Κρίση με το Ιράκ: Η ιστορία επαναλαμβάνεται;

Με την προπολεμική Ευρώπη ή με το Σουέζ έχει περισσότερες ομοιότητες η νέα κρίση; Πέντε επιφανείς ιστορικοί καταθέτουν την άποψή τους

ΚΙΤΤΥ ΞΕΝΑΚΗ

1939 ή 1956; Με την προπολεμική Ευρώπη ή με το Σουέζ έχει περισσότερες ομοιότητες η κρίση στο Ιράκ; Το φιλοπολεμικό στρατόπεδο προειδοποιεί πως δεν πρέπει να επαναλάβουμε τα σφάλματα του κατευνασμού. Το αντιπολεμικό, πως οδεύουμε προς ένα νέο Σουέζ. Πέντε επιφανείς ιστορικοί καταθέτουν στην "Γκάρντιαν" τη δική τους άποψη.

ΈΡΙΚ ΧΟΜΠΣΜΠΑΟΥΜ

Είναι ένας πόλεμος που θέλουν οι ΗΠΑ και κανείς άλλος

Ο πόλεμος που θα ξεσπάσει, πιθανότατα σύντομα, δεν θα μοιάζει με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Όλες οι συγκρίσεις με την πολιτική κατευνασμού και τη συμφωνία του Μονάχου είναι απλώς ανοησίες. Κανένας ιστορικός δεν τις πιστεύει, ούτε για ένα λεπτό.

Αυτός δεν είναι κατά οιανδήποτε έννοια ένας αμυντικός πόλεμος. Είναι μια επίθεση από τη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη στη Γη εναντίον μιας μικρής, αν και πολύ μοχθηρής δικτατορίας. Είναι ένας πόλεμος που θέλουν οι ΗΠΑ και κανείς άλλος, πέραν από την κυβέρνηση του Σαρόν και τον Μπλερ. Αν δεν επέμεναν οι ΗΠΑ, ουδείς θα τον είχε προτείνει ή σκεφτεί.

Δεν μοιάζει ούτε με τη σύρραξη του Σουέζ. Το Σουέζ το 1956 ήταν η τελευταία βολή δύο παρακμαζουσών αυτοκρατορικών δυνάμεων, της Γαλλίας και της Βρετανίας, μαζί με το Ισραήλ, το οποίο, τότε όπως και σήμερα, είχε τη δική του ατζέντα.

Οι ΗΠΑ θα κερδίσουν τον νέο ιρακινό πόλεμο. Δεν υφίσταται ουσιαστική αμφιβολία επ' αυτού. Τι θα γίνει, όμως, στη συνέχεια; Αν οι ΗΠΑ δεν είναι προετοιμασμένες να μείνουν στο Ιράκ όσο έμειναν στην Ιαπωνία, στη Γερμανία και την Κορέα, δεν θα μπορούν να εγγυηθούν τη σταθερότητα. Ξέρουν τι θέλουν να συμβεί με το Ιράκ και τη Μέση Ανατολή μετά τον πόλεμο; Δεν μπορώ να ανιχνεύσω κάποιο σοβαρό σχέδιο πέρα από πολλή αρθρογραφία γύρω από τα οφέλη της πολυκομματικής δημοκρατίας. Θεωρώ πως οι ΗΠΑ υποτιμούν τις πολυπλοκότητες του κόσμου. Τα μέσα μαζικής καταστροφής υψηλής τεχνολογίας δεν είναι αρκετά.

ΜΑΡΚ ΜΑΖΑΟΥΕΡ

"Ανάμνηση" η αντιαποικιοκρατική πολιτική Αϊζενχάουερ

Το 1939, το Γ' Ράιχ ήταν το πλέον ισχυρό κράτος στον κόσμο. Χρειάστηκαν έξι χρόνια για να ηττηθεί. Παρόλο, όμως, που το ναζιστικό κόμμα καταστράφηκε, δεν συνέβη το ίδιο με τη Γερμανία: η θεμελιώδης ενότητά της επαν-αναδύθηκε με την πτώση του Τείχους. Το Ιράκ, αντίθετα, πόρρω απέχει από το να είναι το πλέον ισχυρό κράτος στη Μέση Ανατολή: ακόμη και σήμερα, εχθρικές δυνάμεις ελέγχουν τους αιθέρες και τα βόρεια εδάφη του. Ένας πόλεμος εναντίον του θα διαρκέσει πολύ λιγότερο από έξι χρόνια. Τα επακόλουθά του, όμως, θα κάνουν την αντιμετώπιση της μεταπολεμικής Γερμανίας να φαίνεται παιχνίδι.

