρβες

Πώς είναι

"Ο κόσμος έχει ανάγκη από μια νέα τάξη, πιο ανθρώπινη, πιο δίκαιη, πιο φιλειρηνική".

Αρχαίους ελληνικούς αμφορείς, γεμάτους με "συντηρημένα" γατόψαρα ανακάλυψε στο αρχαιότερο ναυάγιο της Μαύρης Θάλασσας ο εξερευνητής του "Τιτανικού" Ρόμπερτ Μπάλαρντ. Το εύρημά του παρουσιάζει στο τεύχος Φεβρουαρίου το "Νational Geographic" (και στην ελληνική έκδοση)

Η φωτογραφική μηχανή είναι ένα κουτί αδιαπέραστο στο φως (σκοτεινός θάλαμος), που έχει όλα εκείνα τα οπτικά και μηχανικά συστήματα για την εύκολη λήψη φωτογραφιών. Ο τελευταίος Σοβιετικός ηγέτης και κάτοχος του βραβείου νόμπελ Ειρήνης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στα 67 του χρόνια, πάντα χειμαρρώδης, δυναμικός και γοητευτικός ομιλητής, επωφελήθηκε της επίσημης πρόσκλησης που του απηύθυνε το 49ο φεστιβάλ ιταλικού τραγουδιού του Σαν Ρέμο, για να εκθέσει τις απόψεις του για τη διεθνή σκηνή.

Ο επιστήμονας Ντουάιτ Κόλμαν με έναν αμφορέα, σαν εκείνους που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι έμποροι. Τα ψαροκόκαλα που βρέθηκαν μέσα χρονολογήθηκαν μεταξύ του 5ου και 3ου π.Χ. αιώνα (φωτο: Petar Petrov/Impact Press Group)

Τα οπτικά συστήματα που φέρει μια σύγχρονη φωτογραφική μηχανή είναι: • ο φακός, • το σύστημα σκόπευσης - εστίασης και • το φωτόμετρο.

Για καλή του τύχη, το φεστιβάλ μεταδιδόταν απευθείας και στη Ρωσία, με αποτέλεσμα το μήνυμα του Γκορμπατσόφ να φθάσει και στους συμπατριώτες του, που μάλλον με αδιαφορία τον αντιμετωπίζουν. Επιστήμονες που συνεργάζονται με τον εξερευνητή του "Τιτανικού" (και του θρυλικού γερμανικού θωρηκτού "Μπίσμαρκ") Ρόμπερτ Μπάλαρντ για την εξερεύνηση της Μαύρης Θάλασσας ανακάλυψαν το αρχαιότερο ναυάγιο που έχει βρεθεί ποτέ στα νερά της. Τα βασικά μηχανικά συστήματα είναι: • το κλείστρο και • ο μηχανισμός μετακίνησης του φιλμ.

"Ο ψυχρός πόλεμος έχει τελειώσει, όμως οι πόλεμοι συνεχίζονται", τόνισε ο Γκορμπατσόφ, προσθέτοντας ότι συμμερίζεται πλήρως την ανάλυση του πάπα Ιωάννη Παύλου του Β΄, ότι "η ευημερία αγγίζει ελάχιστες χώρες, πράγμα που σημαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά". Πρόκειται πιθανότατα για εμπορικό σκάφος, που βυθίστηκε ανοιχτά των ακτών της σημερινής Βουλγαρίας, μεταξύ του 5ου και του 3ου αιώνα π.Χ., όταν οι ελληνικές πόλεις-κράτη ήταν στην ακμή τους.

4-25 Τέτοιο άλμα δε γίνεται κάθε μέρα.

Χειροκροτούμενος από τους εκατοντάδες Ιταλούς που παρακολουθούσαν το φεστιβάλ, ο Γκορμπατσόφ υποστήριξε ότι "η παραδοσιακή πολιτική δεν είναι εις θέσιν να αντιμετωπίσει τα προβλήματα.

Η ηλικία του προσδιορίστηκε από τη ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα των οστών ενός γατόψαρου που βρέθηκαν μέσα σε έναν από τους πήλινους αμφορείς που μετέφερε το πλοίο.

4-26 Η πρώτη φωτογραφική μηχανή της Kodak.

Οι πολιτικοί δεν σκέφτονται παρά το πώς θα κερδίσουν τις επόμενες εκλογές. Η αποστολή, που πραγματοποιήθηκε από τον Ιούλιο έως τις αρχές Αυγούστου του 2002, ήταν μέρος του Προγράμματος για τη Μαύρη Θάλασσα, το οποίο διευθύνει ο Ρόμπερτ Μπάλαρντ, ο γνωστός εξερευνητής των βυθών.

