Δρόμοι

ΡΟΥΣΣΟΣ ΒΡΑΝΑΣ

50 χρόνια…

… αύριο από τον θάνατο του Σεργκέι Προκόφιεφ, που ανάμεσα στα πολλά ταλέντα του έγραφε και τα λιμπρέτα του. Το πρώτο του έργο, τον "Γίγαντα", το συνέθεσε το 1900, στα εννιά του χρόνια. Το τελευταίο του, η "Ιστορία ενός πραγματικού ανθρώπου", παίχτηκε το 1948, σε μια "κλειστή" παράσταση στο Λένινγκραντ. Οι αρχές είχαν προαποφασίσει την αποτυχία του και ο Προκόφιεφ δεν είδε ποτέ την όπερά του να παίζεται δημόσια, όπως δεν είδε ούτε το προηγούμενο έργο του. Το "Πόλεμος και ειρήνη" είναι Τολστόι, φυσικά, αλλά ένας Τολστόι που εργάζεται για να πάρει παράσημα ο στρατάρχης Στάλιν. Ο κριτικός Τζέιμς Φέντον, που είχε δει την παράσταση πριν από έναν χρόνο, έκανε μερικές σκέψεις και τις έγραψε στην "Γκάρντιαν": "Κάτι σήμαινε το έργο απόψε, αλλά κάποτε σήμαινε κάτι άλλο. Απόψε ήταν μια ιστορία από τον δέκατο ένατο αιώνα. Κάποτε ήταν μια ιστορία από τον εικοστό αιώνα".

Το έργο…

… "Ιστορία ενός πραγματικού ανθρώπου" είναι καθαρή προπαγάνδα. Θεωρείται μια σύνθεση "μη αυθεντική", επειδή η χήρα του συνθέτη έκανε "βελτιώσεις". Είναι όμως αυθεντική κατά τούτο: αφήνει να φανεί τι ήταν ακόμη ανεκτό στη μουσική εκείνη την περίοδο της ρωσικής ιστορίας. Το θέμα είναι η θέρμη με την οποία υπηρετεί κανείς την πατρίδα του - και όχι τόσο το Κομμουνιστικό Κόμμα - και μολονότι υπάρχει ένας γερο-σοφός κομισάριος που καθοδηγεί τον ήρωα, δεν υπάρχει Στάλιν στο λιμπρέτο (αν υπήρξε ποτέ). Η λέξη μπολσεβίκος έχει απαλειφθεί και έχει αντικατασταθεί από τη λέξη "άνθρωπος". Έτσι, αντί να λέει τι σημαίνει να είναι κανείς ένας πραγματικός μπολσεβίκος, η όπερα λέει τι σημαίνει να είναι κανείς ένας πραγματικός άνθρωπος.

Μια τέχνη…

… που τόσο ολοφάνερα ακολουθεί την κομματική γραμμή, μια τέχνη που τόσο απεγνωσμένα επιζητεί την κομματική καθαγίαση, θα πίστευε κανείς πως θα ακολουθούσε και αυτή το κόμμα στον θάνατο. Ίσως όμως και να κάνουμε λάθος. Ίσως, το να περιμένει κανείς αυτή την κομματική τέχνη να χαθεί είναι το ίδιο σαν να περιμένει την αιρετική τέχνη να επιβιώσει. Ίσως, η τέχνη της Σοβιετικής Ρωσίας να ακολούθησε και αυτή τα χνάρια της τέχνης στην Επαναστατική Γαλλία. Για ένα διάστημα, για δεκαετίες μετά την Τρομοκρατία, υπήρχαν ζωγραφικοί πίνακες του Δαυίδ με τόση φρίκη, που δύσκολα τολμούσαν να τους εκθέσουν σε κοινή θέα (ο Δαυίδ ήταν ένθερμος υποστηρικτής της Τρομοκρατίας). Μα αργότερα, "αποστραγγίχτηκε" με τον χρόνο ένα μέρος από το νόημά τους.

Τον Προκόφιεφ…

… δεν τον σκεφτόμαστε ως σταλινικό αλλά απλώς ως έναν καλλιτέχνη που υποχρεώθηκε να κάνει τεράστιες και επιζήμιες υποχωρήσεις απέναντι στο σταλινικό καθεστώς. Μα όταν πια ο σταλινισμός ξέφτισε και έγινε σαν ένα από εκείνα τα φυτά της εποχής των Παγετώνων, που διασώζονται μόνο σε μερικές απομονωμένες κοιλάδες, το νόημα αυτών των συμβιβασμών ξέφτισε και αυτό μαζί του. Έμεινε ο Προκόφιεφ.