Το 1956, οι ΗΠΑ αντιτάχθηκαν στον πόλεμο και υποχρέωσαν το Ισραήλ να αποσυρθεί τόσο από το Σινά όσο και από τη Λωρίδα της Γάζας. Η αντι-αποικιοκρατική πολιτική του Αϊζενχάουερ αποτελεί σήμερα μακρινή ανάμνηση. Οι ΗΠΑ εισάγουν το ήμισυ του πετρελαίου που καταναλώνουν και θεωρούν πως μια ανατροπή του Σαντάμ θα συμβάλει στη διασφάλιση αυτού του καθεστώτος. Θα ευχαριστεί ο ιρακινός λαός την Ουάσιγκτον για την απελευθέρωσή του; Ίσως. Αν δεν συμβεί, όμως, κάποιο θαύμα και επιβάλλουν οι ΗΠΑ στο Ισραήλ ένα βιώσιμο παλαιστινιακό κράτος, ένας νέος ιρακινός πόλεμος θα τροφοδοτήσει την τρομοκρατία. Πραγματική πολιτική δεξιοτεχνία σημαίνει να αναγνωρίζεις ότι, μαζί με τη διπλωματία, έχει και η στρατιωτική ισχύς τα όριά της. Ο Χίτλερ, ο μεσσιανικός ηγέτης μιας αναδυόμενης δύναμης, δεν το κατάλαβε ποτέ. Ο Τσώρτσιλ, ο πρωθυπουργός μιας φθίνουσας δύναμης, το κατάλαβε.

ΊΑΝ ΚΕΡΣΟΟΥ

Δεν χρειάζονταν επιθεωρητές να δουν ότι ο Χίτλερ έφτιαχνε "όπλα μαζικής καταστροφής"

Ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Τζακ Στρο, είναι ανάμεσα σε αυτούς που αναζητούν στα σφάλματα του παρελθόντος τη νομιμοποίηση της σημερινής πολιτικής έναντι του Ιράκ. Αν δεν αναλάβουμε άμεσα δράση, λένε, θα επαναλάβουμε ουσιαστικά την καταστροφική πολιτική του κατευνασμού της δεκαετίας του 1930. Στην πραγματικότητα, όμως, οι παραλληλισμοί είναι ανύπαρκτοι. Οι ΗΠΑ ακολουθούσαν τότε μια πολιτική απομονωτισμού, αδιαφορούσαν για την Ευρώπη. Η σταλινική Ρωσία ήταν απομονωμένη για άλλους λόγους.

Η Βρετανία έπρεπε να λάβει υπόψη της τις ανησυχίες μιας παγκόσμιας αυτοκρατορίας.

Η Γαλλία έτρεμε τον αυξανόμενο κίνδυνο από την απέναντι πλευρά του Ρήνου. Η απειλή βρισκόταν πράγματι στην καρδιά της Ευρώπης, και ήταν αληθινή. Διακυβευόταν η ίδια η ύπαρξη της Βρετανίας. Δεν χρειαζόταν κανείς επιθεωρητές όπλων για να δει ότι ο Χίτλερ κατασκεύαζε "όπλα μαζικής καταστροφής". Σήμερα, δεν υπάρχει αυταπόδεικτη απειλή από το Ιράκ. Τα τεθωρακισμένα δεν βρίσκονται στο Χίθροου για να αποτρέψουν μια επίθεση από τον Σαντάμ Χουσεΐν.

Δεν μπορούμε όμως να καταστρέψουμε την αόρατη πηγή αυτής της απειλής, η οποία αναμένεται να ενταθεί, όχι να μειωθεί, με την "αρωγή" ενός πολέμου, ο λόγος του οποίου είναι κάθε άλλο παρά σαφής. Το 1939, ο λόγος ήταν ολοφάνερος.