4-27 Η δημιουργία ειδώλου στον αμφιβληστροειδή χιτώνα και στο φιλμ γίνεται με παρόμοιο τρόπο.

Όμως ο κόσμος χρειάζεται άλλα πράγματα, χρειάζεται νέες επιλογές. Στην αποστολή, που χρηματοδοτήθηκε από την αμερικανική Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας και τη National Geographic Society, συμμετείχε ο επιστήμονας Ντουάιτ Κόλμαν και συνεργάστηκε το Ινστιτούτο Ωκεανολογίας της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών. Νομίζω ότι χάρη στη μουσική, πέρα από τα σύνορα, εκατομμύρια άνθρωποι θα μπορέσουν να συναντηθούν. Όπως διηγείται ο Κόλμαν, τρία μέλη της βουλγαρικής ομάδας διέκριναν το ναυάγιο μέσα από ένα επανδρωμένο βουλγαρικό βαθυσκάφος την 1η Αυγούστου, τελευταία ημέρα της αποστολής. Για το λόγο αυτό άλλωστε, αποφάσισα να αναλάβω το ρίσκο να εμφανιστώ σε ένα φεστιβάλ λαϊκής μουσικής". "Οι Βούλγαροι ανέφεραν στο σκάφος επιφανείας ότι έβλεπαν αμφορείς, και όταν άκουσα τη μετάφραση ενθουσιάστηκα", περιγράφει ο Κόλμαν.

Η εμφάνιση μιας διεθνούς προσωπικότητας του βεληνεκούς του Γκορμπατσόφ σε ένα φεστιβάλ, δίκην τηλεοπτικής γλάστρας, προκάλεσε ποικίλα σχόλια. "Το ήξερα ότι θα ήταν αρχαίοι". Πολλοί εκτιμούν ότι η ανάγκη να υπενθυμίζει την ύπαρξή του, αλλά και να ενισχύει τα οικτρά οικονομικά του, κάνουν τον Γκορμπατσόφ πρόθυμο αποδέκτη οποιασδήποτε πρόσκλησης. Ο Κόλμαν ήρθε σε επαφή με τον αρχαιολόγο Φρεντ Χίμπερτ, ο οποίος τους συμβούλεψε να ανασύρουν έναν αμφορέα, για να τον μελετήσουν. Οι Ιταλοί, βέβαια, και γενικότερα οι Δυτικοί εξακολουθούν να θαυμάζουν, να εκτιμούν και να συμπαθούν τον άνθρωπο που δρομολόγησε τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις στη Σοβιετική Ένωση.

Ο αμφορέας, που έχει μήκος περίπου ένα μέτρο, ήταν στοιβαγμένος μαζί με άλλους, όπως συνηθιζόταν κατά τους κλασικούς χρόνους, λέει η Σέριλ Γουόρντ, ειδική στην ενάλια αρχαιολογία, η οποία μελέτησε τα ευρήματα της αποστολής.

Όμως στη Ρωσία, του επιρρίπτουν την κύρια ευθύνη για την πορεία αποσύνθεσης στην οποία εισήλθε η πάλαι ποτέ κραταιά υπερδύναμη.

Όπως εξηγεί, οι αμφορείς συνήθως φορτώνονταν στα πλοία με τον οξύληκτο πυθμένα τους σφηνωμένο στο κενό, ανάμεσα στους "ώμους" των αμφορέων της υποκείμενης σειράς.

Αλλεπάλληλες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ούτε το 1% των Ρώσων δε θα ψήφιζε υπέρ του.

Τα ανώτερα στρώματα του περιεχομένου του αμφορέα αποτελούνταν από ψαροκόκαλα, ενώ από κάτω, στον πάτο του αμφορέα, υπήρχε ρητίνη, που είτε χρησιμοποιούσαν ως μονωτικό υλικό είτε ήταν υπολείμματα του κρασιού που περιείχε το αγγείο.

Φιλέτα από ψάρια του γλυκού νερού!

