Εξώφυλλο

Αριάδνη

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας

της Δήμητρας Μήττα

ΚΑΔΜΟΣ - ΑΡΜΟΝΙΑ

(ερπετά, φίδια)

 

Οι μύθοι παραδίδουν τις μετακινήσεις του Κάδμου σε πολλές περιοχές της Μεσογείου, προκειμένου να βρει την αδελφή του Ευρώπη την οποία είχε αρπάξει ο Δίας. Από την Τύρο της Φοινίκης στη Θράκη και τη Σαμοθράκη μαζί με τη μητέρα του Τηλέφασσα, από τη Φωκίδα στη Βοιωτία, μετά στην Ιλλυρία και στα Ηλύσια πεδία μαζί με τη γυναίκα του Αρμονία.

 

Καταγωγή

Πατέρας του ήταν ο Αγήνορας της Τύρου και μητέρα του η Τηλέφασσα (ή Αργιόπη). Τα αδέλφια του έγιναν οι επώνυμοι ήρωες διαφόρων περιοχών -ο Κίλικας της Κιλικίας, ο Φοίνικας της Φοινίκης, ο Θάσος της Θάσου, ενώ από την αδελφή τους Ευρώπη ονομάστηκε η ήπειρος.

 

 

Και επειδή ο Κάδμος ήταν ιδρυτής των Θηβών, μεταγενέστερη βοιωτική παράδοση τον κατέστησε γέννημα θρέμμα της γης, εντόπιο, γιο του αυτόχθονα Θηβαίου ήρωα Ώγυγου. Ο Κάδμος δεν ήταν πλέον ο ξένος ιδρυτής της πόλης τους.

 

Αιτία των περιπλανήσεων

Μετά την απαγωγή της αδελφής τους Ευρώπης από τον Δία, (Εικ. 1193, 1194, 1195, 1196, 1197, 1198, 1199, 1200, 1201, 1202, 1203) ο πατέρας τους Αγήνορας ζήτησε από τα αρσενικά παιδιά του να τη βρουν και να τη φέρουν πίσω. (Εικ. 1204) Τους ακολούθησε η μητέρα τους Τηλέφασσα. Οι αδελφοί του Κάδμου εγκατέλειψαν την προσπάθεια ανεύρεσης της κόρης και εγκαταστάθηκαν σε περιοχές ως οικιστές και επώνυμοι ήρωες. Ο Κάδμος και η Τηλέφασσα έγιναν ευνοϊκά δεκτοί από τους Θρακιώτες. Εκεί, στη Σαμοθράκη, τελέστηκε και ο γάμος του με την Αρμονία.

 

Ίδρυση των Θηβών

Μετά τον θάνατο της Τηλέφασσας ο Κάδμος ζήτησε χρησμό από το μαντείο των Δελφών για το τι έπρεπε να κάνει. (Εικ. 1205, 1206) Το μαντείο ζήτησε να εγκαταλείψει την αναζήτηση της Ευρώπης και να ιδρύσει πόλη. Με ποιον τρόπο όμως; Μυθολογική νομιμοποίηση και κύρος προσέδιδε η ίδρυση πόλεων με τη βοήθεια φυσικών στοιχείων, κυρίως ζώων ή πολεμώντας τα. Αγελάδες, κοράκια, σκυλιά, γλάροι, αετοί, αλεπούδες, αρουραίοι, φώκιες οδηγούν τους ιδρυτές αποικιών. Ο Κάδμος ακολούθησε μιαν αγελάδα, εξουδετέρωσε τον δράκο που φυλούσε την πηγή στη Βοιωτία και προκάλεσε τη γέννηση γηγενών κατοίκων στη Θήβα.

α) Ο Κάδμος, διασχίζοντας τη Φωκίδα, είδε στα κοπάδια του Πελάγοντα, γιου του Αμφιδάμαντα, μια αγελάδα που ξεχώριζε, και στα δυο πλευρά της υπήρχε ένας άσπρος δίσκος που έμοιαζε με ολόγιομο φεγγάρι. Και θυμίζουμε ότι και στις θυσίες τα ζώα που επιλέγονταν να προσφερθούν στους θεούς ήταν αυτά που ξεχώριζαν, είτε γιατί ήταν νεογέννητα είτε γιατί ξεχώριζαν για κάποιον άλλον λόγο, ένα σημάδι ξεχωριστό στο δέρμα, όμορφο μαλλί κτλ.· ποτέ δεν θυσιαζόταν το ασθενικό ή το μεγάλης ηλικίας και «άχρηστο» ζώο. Κυνήγησε το ζώο και εκεί που αυτό κουρασμένο έκατσε, ο Κάδμος ίδρυσε την πόλη των Θηβών και την ακρόπολή της Καδμεία, ενώ την περιοχή την ονόμασε Βοιωτία από την αγελάδα (βοῦς).

