ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Η σούπα της γενναιότητας

Η "υπόθεση Τραχανά", υπόδειγμα συνειδησιακής αντίστασης

ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ

Σε μια περίοδο διάστικτη από "μεγάλες" εξελίξεις - προαναγγελθέντες πολέμους, ξύπνημα και αδυναμία των λαών, διαίρεση της "Ενωμένης" Ευρώπης, μεγάλα επιτεύγματα και βαθιά ελλείμματα της ελληνικής κυβέρνησης - το γεγονός στο οποίο σήμερα θα εστιάσουμε την προσοχή μας μπορεί να φαίνεται ασήμαντο. Πιστεύω πως δεν είναι. Γιατί αν μέτρο των πάντων είναι ο άνθρωπος, τότε η μόνη χαραμάδα για τη συλλογική πρόοδο μπορεί να έρθει από την ατομική ευθύνη.

Ο διευθυντής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης Στέφανος Τραχανάς ανακάλυψε και αποκάλυψε πριν από περίπου δέκα χρόνια αυτό που όλοι όσοι έχουμε περάσει από το ελληνικό Πανεπιστήμιο ανέκαθεν υποπτευόμασταν: κάτι δεν πάει καλά, σε βαθμό αδικήματος, με τον τρόπο που επιλέγονται και διανέμονται τα πανεπιστημιακά συγγράμματα. Ο σκανδαλώδης θεσμός του ενός και μοναδικού "επίσημου" συγγράμματος για κάθε μάθημα, σε συνδυασμό με τη λαϊκιστική αντίληψη ότι δωρεάν παιδεία σημαίνει τζάμπα (για τους φοιτητές) βιβλία, ήταν αναμενόμενο να οδηγήσουν όχι μόνο σε επιστημονική ημιμάθεια αλλά και, χάρις στο δαιμόνιον της φυλής, σε "επιστημονικές" κομπίνες. Για μία από αυτές ο καθηγητής Τραχανάς συγκέντρωσε στοιχεία για υπερτιμολογήσεις και τα κατέθεσε στη Δικαιοσύνη. Η ιστορία θα έπρεπε κανονικά να τελειώνει εδώ: με δημόσιο (έστω υποκριτικό) έπαινο, με την απόφανση των δικαστών για το θεμελιωμένο ή όχι των κατηγοριών και με απόδοση των ενδεχόμενων ευθυνών. Στην πραγματικότητα, η μηχανή δεν μπήκε ποτέ σε κίνηση. Όχι μόνο δεν άλλαξε το σύστημα, όχι μόνο δεν βρέθηκε ακόμα αν πράγματι το Δημόσιο ζημιώθηκε με τριακόσια εκατομμύρια δραχμές, αλλά ο κατήγορος μεταβλήθηκε σε θύμα. Η Δικαιοσύνη (ο πειρασμός να τεθούν εισαγωγικά είναι κάτι τέτοιες στιγμές μεγάλος) επέτρεψε να αναβληθεί, ξανά και ξανά, η δίκη, όχι όμως να μην επισωρευθούν οι μηνύσεις για δυσφήμηση και οι κάθε είδους πιέσεις κατά του προσώπου που σκάλισε το απόστημα. Ο Κάφκα τα έχει πει όλα πολύ καλύτερα: η διαρκής καθυστέρηση, η ψυχρότητα του κρατικού μηχανισμού απέναντι σε ό,τι απειλεί τις ισορροπίες του, οι αμφιβολίες που γεννά η ψυχική κόπωση για το σωστό και το λάθος, αντιστρέφουν τους ρόλους, δημιουργούν ενοχές εκεί που θα έπρεπε να υπάρχει υπερηφάνεια, κάνουν αυτόν που μίλησε να νιώθει ανυπεράσπιστος μπροστά στη δύναμη φθοράς όσων μετέχουν στο σύστημα. Ο καθηγητής Τραχανάς σκέφτηκε για μια στιγμή να μην παραστεί στη δίκη που ξαναγίνεται αυτές τις μέρες. Πήγε, όμως, και κατέθεσε και πάλι, γιατί δεν ενεργεί για προσωπικό όφελος, αλλά γι' αυτό που νομίζει σωστό. Αντίθετα από εκείνον τον "συνάδελφό" του που κατήγγειλε, πριν από δύο χρόνια, τους δύο καθηγητές του Πολυτεχνείου, στη θέση των οποίων δίδασκε, μόνο όταν είδε ότι δεν θα τηρούσαν την υπόσχεσή τους να του προσφέρουν μόνιμη έδρα.

Η σούπα της ατομικής γενναιότητας είναι πάντα φτιαγμένη από ετερόκλητα υλικά. Την τίμησε, με την αξιοπρέπεια της στάσης και του λόγου του, εκείνος ο άλλος καθηγητής, που συνελήφθη, σχεδόν σαν τρομοκράτης, τις προάλλες στο αεροδρόμιο της Νέας Υόρκης. Τη θύμισε ο Τσέχος προπονητής που τόλμησε να καταγγείλει την εξάπλωση των αναβολικών στην ιταλική βιομηχανία του ποδοσφαίρου και έμεινε άνεργος και με τη στάμπα του γραφικού. Προσωπικά την είδα, στη διαδήλωση του περασμένου Σαββάτου, στα πρόσωπα εκείνα που, μαζί με την ικανοποίηση της συμμετοχής, άφηναν να διαφανούν οι αμφιβολίες και η αγωνία τους. Να, λοιπόν, που επανασυνδεθήκαμε με τη "μεγάλη" ιστορία. Μόνο για να βεβαιωθούμε ότι, σε επίπεδο γενναιότητας, είναι πολύ λιγότερο εύγλωττη από τη μικρή.