5. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΟΦΗ

Η Τετραρχία ήταν ένα σύστημα πολύπλοκο, δύσκολα επιβιώσιμο. Μετά την παραίτηση του Διοκλητιανού (305 μ.Χ.) ακολουθεί περίοδος σύγχυσης, αναταραχής και συγκρούσεων. Για την εξουσία και τον τίτλο του αυγούστου στη Δύση συγκρούονται ο Κωνσταντίνος και ο Μαξέντιος. Ο Κωνσταντίνος, στην κρίσιμη φάση του αγώνα του εναντίον του Μαξέντιου, στρέφεται προς τους Χριστιανούς. Μετά τη νίκη του στη Μουλβία γέφυρα και τον θάνατο του Μαξέντιου (312 μ.Χ.), ο Κωνσταντίνος, αύγουστος στη Δύση, εκδίδει, τον Φεβρουάριο του 313 το Διάταγμα των Μεδιολάνων*, το οποίο αποτελεί μια αποφασιστική καμπή στην ιστορία των σχέσεων της Χριστιανικής Εκκλησίας και του Ρωμαϊκού Κράτους. Το Διάταγμα κηρύσσει την απόλυτη ελευθερία της κάθε θρησκευτικής λατρείας στα εδάφη της Αυτοκρατορίας, χωρίς να κάνει καμία διάκριση ανάμεσα σε Χριστιανούς σε οπαδούς άλλων θρησκειών. Λίγο αργότερα ο αύγουστος της Ανατολής Λικίνιος συνυπέγραψε το Διάταγμα στη Νικομήδεια και τίθεται συγχρόνως σε ισχύ και στα δύο τμήματα της Αυτοκρατορίας.

Το 324 μ.Χ. ο Κωνσταντίνος εξουδετερώνει τον Λικίνιο και γίνεται απόλυτος κύριος της Αυτοκρατορίας. Τότε αποφασίζει να μεταφέρει την πρωτεύουσα του κράτους από τη Ρώμη σε μια νέα πόλη που θα έχτιζε στις όχθες του Βοσπόρου, στη θέση της αρχαίας αποικίας των Μεγαρέων, Βυζάντιο. Η ιδέα της μεταφοράς της πρωτεύουσας προϋπήρχε ως ανάγκη διοικητική. Η επιλογή της θέσης του Βυζαντίου οφειλόταν, ασφαλώς, στα στρατηγικά και γεωγραφικά πλεονεκτήματα της. Οι εργασίες για τη θεμελίωση της νέας πόλης άρχισαν τον Νοέμβριο του 324 και η καινούργια πρωτεύουσα ονομάστηκε Νέα Ρώμη. Ποτέ όμως η ονομασία αυτή δε χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα, γιατί γρήγορα αντικαταστάθηκε από το όνομα Κωνσταντινούπολις. Τα εγκαίνια τελέστηκαν στις 11 Μαΐου 330 μ.Χ. Από τότε αρχίζει η ιστορία της Κωνσταντινούπολης και, ουσιαστικά, της Ελληνικής Ανατολικής Αυτοκρατορίας, της λεγόμενης Βυζαντινής.

Ο Κωνσταντίνος, με τη μεταφορά της πρωτεύουσας, πίστευε ότι θα αναγεννήσει το ρωμαϊκό κράτος. Χωρίς να το υποπτεύεται θεμελίωσε μια ελληνική αυτοκρατορία.

Η παλαιά και η νέα Ρώμη. Δίπτυχο από ελεφαντόδοντο του 5ου μ.Χ. αιώνα. Προσωποποιούνται η Ρώμη και η Κωνσταντινούπολη (Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της τέχνης).

Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΡΕΦΕΤΑΙ ΠΡΟΣ ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ (28 Οκτωβρίου 312 μ.Χ.) Ο Κωνσταντίνος έλαβε θεϊκό μήνυμα, κατά τον ύπνο του, να χαράξει στις ασπίδες των στρατιωτών του το σημάδι του Θεού και μετά να αρχίσει τη μάχη. Υπάκουσε και χάραξε το όνομα του Χριστού με ένα Χ. Δυναμωμένος μ' αυτό το σύμβολο ο στρατός ορμά στη μάχη… Πορτρέτο του Κωνσταντίνου. (Ρώμη: Palazzo del Conservatori)

Ο αγώνας είναι λυσσαλέος και το χέρι του Θεού απλώνεται πάνω στη μάχη. Ο στρατός του Μαξέντιου υποχωρεί. Ο ίδιος εγκαταλείπει τη μάχη και καταφεύγει στη γέφυρα. Αποκόπτεται από τους στρατιώτες του. Παρασυρμένος από τον όγκο των φυγάδων ρίχνεται στον Τίβερη και πνίγεται. Αυτός ο φρικτός πόλεμος είχε, επιτέλους, τελειώσει.

Λακτάντιος, De mortibus persecutorum, 44 (Μετ. Β.Σ.)

ΑΝΕΞΙΘΡΗΣΚΙΑ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΩΝ ΜΕΔΙΟΛΑΝΩΝ, 313 μ.Χ. (Προοίμιο) Ευρισκόμενοι στο Μιλάνο, εγώ ο Αύγουστος Κωνσταντίνος και εγώ ο Αύγουστος Λικίνιος, κάτω από καλούς οιωνούς και αναζητούντες με φροντίδα κάθε τι που θα απέβλεπε στο γενικό καλό… πιστέψαμε ότι έπρεπε να τακτοποιήσουμε όλα εκείνα τα οποία αφορούν στην οφειλόμενη λατρεία προς το Θείον και να παραχωρήσουμε στους Χριστιανούς και σε όλους τους υπηκόους μας την ελεύθερη άσκηση των λατρευτικών τους καθηκόντων στη θρησκεία της επιλογής τους. Είθε, επομένως, το Θείον, στην ουράνια κατοικία του, να εκδηλώσει την ικανοποίηση του και να στείλει τις χάρες του και σε μας και στους λαούς που ζουν υπό την εξουσία μας. Λακτάντιος, De mortibus persecutorum 47 (Μετ. Β.Σ.)

Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΑΣ (324 μ.Χ.) Ενώ ο Λικίνιος ήταν νεκρός, ο μεγάλος νικητής Κωνσταντίνος, λάμποντας με όλες τις αρετές που του χάρισε η ευσέβεια… ξανάπαιρνε την Ανατολή που ήταν κτήμα του και αποκαθιστούσε τη μόνη αυτοκρατορία των Ρωμαίων στην οικουμενικότητα της, όπως ήταν άλλοτε. Από το σημείο που ανατέλλει ο ήλιος, ολόκληρη η γη, και προς τις δύο κατευθύνσεις, από το βοριά μέχρι το νοτιά και μέχρι τα ακρότατα σημεία της δύσης, οδηγήθηκε κάτω από την ειρηνική ηγεμονία του. Ευσέβιος, Εκκλησιαστική ιστορία, 10, 9, 6 (Μετ. Β.Σ.)

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 1. Με βάση τον χάρτη προσδιορίστε τα στρατηγικά και γεωγραφικά πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούπολης σε σχέση με τη Ρώμη. 2. Τι, κατά τη γνώμη σας, οδήγησε τον Κωνσταντίνο να στραφεί προς τους Χριστιανούς; 3. Γιατί το Διάταγμα των Μεδιολάνων χαρακτηρίζεται ως καμπή στην ιστορία του ρωμαϊκού κράτους αλλά και της Χριστιανικής Εκκλησίας;