• I. Ενεργ.
  • Α´ Αμτβ.
    • 1)
      • α) Γίνομαι βαρύς:
        • τ’ αλαφρά βαρύνασι (Ερωτόκρ. Δ´ 678)·
        • (μεταφ.):
          • ας βαρύνει η δούλεψη ιπί τους ανθρώπους (Πεντ. Έξ. V 9)·
      • β) έχω βάρος:
        • Ώφου, κορμί, … μα πώς βαραίνεις; (Ζήν. Ε´ 273)·
      • γ) (ενεργ. και μέσ. μεταφ.) δυσανασχετώ, στενοχωρούμαι, βαρυγγωμώ, αγανακτώ:
        • Παρηγοριού σα γνωστική, τίποτα μη βαραίνεις (Θυσ. 165· Ιστ. Βλαχ. 1962).
    • 2) Γίνομαι βαρύς:
      • τα μάτια … εβάρυναν από γεροσύνη (Πεντ. Γέν. XLVIII 10).
    • 3) (Μεταφ.) σκληρύνομαι:
      • εβάρυνεν η καρδιά του Φαρό (Πεντ. Έξ. IX 7).
  • Β´ Μτβ.
    • 1)
      • α) Πιέζω κάπ. με το βάρος μου:
        • χέρια που σας ετύχαινε σκήπτρο να σας βαραίνει (Ερωφ. Ε´ 469)·
        • (μεταφ.):
          • ύπνος δεν τη βαραίνει (Ερωτόκρ. Γ´ 568)·
      • β) προκαλώ αίσθημα βάρους, στενοχωρώ:
        • Τα πάθη … βαραίνου τη ζωή (Ροδολ. Β´ 409)·
        • βαραίνεις το Θεό και χάρη δε μας έχει (Θυσ. 393)·
      • γ) κατηγορώ, ελέγχω:
        • πολλά εβάρυνεν τους αφέντες της Κύπρου εις το κουμούνιν (Μαχ. 130⁷)·
      • δ) αγανακτώ εναντίον κάπ.:
        • Εβάραινε στο ριζικό και στην πρικιά της μοίρα (Ερωτόκρ. Δ´ 734).
    • 2) (Προκ. για φόρους) επιβαρύνω κάπ.:
      • τον κοινόν λαόν εβάρυνε διά δόσεως χρημάτων (Έκθ. χρον. 68²¹).
    • 3) (Μεταφ.) σκληρύνω:
      • ο Φαρό … εβάρυνε την καρδιά του (Πεντ. Έξ. VIII 11).
• II. (Μέσ.) στεναχωρούμαι:
  • Μηδέν βαραίνεσαι ποτέ, μηδέν λιγοθυμήσεις (Ριμ. Απολλων. [1863]).

• Η μτχ. παρκ. ως επίθ. =
  • 1) Φορτωμένος:
    • αναστενάγματα ήτονε βαρεμένοι (Τζάνε, Κρ. πόλ. 262²⁴).
  • 2) Στενοχωρημένος:
    • πολλά είσαι βαρεμένη (Γλυκά, Στ. 304).
  • 3) Οχληρός:
    • βαρεμένους λογισμούς (Πανώρ. Πρόλ. θεάς 35).

[<βαρύνω. Η λ. στο Βλάχ. και σήμ.]