"Το Τσίρκο"

"To Τσίρκο" (The Circus, 1927), φιλμ μεταβατικό ανάμεσα στην τελειότητα της τσαπλινικής γραφής που αντιπροσωπεύει "Ο Χρυσοθήρας" (1925) και την κυριαρχία του λυρικού πάνω στο κωμικό, που αντιπροσωπεύουν "Τα φώτα της πόλης" (1930), δεν ανήκει στα αριστουργήματα του μεγάλου κλόουν. Ωστόσο, σε αντιστάθμισμα έχουμε εδώ μια έξοχη και βολική σύνοψη των καταστάσεων, μέσα απ' τις οποίες ο αλήτης Σαρλώ (σύμβολο αξεπέραστο του δυναστευμένου, αλλά με ανεξάντλητα αποθέματα ικανότητας για επιβίωση ατόμου) έρχεται σε σχέση με τον κόσμο για να ταράξει προσωρινά την ισορροπία του και να φανερώσει, έτσι, τα πρόχειρα καλυμμένα χάσματά του. Οι καταστάσεις αυτές είναι: 1) Η πείνα. Ο Σαρλώ είναι μόνιμα πεινασμένος κι ό,τι κάνει, το κάνει πάντα παρακινημένος απ' την πείνα. 2) Αν και πεινασμένος ο Σαρλώ είναι πάντα ιππότης - της "ελεεινής μορφής", αλλά πάντως, ιππότης. Η πείνα δεν φθείρει τις αξίες. 3) Αν και ιππότης της ελεειvής μορφής, ο Σαρλώ δεν χάνει ποτέ, μα ποτέ την αξιοπρέπειά του. 4) Αν και στο τέλος της ιστορίας βρίσκεται και πάλι πεινασμένος, δεν χάνει ποτέ, μα ποτέ την αισιοδοξία του. Διότι προσωρινά τα βόλεψε χάρη στη γενική επιστράτευση όλων των δεδομένων της ευφυΐας, αλλά και όλων των ανακλαστικών των βαλμένων στην υπηρεσία του ενστίκτου της επιβίωσης. (Αυτό που πάσχει τελικά στα φιλμς του Τσάπλιν, αλλά που ποτέ δεν ηττάται, είναι ακριβώς το ένστικτο της επιβίωσης. Άλλωστε, σ' αυτήν την "πάσχουσα αισιοδοξία" χρωστάμε την πρωτοφανή στην ιστορία της τέχνης δημοτικότητά του).

Όλα αυτά είναι καταφάνερα στο "Τσίρκο" και ίσως υπέρ το δέον απλοποιημένα και χοντρά, πράγμα που δεν συμβαίνει στις προηγούμενες ταινίες του.

Το ίδιο απλοποιημένα και χοντρά είναι και τα σταθερά και μόνιμα κωμικά του ευρήματα (δεν μιλάμε για γκαγκς*, γιατί τα αμιγώς οπτικά κωμικά ευρήματα του Τσάπλιν δεν έχουν ρόλο πρωταγωνιστικό, όπως π.χ. στον Κήτον). Το γέλιο, που εδώ βγαίνει τρανταχτό και αβίαστο, αποσπάται απ' το θεατή με τους δυο κύριους τσαπλινικούς τρόπους: 1) Με τη σοφή εκμετάλλευση της διαλεκτικής σχέσης "δύναμη-αδυναμία": Ο αδύνατος Σαρλώ είναι πάντα δυνατότερος απ' τους εξ ορισμού δυνατούς, π.χ. τους πλούσιους και τους χωροφύλακες. Δεν υπάρχει περίπτωση να την πάθει ο Σαρλώ από ένα δυνατό. Ο πανάρχαιος μύθος του Δαυίδ και του Γολιάθ, κωμικά μεταπλασμένος, δίνει στον Τσάπλιν καταπληχτικά κωμικά αποτελέσματα. 2) Με την αντιστροφή της λειτουργίας των αντικειμένων. Π.χ. τα παπούτσια αντί να ευκολύνουν, δυσκολεύουν το βάδισμα, η καρέκλα αντί για υποστύλωμα των οπισθίων γίνεται εργαλείο βασανισμού κτλ. Ή και αντίστροφα: ο άνθρωπος γίνεται αντικείμενο-ρομπότ. Αυτές οι απροσδόκητες και απροετοίμαστες αντιστροφές είναι ο πιο παλιός και ο καλύτερα δοκιμασμένος τρόπος λειτουργίας του κωμικού - τρόπος που μελετήθηκε έξοχα απ' τον Μπερξόν στο Γέλιο.

Εν ολίγοις: "Το Τσίρκο" μπορεί να μην έχει τη λεπτότητα άλλων τσαπλινικών δημιουργών, είναι ωστόσο μια πλήρης τσαπλινική κωμωδία, που σίγουρα βοηθάει στην κατανόηση και την αντιμετώπιση του συνόλου του έργου του.

(Από τον ημερήσιο Τύπο)

* γκαγκς: (αγγλ.) gags: αστεία, καλαμπούρια