Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 2: Το μεγαλείο και η δυστυχία της πολυγλωσσίας στο Βέλγιο

Στο βασίλειο του Βελγίου αναγνωρίζονται τρεις επίσημες γλώσσες, η γαλλική, η ολλανδική και η γερμανική. Γερμανικά μιλάει μόνο το 1% του πληθυσμού του Βελγίου, στα ανατολικά καντόνια, στα σύνορα με την Γερμανία. Μετά τη συνταγματική αναθεώρηση του 1970, η γερμανική κοινότητα αναγνωρίστηκε επισήμως και διαθέτει δικό της κοινοβούλιο και κυβέρνηση.

Η γαλλική και η ολλανδική γλώσσα μιλιούνται από τις πολυπληθέστερες κοινότητες. Γαλλικά μιλάει η βαλλονική κοινότητα του Νότου, που αριθμεί 3.300.000 ομιλητές περίπου, ενώ ολλανδικά οι Φλαμανδοί του Βορρά, οι οποίοι ανέρχονται σε 5.700.00. Μολονότι οι γλώσσες είναι συνταγματικά ισότιμες, οι κοινότητες είναι πολιτιστικά αυτόνομες. Έτσι, οι Βαλλόνοι διεκδικούν τη γαλλική τους ταυτότητα καθώς "σε όλη την Βαλλονία τα γαλλικά είναι η γλώσσα μας από τον 12ο αιώνα τουλάχιστον, γλώσσα της διανόησης, είναι γλώσσα επίσημη, κοινή, βρίσκεται πάνω από τις επιμέρους ντοπιολαλιές της καθημερινής ζωής" […]. Οι πιο ακραίοι διεκδικητές της γαλλικής ταυτότητας υποστηρίζουν την ένωση της Βαλλονίας με τη Γαλλία, ενώ οι μετριοπαθέστεροι θεωρούν πως έχουν βαλλονική κουλτούρα και γαλλική γλώσσα. Με τον ίδιο τρόπο, άλλοι συγγραφείς δηλώνουν πως ανήκουν στη γαλλική λογοτεχνία του Βελγίου, άλλοι στην βελγική λογοτεχνία και άλλοι προσδιορίζονται ως γάλλοι συγγραφείς.

Εντούτοις, το μεγαλείο και η δυστυχία της βελγικής πολυγλωσσίας αναδύονται στην περίπτωση των Βρυξελλών, πρωτεύουσα όχι μόνο του Βελγίου και των δύο πολυπληθέστερων κοινοτήτων του, αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι Βρυξέλλες, μολονότι ανήκουν στη φλαμανδική επικράτεια, είναι πόλη κατά 85% γαλλόφωνη, αν και ως πρωτεύουσα του κράτους είναι επισήμως δίγλωσση.

Το βασικό γαλλόφωνο στρώμα μπορεί να διαιρεθεί σε δύο ομάδες. Καταρχήν στους μονόγλωσσους και, κατά δεύτερο λόγο, στους δίγλωσσους οι οποίοι παράλληλα με τη γαλλική, έχουν ως μητρική γλώσσα και το ντόπιο ιδίωμα των Βρυξελλών. Οι δίγλωσσοι, μολονότι εκτιμούν τα γαλλικά ως την ανώτερη από τις δύο μητρικές τους γλώσσες, δεν θεωρούν τους εαυτούς τους Βαλλόνους.

Παράλληλα με τη βασική αυτή γαλλόφωνη πληθυσμιακή σύσταση, στις Βρυξέλλες ζουν δύο ομάδες ολλανδόφωνων.

Πρώτον, όσοι προέρχονται από φλαμανδικές περιοχές και εργάζονται στις Βρυξέλλες. Από αυτούς, σημαντικότερη ομάδα για την ανάπτυξη φαινομένων γλωσσικής επαφής πρέπει να θεωρηθούν οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι έρχονται σε καθημερινή επαφή με γαλλόφωνους και συχνά μιλούν στοιχειώδη γαλλικά.

Δεύτερον, οι αυτόχθονες ολλανδόφωνοι των Βρυξελλών. Ανήκουν σε προνομιούχες κοινωνικές τάξεις και, μολονότι έχουν φλαμανδική εθνοτική συνείδηση, γνωρίζουν καλά γαλλικά, συχνά πιο κοντά στη νόρμα από ό,τι οι ντόπιοι δίγλωσσοι.

Κοντά πάντως σε αυτή τη "θεσμική" διγλωσσία των Βρυξελλών, η ιδιαιτερότητα της πόλης ως έδρας διεθνών οργανισμών, όπως το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και η οικονομική ευρωστία της χώρας και το αποικιοκρατικό της παρελθόν, έχουν συμβάλει ώστε οι Βρυξέλλες να είναι στην πραγματικότητα μια κοινότητα πολύγλωσση.

Τα αγγλικά κατέχουν ιδιαίτερη θέση μεταξύ των "τρίτων" γλωσσών που μιλιούνται στις Βρυξέλλες. Είναι ταυτόχρονα η γλώσσα συνεννόησης των στελεχών των διεθνών οργανισμών, του εμπορίου, αλλά και των επιστημονικών συνεδρίων. Στους τομείς δε των θετικών επιστημών πάνω από το 90% των δημοσιεύσεων γίνεται στα αγγλικά. Πρέπει να σημειωθεί, βέβαια, πως πρόκειται περισσότερο για αγγλικά εργασίας, ένα είδος pidgin, χαρακτηρισμένο έντονα από τον τύπο του λόγου στον οποίο χρησιμοποιούνται κάθε φορά. Τα αγγλικά είναι τόσο διαδεδομένα, ώστε έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις που ολλανδόφωνοι και γαλλόφωνοι οι οποίοι δεν γνωρίζουν σε ικανοποιητικό βαθμό την γλώσσα του άλλου, προτιμούν να καταφεύγουν στην εθνοτικά ουδέτερη αγγλική για να συνεννοηθούν.

Τέλος, στις Βρυξέλλες συμβιώνουν τρεις κατηγορίες αλλόγλωσσων. Οι οικονομικοί μετανάστες από τις χώρες της Αφρικής, την Τουρκία και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Οι εργαζόμενοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι οποίοι ανέρχονται σε 40.000 περίπου και, τέλος, οι επιχειρήσεις που έχουν την έδρα τους στο Βέλγιο και ανέρχονται σε 1560. Έτσι, κοντά στις δύο επίσημες γλώσσες της πρωτεύουσας, προστίθενται τα αγγλικά, ως γλώσσα εργασίας, οι οκτώ άλλες επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι γλώσσες των επιμέρους κοινοτήτων.

Από το Lenoble-Pinson, Μ. 1997. Grandeur et misère du plurilinguisme en Belgique. Στο Plurilingua: Etudes récentes en linguistique de contact, επιμ. N. Labrie, 240-249. Βόννη: Dümmler.