• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1) Παίζω
      • α) παιγνίδι:
        • (Άνθ. χαρ. (κυπρ.) 147), (Σουμμ., Παστ. φίδ. B́ [1047])·
        • (προκ. για βιτάλι, βλ. ά.):
          • (Προδρ. II 26-13 χφ H κριτ. υπ.)·
        • (εδώ σε ιδιάζ. χρ.):
          • το κεφάλι του (ενν. του γενεράλε) έμπροσθεν του βιζίρη … μπάλα να το παίξουνε (Τζάνε, Κρ. πόλ. 525¹⁶)·
      • β) (με την πρόθ. μετά + αιτιατ.):
        • η θηλυκή (ενν. πελεκάνος) … βλέπει τα πουλία της και παίζει μετ’ εκείνα (Φυσιολ. (Legr.) 791).
    • 2) (Προκ. για άθλημα ή αγώνισμα) συμμετέχω, παίρνω μέρος:
      • Ρέντες και τζούστρες έπαιξα (Ιμπ. 772· Προδρ. IV 366), (Βουστρ. 44⁹).
    • 3)
      • α) Ερωτοτροπώ:
        • (Καλλίμ. 949)·
      • β) συμμετέχω σε ερωτικά παιγνίδια:
        • έλεγόν μου να παίξω με γυναίκας (Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 138).
    • 4)
      • α) Παίζω τυχερό παιγνίδι:
        • συμβουλεύω σε τα ζάρια να μη παίζεις (Σαχλ. N 108)·
        • παίζει τα χαρτιά (Δεφ., Λόγ. 95)·
      • β) διακινδυνεύω κ. σε τυχερό παιγνίδι:
        • Έπαιξες και τα ρούχα σου και εχάσες τα εις το αζάριν (Πουλολ. 121).
    • 5) Παίζω μουσικό όργανο:
      • (Λίβ. P 1050), (Απολλών. 223)·
      • (προκ. για καμπάνα):
        • (Θρ. Κύπρ. 341)·
      • φρ. παίζω τρουμπέτες της νίκης = (σε στρατιωτική χρ.) σαλπίζω νικητήριο σάλπισμα:
        • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 238¹⁰).
    • 6)
      • α) (Με αντικ. τη λ. μουσική):
        • (Λίβ. Esc. 931)·
      • β) (σε στρατιωτική χρ., με υποκ. μουσικό όργανο) δίνω παράγγελμα:
        • (Ερωτόκρ. Δ́ 1193)·
        • το τρουμπέτι έπαιξεν στρέμμαν (Μαχ. 662⁴)·
        • (μεταφ.):
          • Παίξετε …, σάλπιγγες τους καημούς μας (Ζήν. Γ́ 383).
    • 7)
      • α) Χειρίζομαι όπλο· πυροβολώ:
        • οι καβαλάροι τω Φραγκώ … επαίζα τ’ αρκομπούζα τως (Τζάνε, Κρ. πόλ. 202²²· 292⁷, 152²⁴)·
        • (προκ. για το τόξο του Έρωτα):
          • (Ερωτόκρ. Ά 274)·
        • (προκ. για σκριμίδα = ξιφομαχία μεταφ.):
          • (Στάθ. Ά 124)·
        • (μεταφ.):
          • τ’ αστραποβροντίσματα το νέφαλο ας παίξει (Τζάνε, Κρ. πόλ. 551²⁵)·
      • β) (με την πρόθ. με + αιτιατ.):
        • έπαιξεν (ενν. ο παχιάς) τόσον δυνατά με την αντελλαρίαν (Θρ. Κύπρ. 266)·
      • γ) (με αντικ. τη λ. κοντάρι) παίρνω μέρος σε κονταροχτύπημα:
        • (Ιμπ. (Legr.) 330· Λίβ. (Lamb.) N 658)·
        • (με τη λ. κονταριές σε διάφ. τ.):
          • (Αχιλλ. (Smith) N 157), (Ιμπ. (Legr.) 407).
    • 8) Πολεμώ, μάχομαι με κάπ.:
      • (Κορων., Μπούας 149)·
      • Επαίζαν (ενν. οι Τούρκοι) και ακτυπούσαν της (ενν. της Αμμοχώστου) (Θρ. Κύπρ. M 726).
    • 9) (Με υποκ. τη λ. μοίρα ή συνώνυμές της) ταλαιπωρώ, βασανίζω:
      • το πώς παίζει τον άτυχον (ενν. η μοίρα), ωσάν παιγνιώτης λύραν (Σαχλ., Αφήγ. 26· Γλυκά, Στ. 312)·
      • (σε βυζ. παροιμ.):
        • η άρκος μετ’ εσέν παίζει· να παίξει και μετ’ αύτον (Γλυκά, Στ. 369).
    • 10)
      • α) Κοροϊδεύω, περιπαίζω:
        • Πως με γελάς και παίζεις με, το λόγιασα περίσσα (Σουμμ., Παστ. φίδ. Á [72]· Αλεξ. 1312)·
      • β) πειράζω, ενοχλώ:
        • (Συναξ. γαδ. 186)·
      • γ) (με τις προθ. με, μετά + αιτιατ.) αστειεύομαι με κάπ., δεν τον παίρνω στα σοβαρά:
        • να μην αποκοτά ποτέ να παίζει μετά μένα (Ερωφ. Έ 256· Έ 238)·
      • δ) χλευάζω, γελοιoποιώ:
        • (Ανακάλ. 51)·
        • ηθέλησε (ενν. ο σουλτάν Μεχεμέτης) να παίξει το αγγελικό σχήμα των καλογήρων (Δωρ. Μον. (Βαλ.) 45)·
      • ε) διασκεδάζω κάπ.:
        • να τους παίζει (ενν. η καμήλα) να γελούν (Διήγ. παιδ. 85).
