Εξώφυλλο

Αριάδνη

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας

της Δήμητρας Μήττα

  • Η Ήρα, μεταμορφωμένη σε γριά, πλησιάζει τη Σεμέλη.

    Πηγή:

  • Ο Δίας εμφανίζεται με όλη του τη μεγαλοπρέπεια στη Σεμέλη.

    Πηγή:

    Χρήστης Sailko, Βικιπαίδεια
  • Σεμέλη και Δίας.

    Πηγή:

    The Athenaeum
  • Ο Δίας εμφανίζεται με όλη του τη μεγαλοπρέπεια στη Σεμέλη.

    Πηγή:

    Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο
  • Ο Δίας εμφανίζεται με όλη του τη μεγαλοπρέπεια στη Σεμέλη.

    Πηγή:

    Rijksmuseum
  • Ο Δίας και η Σεμέλη.

    Πηγή:

    Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο
  • Ο Διόνυσος μετά τη γέννησή του παραδίδεται στην Ιώ να τον αναθρέψει.

    Πηγή:

    University of Virginia
  • Σεμέλη και Δίας.

    Πηγή:

    Βικιπαίδεια
  • Σεμέλη και Δίας.

    Πηγή:

    The Athenaeum
  • Σεμέλη και Δίας.

    Πηγή:

    The Athenaeum
  • Ο Δίας εμφανίζεται με όλη του τη μεγαλοπρέπεια στη Σεμέλη.

    Πηγή:

    Rijksmuseum
  • Ο Δίας εμφανίζεται με όλη του τη μεγαλοπρέπεια στη Σεμέλη.

    Πηγή:

    Rijksmuseum
  • Ο Δίας εμφανίζεται με όλη του τη μεγαλοπρέπεια στη Σεμέλη.

    Πηγή:

  • Σεμέλη και Δίας.

    Πηγή:

    Βικιπαίδεια
  • Σεμέλη και Δίας.

    Πηγή:

    Βικιπαίδεια
  • Η Σεμέλη πεθαίνει αντικρίζοντας τον Δία.

    Πηγή:

  • Η Σεμέλη πεθαίνει αντικρίζοντας τον Δία.

    Πηγή:

  • Η Σεμέλη πεθαίνει αντικρίζοντας τον Δία.

    Πηγή:

    Rijksmuseum
  • Η Σεμέλη πεθαίνει αντικρίζοντας τον Δία.

    Πηγή:

  • Η Σεμέλη πεθαίνει αντικρίζοντας τον Δία.

    Πηγή:

    Βικιπαίδεια
  • Η Σεμέλη πεθαίνει αντικρίζοντας τον Δία.

    Πηγή:

    University of Virginia
  • Η Σεμέλη πεθαίνει αντικρίζοντας τον Δία.

    Πηγή:

    Rijksmuseum
  • Η γέννηση του Διόνυσου από τον μηρό του Δία.

    Πηγή:

    Dia
  • Η γέννηση του Διόνυσου.

    Πηγή:

    Rijksmuseum

ΣΕΜΕΛΗ

    (αθάνατη)

     

    Του Κάδμου η κόρη, η Σεμέλη, στο Δία γέννησε γιο λαμπρό,

    σαν έσμιξε ερωτικά μαζί του, τον πολύτερπνο Διόνυσο,

    έναν αθάνατο η θνητή. Μα τώρα και οι δυο είναι θεοί.

    (Ησ., Θεογ. 943-945)

     