β) Το ζώο έπρεπε να θυσιαστεί. Για τη θυσία χρειαζόταν νερό για τον καθαρμό του ζώου και των συμμετεχόντων στη θυσία. Όμως το νερό της μοναδικής πηγής της περιοχής, που ονομαζόταν Πηγή του Άρη, το φυλούσε ένας δράκος από τη γενιά του Άρη, εξού και το όνομα της πηγής. Ο Κάδμος σκότωσε τον δράκοντα, που είχε στο μεταξύ εξοντώσει όλους τους απεσταλμένους του, και καθ' υπόδειξη της Αθηνάς, προς τιμή της οποίας θα θυσίαζε την αγελάδα, (Εικ. 1207, 1208, 1209, 1210, 1211, 1212, 1213, 1214, 1215, 1216, 1217, 1218, 1219, 1220, 1221, 1222, 1223) έσπειρε τα δόντια του δράκου από τα οποία προέκυψαν σπαρμένοι άνδρες, οι Σπαρτοί. (Εικ. 1224) Αυτά τα αυτόχθονα δημιουργήματα της γης των Θηβών ήταν απειλητικά. Όμως, και σε αυτή την περίπτωση απέναντι στη βία ορθώθηκε η ευφυΐα του Κάδμου. Έριξε πέτρες ανάμεσά τους κι εκείνοι, μη γνωρίζοντας τον υπαίτιο, αλληλοκατηγορήθηκαν και τελικά αλληλοσκοτώθηκαν εκτός από πέντε, τον Χθόνιο, τον Ουδαίο, τον Πέλωρο, τον Υπερήνορα και τον Εχίονα. (Εικ. 1225, 1226) Το γένος των Καδμείων, και των Λαβδακιδών μεταγενέστερα, προήλθαν από τους γάμους Σπαρτών ή απογόνων των Σπαρτών με απογόνους του Κάδμου· για παράδειγμα, η κόρη του Κάδμου Αγαύη παντρεύτηκε τον Σπαρτό Εχίονα, η εγγονή του Σπαρτού Χθόνιου Νυκτηίς τον Καδμείο Πολύδωρο.

γ) Ο Κάδμος έπρεπε να καθαρθεί για τον φόνο που είχε διαπράξει, και μάλιστα φόνο του απογόνου ενός θεού. Σε αυτόν τον θεό υπηρέτησε ως δούλος για οκτώ χρόνια και μετά ανέλαβε τη βασιλεία στη Θήβα έχοντας την εύνοια της Αθηνάς αλλά και του Δία που του έδωσε γυναίκα την κόρη του Άρη και της Αφροδίτης (θηβαϊκή παράδοση), ή του Δία και της Ηλεκτρυώνης/Ηλέκτρας, κόρης του Άτλαντα (παράδοση της Σαμοθράκης). (Εικ. 1227, 1228)

 

Γάμος - Απόγονοι

Κάδμῳ δ᾽ Ἁρμονίη, θυγάτηρ χρυσέης Ἀφροδιτης,

Ἰνὼ καὶ Σεμέλην καὶ Ἀγαυὴν καλλιπάρῃον

Αὐτονόην θ᾽, ἣν γῆμεν Ἀρισταῖος βαθυχαίτης,

γείνατο καὶ Πολύδωρον ἐυστεφάνῳ ἐνὶ Θήβῃ.

