Από την Εσθονία με αγάπη

Αμερικανική εταιρεία αγόρασε το… DΝΑ των κατοίκων της!

Τον Μάιο του 2001, η Εσθονία κέρδισε τα 15 λεπτά διασημότητας που της αναλογούν, σύμφωνα με τον Άντι Γουόρχολ, παίρνοντας την πρώτη θέση στον διαγωνισμό της Γιουροβίζιον. Τώρα, η χώρα βρίσκεται και πάλι στο προσκήνιο για έναν πολύ διαφορετικό και πολύπλοκο λόγο. Η κυβέρνηση πούλησε τα δικαιώματα για την εκμετάλλευση του DNA των κατοίκων σε μία αμερικανική εταιρεία.

Από τα… μεσαιωνικά κάστρα στα Μακντόναλντς. Η κυβέρνηση του Ταλίν πούλησε τα δικαιώματα για την εκμετάλλευση του DNA των κατοίκων σε Αμερικανούς

Η EGeen International με έδρα τη Silicon Valley στην Καλιφόρνια έδωσε ένα ποσό, που δεν ανακοινώθηκε, για να ξεκινήσει τη συγκέντρωση του γονιδιακού προφίλ του 1,4 εκατομμυρίων Εσθονών. Ο απώτερος στόχος είναι η κατασκευή προσωπικών φαρμάκων και θεραπειών ανάλογα με το γενετικό προφίλ του καθένα.

Το πρόγραμμα. Η Εσθονία είναι η μοναδική περίπτωση έως τώρα όπου είναι πιθανή η συμμετοχή ενός τόσο μεγάλου αριθμού ανθρώπων. Η ιατρική έρευνα, αλλά και το μεγάλο πιθανό οικονομικό κέρδος, τόσο για την κυβέρνηση όσο και για την αμερικανική εταιρεία, αλλά μελλοντικά και για τη φαρμακοβιομηχανία, είναι σημαντικά κίνητρα για το πρόγραμμα που φαίνεται πως θα βρει πολλούς μιμητές στο μέλλον.

Το πρόγραμμα Γονιδιακής Τράπεζας της Εσθονίας έχει ήδη αρχίσει με την πιλοτική δοκιμή σε ένα δείγμα 1.000 ατόμων, όπως γράφει το διαδικτυακό περιοδικό «Salon» στο τελευταίο του τεύχος. Αυτές τις ημέρες, η προσπάθεια εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον πληθυσμό.

Συγκεντρώνοντας το DNA των κατοίκων σε μία τράπεζα δεδομένων, οι επιστήμονες μπορούν να μελετήσουν τα γενετικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού και να αποφασίσουν ποια από αυτά είναι κοινά σε όσους υποφέρουν από κάποια πάθηση ή ασθένεια. Έτσι, μπορούν να βρουν ποιο γονίδιο ευθύνεται για την υψηλή πίεση για παράδειγμα, το στρες ή την παχυσαρκία. Και στη συνέχεια, να παρασκευάσουν φάρμακα ειδικά για την πάθηση.

Βέβαια, υπάρχουν πολλές ενστάσεις και ανησυχίες για την έκβαση του εγχειρήματος, ιδίως από ηθικής πλευράς. Θα χρησιμοποιηθούν τα «ελαττωματικά» γονίδια ως μέτρο διάκρισης εναντίον του ατόμου; Ποια είναι τα δικαιώματα του πολίτη πάνω στα δικά του γονίδια; Η κυβέρνηση, προσπαθώντας να προλάβει τυχόν παρενέργειες, έχει περάσει νέα νομοθεσία, ειδικά για το πρόγραμμα, επιτρέποντας σε όποιον θέλει να μην πάρει μέρος και κωδικοποιώντας τη γενετική πληροφορία, ώστε να προστατεύσει τους πολίτες.

Η Εσθονία δεν είναι η πρώτη χώρα που πουλάει το DNA των κατοίκων της. Η παγκόσμια πρωτιά ανήκει στην Ισλανδία, η οποία επίσης συνεργάζεται με αμερικανική εταιρεία ενώ υπάρχει και ένα αντίστοιχο πρόγραμμα στη Βρετανία με τη συμμετοχή όμως μόνον ενός δείγματος 500.000 ατόμων.

Η Εσθονία αποτελεί ιδανική περίπτωση για τους γενετιστές για τους ακριβώς αντίθετους λόγους από την Ισλανδία: η δεύτερη είναι μία μικρή χώρα με 280.000 κατοίκους ομοιογενούς καταγωγής από τους Βίκινγκ χωρίς προσμείξεις από άλλους λαούς. Οι κάτοικοί της έχουν μακρά παράδοση στο να κρατούν λεπτομερή γενεαλογικά δένδρα που ξεκινούν εκατοντάδες χρόνια πριν. Η Εσθονία από την άλλη, κέρδισε την ανεξαρτησία της από τη Σοβιετική Ένωση το 1991, έχοντας μία πολυτάραχη ιστορία πολλών αιώνων εισβολών και κατακτήσων από άλλους λαούς, ανάμεσά τους Πολωνοί, Δανοί, Γερμανοί, Σουηδοί και Ρώσοι. Για τους γενετιστές, ο σημερινός Εσθονός θεωρείται αντιπροσωπευτικό δείγμα ενός μεγάλου τμήματος της Ευρώπης.

Από τη μία, η Ισλανδία είναι ιδανική για τους επιστήμονες γιατί μπορούν να εντοπίσουν σχέσεις μεταξύ συγκεκριμένων γονιδίων και ασθενειών. Όμως, δεν μπορούν να γενικεύσουν εύκολα τα ευρήματά τους στον υπόλοιπο πληθυσμό. Από αυτή την άποψη, η Εσθονία αποτελεί καλύτερη ζώνη ιατρικής έρευνας, εξηγεί στο «Salon» ο Γκρέγκορι Στοκ, διευθυντής του προγράμματος Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο UCLA.

Δικλίδες ασφαλείας. Μία από τις δικλίδες ασφαλείας που χρησιμοποιεί η κυβέρνηση της Εσθονίας για την προστασία των πολιτών είναι ο διαχωρισμός των προσωπικών από τα γενετικά δεδομένα του δότη DNA. Το δείγμα αίματος και οι ιατρικές πληροφορίες για τον καθένα θα έχουν έναν δεκαεξαψήφιο μυστικό κωδικό, που θα σπάει εξαιρετικά δύσκολα, ώστε να προστατεύεται από ανεπιθύμητα βλέμματα. Αν ο δότης αποφασίσει να αποχωρήσει από το πρόγραμμα, τα προσωπικά του δεδομένα πρέπει να καταστραφούν. Αν πάλι, η εξέταση του DNA και του ιατρικού ιστορικού αποκαλύψουν στους επιστήμονες μεγάλη πιθανότητα σοβαρής ασθένειας στο μέλλον, ο δότης έχει το δικαίωμα να ζητήσει να μη μάθει ο ίδιος τέτοιου είδους πληροφορία.