"Το ερώτημα που προέκυψε ήταν: Τα ψάρια κολύμπησαν και μπήκαν στον αμφορέα ή είχαν τοποθετηθεί εκεί;", λέει ο αρχαιολόγος Φρεντ Χίμπερτ. Η ανάλυση αποκάλυψε ότι τα κόκαλα ανήκαν σε ένα μεγάλο γατόψαρο του γλυκού νερού, τεμαχισμένο σε φιλέτα. Τα σημάδια από μαχαίρι δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι το ψάρι είχε τοποθετηθεί στον αμφορέα. Η ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα έδειξε ότι τα κόκαλα - άρα και το ναυάγιο - είχαν ηλικία μεταξύ 2.280 και 2.490 ετών.

Ο Χίμπερτ υποστηρίζει ότι ο αμφορέας είναι φτιαγμένος με την τεχνοτροπία που χαρακτηρίζει τα ευρήματα από τη Σινώπη της Τουρκίας, και υποθέτει πως το σκάφος κατευθυνόταν προς τη Μεσόγειο, όπου τα αποξηραμένα φιλέτα ψαριού, οι τάριχοι των αρχαίων Ελλήνων, ήταν πολύ συνηθισμένη τροφή. Ο Στράβωνας αναφέρει ότι η Ελλάδα εφοδιαζόταν εν μέρει με τάριχο από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, κοντά στην Κριμαία.

Ο Χίμπερτ πιθανολογεί ότι το σκάφος ίσως ξεκίνησε το ταξίδι του από τη Σινώπη, στις νότιες ακτές της Μαύρης Θάλασσας, και παρέλαβε τα "συσκευασμένα" ψάρια από τη Χερσόνησο της Κριμαίας, στις βόρειες ακτές, όπου αφθονούσαν αυτά τα ποταμίσια γατόψαρα. Στη συνέχεια ίσως κατευθύνθηκε δυτικά, συνεχίζει ο Χίμπερτ, για να βουλιάξει τελικά έξω από τις βουλγαρικές ακτές.

"Αν όμως οι άλλοι αμφορείς δεν περιέχουν ψάρια, αυτό το ψάρι μάλλον ήταν το γεύμα κάποιου μέλους του πληρώματος", συμπληρώνει η Γουόρντ.

Ο Χίμπερτ θεωρεί ότι το συγκεκριμένο σκάφος είναι πολύ σημαντικό για τη μελέτη της περιοχής. "Η Μαύρη Θάλασσα ήταν ένα εμπορικό σταυροδρόμι που αποκόπηκε από τον κόσμο στα τέλη της οθωμανικής περιόδου, στις αρχές του περασμένου αιώνα", περιγράφει. "Από τότε η μελέτη της Μαύρης Θάλασσας καθίσταται δύσκολη υπόθεση λόγω της διεθνούς πολιτικής. Τώρα μπορούμε, επιτέλους, να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα για το τι έγινε εκεί με το πέρασμα των αιώνων". Ο σκοπός της αποστολής του 2002 ήταν να ερευνηθούν οι "στόχοι" που είχαν εντοπιστεί παλιότερα με σόναρ. Οι άσχημες καιρικές συνθήκες καθυστέρησαν τους επιστήμονες για μία βδομάδα. Την δεύτερη εβδομάδα, στα τέλη Ιουλίου, υπήρξε πρόοδος με τη χρήση του επανδρωμένου βουλγαρικού βαθυσκάφους PC8. Από τους οκτώ "στόχους" που ερευνήθηκαν, οι τέσσερις αποδείχτηκε ότι ήταν ναυάγια.

Σε ένα από τα δύο ναυάγια που ερεύνησε το πλήρωμα του βαθυσκάφους ανέσυρε ένα κομμάτι ξύλου, που χρονολογήθηκε ότι ανήκε στην οθωμανική περίοδο, περίπου 400 χρόνια πριν. Το άλλο ναυάγιο ήταν το αρχαίο σκάφος με τους αμφορείς που βρίσκονταν στον βυθό.

Εφοδίαζε τον στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου;

Μια λίγο πιο μυθική διάσταση του θέματος (που όμως δεν βασίζεται σε επιστημονικές ανακοινώσεις) αναφορικά με τα ευρήματα του αρχαιότερου ναυαγίου της Μαύρης Θάλασσας έδωσαν οι χθεσινοί "Times" και ο ανταποκριτής τους Μαρκ Χέντερσον.