    • 11)
      • α) Εξαπατώ, ξεγελώ:
        • (Ιστ. Βλαχ. 1736)·
        • Όλους γελάς και παίζεις τους (ενν. κόσμε δολερέ) με τα πλανέματά σου (Φαλιέρ., Ρίμ. 117)·
      • β) (με υποκ. τη λ. οίνος) μεθώ, ζαλίζω:
        • (Ημερολ. 16).
    • 12) Κουνώ, σείω:
      • Ένα δεντρόν … το 'παιζεν ο άνεμος (Τζάνε, Κρ. πόλ. 134²³· Αιτωλ., Μύθ.128⁶)·
      • φρ. παίζω κοντογύρισμα = κάνω ελιγμό:
        • (Προδρ. I 176).
    • 13) (Με αντικ. τη λ. άλογο) ιππεύω:
      • (Ιστ. Βλαχ. 2134), (Διγ O 2919).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1) Παίζω:
      • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Ά [1042]), (Καλλίμ. 1320)·
      • (ειρων.):
        • (Κορων., Μπούας 11)·
      • (μεταφ.):
        • αφότου κουρταλίσουσιν και παίξουσιν (ενν. τα κρομμύδια μέσα στο κακκάβι) (Προδρ. IV 370)·
      • (προκ. για πουλί) πετώ εδώ κι εκεί:
        • (Διγ. Άνδρ. 375⁶).
    • 2) Χορεύω:
      • (Αλεξ. 2728), (Διγ. Άνδρ. 403⁶).
    • 3)
      • α) Διασκεδάζω:
        • (Διγ. Άνδρ. 375^23‑4)·
        • Του Μερκουρίου δε ο νους δεν ήτον στο τραπέζι, … να κάθεται να παίζει (Κορων., Μπούας 15)·
        • (ειρων.):
          • Παίζεις τοιαύτα ακούων, ω ιερεύ; Έχεις νουν; (Ναθαναήλ Μπέρτου, Στιχοπλ. IV 721)·
      • β) (προκ. για στίχο) έχω διασκεδαστικό, ψυχαγωγικό περιεχόμενο:
        • στίχους … παίζοντας, αλλ’ ουκ αναισχυντώντας (Προδρ. I 10)·
      • γ) (προκ. για μάτια) φανερώνω παιγνιδιάρικη, εύθυμη διάθεση:
        • (Ιμπ. 84)·
      • δ) αστειεύομαι:
        • όσοι χριστιανοί υπάσιν εις γάμον … μηδέ να παίζουσιν μηδέ να γελούσιν άσεμνα (Νομοκριτ. 71· Κορων., Μπούας 58).
    • 4)
      • α) Ερωτοτροπώ:
        • (Ημερολ. 66), (Διγ. Άνδρ. 396¹⁸)·
      • β) επιδίδομαι σε ερωτικά παιγνίδια:
        • εστολίζουμουν … και επάντεχα τον νέον να παίξομεν (Διγ. Άνδρ. 370¹)·
        • φρ. παίξε γέλασε = (εδώ) διασκέδαση με ερωτικό σύντροφο:
          • (Βοσκοπ. 227).
    • 5)
      • α) (Προκ. για μουσικό όργανο) παράγω ήχο· εκτελώ μουσικό κομμάτι:
        • Βιολιά να παίζου (Τζάνε, Κρ. πόλ. 570¹⁷· Βίος Δημ. Μοσχ. 450)·
      • β) (σε στρατιωτική χρ.) δίνω παράγγελμα:
        • αγρυπνούσι κι όντε οι τρουμπέτες παίξουσι, στον πόλεμο να βγούσι (Τζάνε, Κρ. πόλ. 190²⁶).
    • 6) (Προκ. για όπλο) βρίσκομαι σε χρήση:
      • επαίζαν τα δοξάρια (Τζάνε, Κρ. πόλ. 388²¹· 313¹²).
    • 7) (Προκ. για τη γνώση, τη φρόνηση) ενεργοποιούμαι, λειτουργώ:
      • (Σπαν. (Μαυρ.) P 94)·
      • Να παίξει η φρόνεψή σου θέλω σε τούτη τη δουλειά (Στάθ. Á 159).
    • 8) (Προκ. για άλογο) καλπάζω:
      • (Διγ. Gr. 137).
• II. (Μέσ.) διασκεδάζω:
  • ήτον (ενν. ο Αίας) αφροντιστικός, … πολλά πάντα επαίζετον μετά χαράς (Πόλ. Τρωάδ. 2105).

• Φρ.
• 1) Παίζω λεβάδα, βλ. λεβάδα Φρ. 2.
• 2) Παίζω τα μάτια = κοιτάζω δεξιά αριστερά, προς όλες τις κατευθύνσεις:
  • (Στάθ. Γ́ 32).
• 3) Παίζω με το μάτι, βλ. ομμάτιον Φρ. 18.
• 4) Παίζω την πεζάλαν = βαδίζω, πηγαίνω με τα πόδια:
  • (Προδρ. IV 312).
• 5) Παίζω και πηδώ = εκδηλώνω έντονη χαρά:
  • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 305¹³).

[αρχ. παίζω. Η λ. και σήμ.]