ΝΟΡΜΑΝ ΝΤΕΪΒΙΣ

Ας δούμε τις ομοιότητες με το 1914

Δεν μου αρέσουν οι συγκρίσεις με το 1939. Το Γ' Ράιχ ήταν μία εν δυνάμει πρώτης τάξεως βιομηχανική και στρατιωτική δύναμη. Αν είχε νικήσει τη Σοβιετική Ένωση, θα είχε γίνει το ισχυρότερο κράτος στον κόσμο. Το Ιράκ είναι ανίκανο να ορθώσει μία συγκρίσιμη απειλή. Το 1956 μοιάζει να ταιριάζει καλύτερα. Ο Νάσερ, ένας τυχάρπαστος Άραβας δικτάτορας, απειλούσε να αποσταθεροποιήσει την περιοχή εθνικοποιώντας τη Διώρυγα του Σουέζ. Και μια "Συμμαχία των Προθύμων", αποτελούμενη από τη Βρετανία, τη Γαλλία και το Ισραήλ, αποφάσισε να του δώσει ένα μάθημα. Εδώ ακριβώς, όμως, τελειώνουν οι παραλληλισμοί. Το 1956, μία από τις δύο υπερδυνάμεις της εποχής αρνήθηκε να υποστηρίξει την περιπέτεια και έθεσε γρήγορα τέλος σε αυτήν. Το 2003, είναι η μοναδική υπερδύναμη του κόσμου αυτή που μοιάζει αποφασισμένη να ηγηθεί της συμμαχίας. Και λίγες πιθανότητες υπάρχουν να τη σταματήσει ένα τρίτο μέρος.

Γιατί να μη θυμηθούμε λοιπόν το 1914; Η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη νιώθει ανασφάλεια από μία τρομοκρατική ενέργεια. Αντί να περιορίσει την αντίδρασή της στη γνωστή πηγή της τρομοκρατίας (Σερβία), επιτίθεται εναντίον μιας χώρας την οποία υποψιάζεται ότι υποθάλπει τους τρομοκράτες (Ρωσία) και κατόπιν εναντίον μιας άλλης χώρας (Γαλλία), η οποία συνδέεται με την προηγούμενη. Και έπειτα χάνει τον έλεγχο. Το χειρότερο από όλα: υπολόγιζε πως θα είχε κερδίσει τον πόλεμο έως τα Χριστούγεννα.

ΠΟΛ ΚΕΝΝΕΝΤΥ

Θυμίζει τον Μουσολίνι

Δεν είναι το 1939. Τότε, και συγκεκριμένα τον Σεπτέμβριο του 1939, μια χώρα που είχε ήδη καταπατήσει μονομερώς τα διεθνή σύνορα τρεις φορές (τη Ρηνανία το 1936, την Αυστρία το 1938 και την Τσεχοσλοβακία το 1939) είχε διαπράξει μια περαιτέρω παράβαση εναντίον της Πολωνίας, ωθώντας τη βρετανική αυτοκρατορία και τη Γαλλία να αναλάβουν τις ρητές διεθνείς υποχρεώσεις τους βάσει του Καταστατικού της Κοινωνίας των Εθνών και της στρατιωτικής τους συμμαχίας με την Πολωνία. Ουδείς έχει υποστηρίξει ότι οι βρετανικές και γαλλικές ενέργειες ήταν εσφαλμένες.

Οι επικρίσεις μιλούσαν ανέκαθεν για ενέργειες καθυστερημένες. Όταν ο Νέβιλ Τσάμπερλεν κήρυξε απρόθυμα τον πόλεμο, ακόμα και οι φανατικότεροι επικριτές του αναγνώρισαν πως είχε παλέψει, για χρόνια, να τον αποφύγει.

Όλα αυτά τα στοιχεία θα είναι απόντα εάν οι ΗΠΑ και η Βρετανία πάνε σε πόλεμο χωρίς ένα νέο ψήφισμα του ΟΗΕ. Η προσφυγή στη βία θα έμοιαζε τότε πράγματι με μια περιπέτεια τύπου Σουέζ, μία πράξη μεγαλομανίας με ισχυρές πιθανότητες να γυρίσει μπούμερανγκ. Ο πρόεδρος Μπους θέλει να παρουσιάζεται ως ένας πολιτικός που βαδίζει στα πρότυπα του Τσώρτσιλ. Εν προκειμένω, όμως, το πρότυπο μπορεί να αποδειχθεί ο Μουσολίνι.