Το άρθρο αναφέρεται κατ' αρχάς στην άποψη ότι το ταξίδι του πλοίου (που ναυάγησε στα ανοιχτά της Βουλγαρίας) θα πρέπει να αποσκοπούσε στον εφοδιασμό των στρατευμάτων του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή και των ψαραγορών της αρχαίας Αθήνας. "Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα", γράφει ο Μαρκ Χέντερσον, "τα συντηρημένα ψάρια να κατευθύνονταν στα οχυρά που άφησε ο Αλέξανδρος στη Μικρά Ασία στον δρόμο του προς την Περσία και τις Ινδίες. Μπορεί επίσης να πωλούνταν στις αγορές της Αθήνας, όπου τα παστά ψάρια ήταν σημαντικό στοιχείο της δίαιτας των κατοίκων της".

Σύμφωνα με τον καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας του Πανεπιστημίου Γουόργικ, Μάικλ Γουιτμπάι, "ενώ τα παστά ψάρια δεν ήταν η κύρια τροφή στην καθημερινή ζωή των Αθηναίων, ήταν ωστόσο μια νοστιμιά που τους παρείχε επί πλέον πρωτεΐνες.

Υπάρχουν αναφορές σε αρχαίες κωμωδίες, στις οποίες οι πολιτικοί δελεάζουν τις μάζες μειώνοντας την τιμή της σαρδέλας. Αυτό αποτελεί ένδειξη ότι το ψάρι ήταν σημαντικό στη διατροφή των Αθηναίων", συνεχίζει, "και μπορεί το συντηρημένο γατόψαρο να είχε ανάλογο ρόλο".

ΡΟΜΠΕΡΤ ΜΠΑΛΑΡΝΤ

"Το σημαντικότερο εύρημα στη Μαύρη Θάλασσα"

"Είναι αρχαιότερο και από τα ρωμαϊκά πλοία που βρήκαμε το 2000 στη Μαύρη Θάλασσα", δηλώνει ο εξερευνητής των ναυαγίων του "Τιτανικού" και του "Μπίσμαρκ" και "εσωτερικός εξερευνητής" της National Geographic Society Ρόμπερτ Μπάλαρντ. "Είναι το πρώτο ναυάγιο που συνδέεται με αυτή την τόσο σημαντική εποχή του εμπορίου στη Μαύρη Θάλασσα, εποχή που μέχρι σήμερα γνωρίζαμε μόνο από τα γραπτά μνημεία".

Το σημαντικότερο από τα προηγούμενα ευρήματα του Μπάλαρντ στη Μαύρη Θάλασσα ήταν ένα ξύλινο σκαρί, που χρονολογικά τοποθετείται γύρω στο 500 μ.Χ. και βρισκόταν ανέπαφο περίπου σε 300 μέτρα βάθος, στο στρώμα όπου δεν υπάρχει οξυγόνο και το ξύλο μπορεί να διατηρηθεί. Το πιο πρόσφατο εύρημα βρίσκεται σε μικρότερο βάθος (περίπου στα 84 μέτρα), και τα ξύλινα μέρη του έχουν καταστραφεί. Αν και υπάρχει πιθανότητα ξύλινα κομμάτια του σκάφους να βρίσκονται θαμμένα στα ιζήματα του πυθμένα, το μόνο που αντίκρυσαν οι επιστήμονες ήταν ένας μεγάλος σωρός αμφορέων, όπως εκείνοι που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι έμποροι.

Ο Ρόμπερτ Μπάλαρντ έβαλε στο στόχαστρο των εξερευνήσεών του τη Μαύρη Θάλασσα, όταν έμαθε ότι ίσως έχουν διατηρηθεί εκεί ανέπαφα ναυάγια, στο στρώμα του νερού όπου δεν υπάρχει οξυγόνο. Ήθελε επίσης να ελέγξει την ορθότητα της θεωρίας που ταυτίζει τη Μαύρη Θάλασσα με τον τόπο του βιβλικού Κατακλυσμού του Νώε. Το 1999 εντόπισε όστρακα και πετρώματα που απεδείκνυαν ότι πριν από 7.000 χρόνια εκεί βρισκόταν μια λίμνη γλυκού νερού.

Ο Μπάλαρντ και η ομάδα του σκοπεύουν να επιστρέψουν στο ναυάγιο το καλοκαίρι.

Αυτή η πέμπτη αποστολή στη Μαύρη Θάλασσα θα είναι εξοπλισμένη με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, το βαθυσκάφος "Ηρακλής", που θα πραγματοποιήσει έρευνες στο ναυάγιο. Επίσης, θα επισκεφθούν ξανά το ξύλινο ρωμαϊκό πλοίο που βρέθηκε το 2000, καθώς και μία θέση στην ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα, όπου κατά την ίδια αποστολή βρέθηκαν ενδείξεις πιθανών ανθρώπινων οικισμών.