β. Η τέχνη στην υπηρεσία της Αντιμεταρρύθμισης

Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία το 17ο αιώνα χρησιμοποίησε την τέχνη για να χτυπήσει τη Μεταρρύθμιση. Δημιούργησε ένα νέο ρυθμό στη ζωγραφική και στην αρχιτεκτονική, ως απάντηση στους Προτεστάντες που αρνούνταν τη χρήση εικόνων και αγαλμάτων στους ναούς. Αυτός ο ρυθμός ήταν το μπαρόκ. Η λέξη μπαρόκ σημαίνει το παράδοξο και στην αρχή χρησιμοποιήθηκε χλευαστικά, διότι παραγνώριζε τους κανόνες της κλασικής αρχιτεκτονικής και συνδύαζε αρχιτεκτονικά στοιχεία διαφορετικής προέλευσης.

Στη ζωγραφική το μπαρόκ εκφράζει με έντονο τρόπο τα συναισθήματα των εικονιζόμενων προσώπων. Τονίζει τη θεατρικότητα (την κίνηση των μορφών) με σκοπό να καταπλήξει τους πιστούς και να τους συγκλονίσει. Επειδή την εποχή της Αντιμεταρρύθμισης η αποκατάσταση της τιμής των αγίων ενδιέφερε ιδιαίτερα τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, εμφανίζεται πολύ συχνά ως θέμα σε πίνακες η αποθέωση των μαρτύρων. Άγγελοι στεφανώνουν τους μάρτυρες μέσα από χρυσά σύννεφα, άγιοι τους υποδέχονται στον ουρανό και μερικές φορές η ίδια η Παρθένος με το Βρέφος εμφανίζεται στο πάνω μέρος του πίνακα που αναπαριστά το μαρτύριο του αγίου.

Η αρχιτεκτονική μπαρόκ υποχρεώθηκε να ακολουθήσει την ίδια γραμμή. Χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακές κοίλες επιφάνειες και από υπερβολική διακόσμηση, που καλύπτει όλο το εσωτερικό του ναού. Γι' αυτό χρειάζεται μεγάλους χώρους που θα αναδεικνύουν αυτού του είδους τη διακόσμηση. Η αρχιτεκτονική μπαρόκ πέτυχε το σκοπό της? συγκίνησε στο παρελθόν αλλά εντυπωσιάζει και σήμερα το θεατή. Τελικά φαίνεται ότι κατάφερε να συνδυάσει το μεσαιωνικό ναό με το μακρύ ορθογώνιο σχήμα και τις αναγεννησιακές ημικυκλικές κολόνες που συνήθως στηρίζουν ένα υπερώο και έναν πρώτο όροφο. Κατά μια άλλη καλλιτεχνική όμως άποψη, αποδεικνύει το μαρασμό της τέχνης της Αναγέννησης (16ος αιώνας), την οποία και διαδέχθηκε, αφού αντικαθιστά την ισορροπία των καλλιτεχνικών στοιχείων που χαρακτήρισαν την Αναγέννηση, με τον υπερβολικό δυναμισμό και τη θεατρικότητα.

Ο ρυθμός μπαρόκ εμφανίζεται σε χώρες που έμειναν πιστές στο Ρωμαιοκαθολικισμό, δηλαδή στην Ιταλία, Ισπανία, Αυστρία, νότια Γερμανία, Πολωνία, Φλάνδρα - Βέλγιο. Γι' αυτό, εκτός από το ναό του Αγίου Πέτρου και το ναό του Ιησού στη Ρώμη, χαρακτηριστικούς ναούς μπαρόκ βλέπουμε σήμερα στο Τολέδο της Ισπανίας (Άγιος Ιωάννης),στη Βιέννη (Άγιος Κάρολος Μπορομέο), στην Κρακοβία της Πολωνίας (Άγιος Πέτρος). Ο ρυθμός μπαρόκ επιβλήθηκε και στη Λατινική Αμερική, ιδιαίτερα στο Μεξικό, από τους Ιησουΐτες μοναχούς που συνόδεψαν τους Ισπανούς και Πορτογάλους κατακτητές.

Πρόσοψη της Βασιλικής του Αγ. Πέτρου, Βατικανό. Ρυθμός Μπαρόκ.

Αποκαθήλωση του Cigoli. Παλάτι Pitti, Φλωρεντία, 17ος αι.