Δρόμοι

ΡΟΥΣΣΟΣ ΒΡΑΝΑΣ

Για το συναίσθημα…

… οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τη δική τους λέξη - ή μάλλον, ένα ολόκληρο λεξικό. Στο Λύκειό του με τους μαθητές του, ο Αριστοτέλης επινόησε μια τέτοια λέξη που 2.400 χρόνια αργότερα μάς απασχολεί ακόμη. Το "πάθος" ήταν μια συνηθισμένη λέξη που σήμαινε πόνο. Ο Αριστοτέλης την πήρε στον πληθυντικό της, "πάθη", και χώρεσε μέσα της όχι μόνο τον πόνο μα όλα τα συναισθήματα. Τέτοια κάνουν οι συστηματικοί φιλόσοφοι (στους οποίους - το ομολογούμε - δεν τρέφουμε ιδιαίτερη αδυναμία). Και παίρνουν στον λαιμό τους και άλλους. Ακούμε κάθε τόσο πολιτικούς να λένε, "Πρέπει να πάρουμε αποστάσεις από το συναίσθημα", μολονότι σε αυτό ακριβώς το συναίσθημα ποντάρουν για να κερδίσουν μερικές ψήφους παραπάνω.

Η ιδέα…

… πως το συναίσθημα μπορεί να μπεί σε ένα "κουτάκι" και να αποχωριστεί από τη σκέψη, πως το συναίσθημα είναι αυστηρώς ιδιωτική υπόθεση και πως πρέπει να μένει απ' έξω από την πολιτική, την επιστήμη και τον πολιτισμό, αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο εσχάτως (και ευτυχώς). Άλλωστε, στην πρώτη κιόλας αράδα, με ένα συναίσθημα αρχίζει η "Ιλιάδα": "Τραγούδησε, θεά, την οργή του Αχιλλέα". Βέβαια, στον Αριστοτέλη, όλα ήταν θέμα δοσολογίας: όχι υπερβολική οργή που να απειλεί την κοινωνία, αλλά αρκετή για να είναι αποτελεσματική. Εννοούσε, φυσικά, τη δική του κοινωνία. Στη δική μας, το τρεμάμενο από οργή χέρι δύσκολα μπορεί να κρατήσει το δοσίμετρο. Ύστερα ήρθε η ιδέα πως ο πολιτισμός στηρίζεται στην ικανότητα να ελέγχουμε τα συναισθήματά μας - αυτό που ο Φρόυντ είπε "παραίτηση από την ικανοποίηση των ενστίκτων".

Η επιστροφή…

… των σύγχρονων κοινωνιολόγων και πολιτικών επιστημόνων στα συναισθήματα δεν θα εξέπληττε τον Αριστοτέλη, παρατηρεί ο Σκοτ Μακλέμι στο περιοδικό "Χρονικά της Ανώτατης Εκπαίδευσης". Ο Έλληνας συστηματικός ήταν εκείνος που είχε πει πως τα επικίνδυνα συναισθήματα επικάθονται στην κοινωνία, όπως οι τοξίνες μέσα στο σώμα. Η λύση που πρότεινε; Η κάθαρση. Η απελευθέρωση του έντονου συναισθήματος του κοινού σε μια τραγική παράσταση. Να γιατί δεν μας αρέσουν οι συστηματικοί φιλόσοφοι. Πάνω που μαθαίνουμε να ζούμε με τις "τοξίνες" μας, όλο και κάποιος πρόθυμος θα βρεθεί να μας τις ρουφήξει, τρυπώντας μας με μια "σύρριγγα" το χέρι. (Έτσι είναι οι "γιατροί" του πολιτισμού.)

Η ευτυχία…

… είναι ένα συναίσθημα που οι ευτυχισμένοι άνθρωποι δεν το σκέφτονται ποτέ. Απλώς χαμογελούν και συνεχίζουν να είναι ευτυχισμένοι. "Πόσοι κακόμοιροι σοφοί δεν έχασαν τα λογικά τους παραμελώντας τα εγκόσμια", έγραφε το 1621 ο Ρόμπερτ Μπάρτον στην "Ανατομία της μελαγχολίας" (που σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες είναι μια σύγχρονη μάστιγα). "Και αυτό, μόνο και μόνο για να αποκτήσουν γνώση, που ύστερα από τόσο κόπο, θα κάνει τον κόσμο να τους βλέπει σαν καταγέλαστους, ανόητους, κουτούς, κόπανους, απροσάρμοστους, καταδικαστέους, ξεκούτηδες και παλαβούς!". Για να μην κλαις, πρέπει να γελάς.