    Η Σεμέλη ήταν κόρη του Κάδμου και της Αρμονίας, στον γάμο των οποίων παρευρέθηκαν οι θεοί. Ήταν αδελφή του Πολύδωρου, γενάρχη των Λαβδακιδών, και της Αυτονόης, της Ινώς και της Αγαύης -η παράδοση θέλει έναν ακόμη αδελφό, τον Ιλλυριό. Οι αδελφές της παντρεύτηκαν θνητούς, τον Αρισταίο η πρώτη, τον Αθάμαντα η δεύτερη, τον Εχίονα η τρίτη, ενώ εκείνη είχε την τύχη / ατυχία να την ερωτευτεί ο Δίας και, κρυφά από την Ήρα, να κοιμηθεί μαζί της. Εκείνη το έμαθε και με δόλο έσυρε τη Σεμέλη στον θάνατο. Καθώς ο Δίας είχε συγκατανεύσει να ικανοποιήσει όποιο αίτημα του προέβαλλε η αγαπημένη του, η Ήρα της υπέβαλε την επιθυμία να του ζητήσει να πάει κοντά της με τη μορφή που εκείνος είχε όταν ζητούσε την αγάπη της Ήρας -«μόνο με μένα παίρνει την πραγματική μορφή του», είπε η σύζυγος στην ερωμένη προκαλώντας την, παίρνοντας, σύμφωνα μόνο με τον Οβίδιο τη μορφή γριάς τροφού της (3.243 κ.ε.). Ο Δίας, επειδή δεν μπορούσε να πάρει πίσω τον λόγο του, έφτασε στην κάμαρά της πάνω σε άρμα αστράπτοντας και βροντώντας, έριξε μάλιστα και κεραυνό. Η Σεμέλη έμεινε από τον φόβο της και, πεθαίνοντας, απέβαλε το έξι μηνών μωρό της, όμως ο Δίας το άρπαξε από τη φωτιά και το έραψε στον μηρό του. (Εικ. 1706, 1707, 1708, 1709, 1710, 1711, 1712, 1713, 1714, 1715, 1716, 1717, 1718, 1719, 1720, 1721, 1722, 1723, 1724, 1725, 1726, 1727, 1728, 1729) Μετά τον θάνατο της Σεμέλης οι άλλες κόρες του Κάδμου διέδωσαν ότι η Σεμέλη με κάποιον θνητό είχε κοιμηθεί και είχε πει ψέματα για τον Δία, και πως γι' αυτόν τον λόγο κατακεραυνώθηκε. Οι συνέπειες και στις τρεις αδελφές από τη φημολογία που έσπειραν αλλά και από το γεγονός ότι η μια, η Ινώ, δέχτηκε να αναθρέψει τον Διόνυσο, προκαλώντας την οργή της Ήρας, η άλλη, η Αγαύη, αρνήθηκε τη θειότητα του Διόνυσου, προκαλώντας την οργή του θεϊκού ανεψιού της, ήταν οδυνηρές για τις ίδιες και για τους γιους τους. Η Αγαύη σε κατάσταση μανίας διαμελίζει τον γιο της Πενθέα, ο γιος της Αυτονόης Ακταίωνας διαμελίζεται από τα σκυλιά του και μεταμορφώνεται σε ελάφι, η Ινώ μαζί με τον γιο της Μελικέρτη πέφτουν στη θάλασσα. Όσο για το μωρό που ο Δίας έραψε στον μηρό του, όταν συμπληρώθηκε ο χρόνος που απαιτούνταν, ο Δίας έκοψε τα ράμματα και έφερε στον κόσμο τον Διόνυσο που όταν μεγάλωσε αναζήτησε τη μητέρα του στον Κάτω Κόσμο. Έτσι η Σεμέλη αναστήθηκε και ανέβηκε στον Όλυμπο με το όνομα Θυώνη.

    Άλλες εκδοχές θέλουν το αίτημα προς τον Δία να διατυπώνεται από τη Σεμέλη χωρίς την παρέμβαση της Ήρας, μόνο από το παράπονο της νεαρής κοπέλας ότι αυτός που έλεγε ότι την αγαπούσε στην πραγματικότητα την περιφορνούσε, αφού πλάγιαζε μαζί της κρυμμένος και χωρίς κουβέντα (Διόδ. 4.2).

     

    Μια ναξιακή εκδοχή θέλει τον Δία να επιλέγει το νησί της Νάξου για να αφήσει το παιδί του και να το μεγαλώσουν οι εγχώριες Νύμφες, η Φιλία, η Κορωνίδα και η Κλείδη. Η ίδια παράδοση βάζει τον Δία να κατακεραυνώνει τη Σεμέλη, γιατί δεν επιθυμούσε το παιδί του να γεννηθεί από θνητή γυναίκα αλλά και οι δυο γονείς του να είναι αθάνατοι, ο ίδιος ως πατέρας που γονιμοποίησε τη Σεμέλη και ο ίδιος που σαν γυναίκα κυοφόρησε το παιδί (Διόδ. 5.52). Μια λακωνική παραλλαγή θέλει τον Κάδμο να εκθέτει ζωντανούς σε μια κιβωτό την κόρη και το παιδί της. Η κιβωτός ξεβράστηκε στη λακωνική γη, στην πόλη που μέχρι τότε λεγόταν Ὀρειᾶται και μετά Βρασιαί, ακριβώς για το γεγονός ότι εκεί εκβράστηκε το ξύλινο κιβώτιο. Οι Βρασιώτες έκαναν μια επιβλητική κηδεία στη Σεμέλη που στο μεταξύ είχε πεθάνει και ανέθρεψαν τον Διόνυσο στον τόπο τους· εκεί λέγανε ότι τον ανέλαβε η Ινώ ως τροφός του (Παυσ. 3.24). Λεγόταν, ακόμη, ότι υπήρχε άβατος ναός της Σεμέλης στον Κιθαιρώνα, όπου βρισκόταν και ο τάφος της, ενώ και στη Θήβα έδειχναν τον τάφο της στον ναό του Διόνυσου Λυσίου. Άβατο ήταν και το κεραυνοβολημένο δωμάτιο στο ερειπωμένο παλάτι του Κάδμου.

    Περισσότερο ορθολογικές αναγνώσεις (Χάρακας, 1ος αι. μ.Χ.) θέλουν τον Κάδμο να θεωρεί τον Διόνυσο θεϊκό, τυχερό παιδί, γιατί σώθηκε από τη φωτιά, και οι άνθρωποι να ονομάζουν τη Σεμέλη Θυώνη για τον ίδιο λόγο, επειδή κάηκε από τη φωτιά που θεωρούνταν μέσο εξαγνισμού.