(Α. Παπαδιαμάντης Αυτοβιογραφούμενος, επιμ. Παν. Μουλλά, ό.π. σελ λα-λβ)

Θα 'λεγες πως ο άνθρωπος που πέρασε τη ζωή του σκαλίζοντας τις αναμνήσεις του έχει, στα γερατειά του, μια μνήμη αρκετά ελλειπτική, ή μια διάθεση για ακριβολογία τουλάχιστο αμβλυμένη. Να είναι τυχαίες άραγε οι βασικές παραλείψεις του παραπάνω σημειώματος; Και να είναι τάχα χωρίς σημασία οι λεπτομέρειες, όσες φαίνονται να κατέχουν μια έκταση δυσανάλογη με το μέγεθος του πρόχειρου αυτού κειμένου; Ουσιαστικά, αν αναλύσουμε τα αυτοβιογραφικά στοιχεία που μας δίνει ο Παπαδιαμάντης, θα βρούμε μόνο σκόρπια και λειψά θραύσματα, κοιταγμένα κάποτε με μεγεθυντικό φακό. Οι άτυχες και ατελέσφορες σπουδές του λ.χ. παίρνουν μεγάλη σημασία. Νομίζεις πως ο συγγραφέας μας, ανακαλώντας τη ζωή του, δε σταματά, σε σημαντικό βαθμό, παρά στις αποτυχίες του ή στις απόπειρες του (εδοκίμαζα να…, επεχείρησα να…). Είναι άραγε μόνο απλή ένδειξη μετριοφροσύνης; Τα μαθητικά και τα νεανικά του χρόνια κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος του σημειώματος του. Το χριστιανικό του βίωμα επισημαίνεται με τρεις νύξεις: ταξίδι στο Άγιο Όρος, παιδικές ζωγραφιές αγίων, θρησκευτικό ποίημα. Όλο το γνωστό λογοτεχνικό του έργο συνοψίζεται σε δυο μυθιστορήματα και καμιά εκατοσταριά διηγήματα. Ανάμεσα στις αυτοβιογραφικές του πληροφορίες δεν έχουν θέση ούτε τα οικογενειακά του ούτε οι επαγγελματικές του απασχολήσεις. Ανάμεσα στα έργα του δεν αναφέρεται ούτε "Η Γυφτοπούλα" ούτε ο "Χρήστος Μηλιώνης". Η κύρια δραστηριότητα και η δόξα του, η διηγηματογραφία, μνημονεύεται με συντομία και με ασάφεια ("περί τα εκατόν διηγήματα"). Λες και όλη η μετά το 1882 ζωή του, δηλαδή όλο το χρονικό της βιοπάλης του και της δημιουργικής του παραγωγής στην Αθήνα, δεν αξίζει στα μάτια του για περισσότερα από μια φράση βιαστική.