(Ησ., Θεογ. 975-978)

 

Τόσο στη θηβαϊκή παράδοση, που θέλει την Αρμονία κόρη του Άρη και της Αφροδίτης, όσο και στην παράδοση της Σαμοθράκης που τη θέλει κόρη του Δία και της Ηλεκτρυώνης/Ηλέκτρας, ο γάμος του Κάδμου και της Αρμονίας, στην ακρόπολη των Θηβών Καδμεία ή τη Σαμοθράκη, είναι ο πρώτος στον οποίο παρευρέθηκαν θεοί και άνθρωποι. (Εικ. 1227)

 

Στον γάμο αυτό [του Κάδμου και της Αρμονίας] παρακάθισαν για πρώτη φορά σε γαμήλιο γεύμα οι θεοί, και η Δήμητρα, που ερωτεύτηκε τον Ιασίονα, του χάρισε τον καρπό του σιταριού, ο Ερμής τη λύρα, η Αθηνά το περίφημο περιδέραιο και πέπλο και αυλούς και η Ηλέκτρα τα μυστήρια της λεγόμενης μεγάλης μητέρας των θεών που τελούνται με κύμβαλα[22] και τύμπανα και ό,τι άλλο ταιριάζει στις οργιαστικές τελετές· και ο Απόλλωνας έπαιξε κιθάρα και οι Μούσες τον αυλό και οι άλλοι θεοί με λέξεις ευοίωνες[23] συνεργούσαν για την ευγονία αυτού του γάμου. (Διόδ. Σ., 5.49.1)

 

Και όλοι οι θεοί άφησαν τον ουρανό και ευλόγησαν τον γάμο στην Καδμεία τρώγοντας και πίνοντας. Και ο Κάδμος της χάρισε πέπλο και περιδέραιο που το 'χε φτιάξει ο Ήφαιστος -κάποιοι λένε ότι ο Ήφαιστος το έδωσε στον Κάδμο· ο Φερεκύδης πάλι υποστηρίζει πως ήταν η Ευρώπη που κι αυτή το είχε πάρει από τον Δία. (Απολλόδωρος, 3.25-26)

 

Από τον γάμο προέκυψαν ένας γιος, ο Πολύδωρος, και τέσσερις κόρες, η Αγαύη, η Ινώ/Λευκοθέα, η Σεμέλη, η Αυτονόη, που συνδέθηκαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο με τη λατρεία του Διόνυσου.

 

Στην Ιλλυρία - Θάνατος και αθανασία

Κάδμος και Αρμονία άφησαν τον θρόνο στον εγγονό τους Πενθέα και μετοίκησαν στην Ιλλυρία. Σύμφωνα με χρησμό οι Εγχελείς ή Εγχέλιοι θα μπορούσαν να νικήσουν τους Ιλλυριούς που τους είχαν επιτεθεί αν είχαν οδηγούς τον Κάδμο και την Αρμονία. Ο Κάδμος βασίλεψε στην Ιλλυρία, εκεί απέκτησε ένα γιο, τον Ιλλυριό και εκεί έδειχναν τον τάφο τους. Ωστόσο, με τον θάνατό τους το ζευγάρι απέκτησε την αθανασία. Μεταμορφωμένοι σε φίδια οδηγήθηκαν από τον Δία στα Ηλύσια Πεδία. (Εικ. 1229, 1230, 1231, 1232, 1233, 1234, 1235)

 

 

22 Η λέξη παραπέμπει στην ονομασία της Κυ(μ)βέλης, Μεγάλης Μητέρας των θεών.

23 Η λέξη «εὐφημῶ» σημαίνει μεταχειρίζομαι λέξεις ευοίωνες, αποφεύγω κάθε δυσοίωνη λέξη, κάτι που απαιτούνταν στις ιερές τελετές. Επειδή όμως η σιωπή ήταν το ασφαλέστερο μέσο για να αποφύγει κανείς τις δυσοίωνες λέξεις, η λέξη σημαίνει επίσης τηρώ θρησκευτική σιωπή. Η προστακτική «εὐφήμει», «εὐφημεῖτε», σημαίνει σιγάτε, σιωπή. Θα μπορούσαν δηλαδή οι θεοί εκείνη την ώρα να είχαν σιωπήσει. Επειδή όμως το όλο σκηνικό του γάμου χαρακτηρίζεται από κίνηση, με την ανταλλαγή των δώρων και τη μουσική, θεωρώ ότι η ιερή σιωπή στο επίπεδο των λόγων δεν συνάδει με τη θεϊκή μουσική. Γι' αυτό και απέδωσα τη λέξη με την πρώτη της σημασία.