Κοινωνική αναστάτωση προκαλεί η τεχνολογία

Η μεταβιομηχανική εποχή άρχισε να παρουσιάζει ουσιαστικές μεταβολές και στον τομέα της εργασίας. Ο άνθρωπος άρχισε να μη ενδιαφέρεται για πολλά πράγματα, που στο πρόσφατο παρελθόν διαδραμάτιζαν ουσιαστικό ρόλο στη ζωή του. Οι λειτουργίες της φύσης, για παράδειγμα, τον ενδιαφέρουν μόνο αν εναρμονίζονται με τις επιθυμίες του. Οι εποχές τον επηρεάζουν μόνο στο μέτρο που του προσδιορίζουν τον χρόνο των διακοπών του και ο καιρός μόνο στο μέτρο που ανατρέπει τα σχέδια για ταξίδι ή καθορίζει πια ρούχα θα φορέσει. Παράλληλα, αγνοεί τελείως πώς ζούσε ο βιομηχανικός άνθρωπος, που μπορεί να είναι ο πατέρας του ή να ήταν ο παππούς του και πώς ήταν διαμορφωμένο το περιβάλλον μιας μεγάλης βιομηχανίας ή βιοτεχνίας. Οι σκουπιδότοποι των εργοστασίων, ο θόρυβος του βιομηχανικού χυτηρίου, η βρόμικη φόρμα της δουλειάς, το δέμα με το μεσημεριανό φαγητό, η σκόνη, η καπνιά και η λίγδα που συναντούσε κανείς στους χώρους παραγωγής, είναι εικόνες άγνωστες στον σημερινό μαθητή του λυκείου, τον φοιτητή, ή το νεαρό υπάλληλο γραφείου.

Ο μηχανικός, οι βοηθοί του, οι μαθητευόμενοι. Οι τελευταίοι δέχονταν συχνά και καμιά σφαλιάρα "για να προσέχουν", χωρίς να παρουσιάζουν ψυχολογικά προβλήματα. Κι όταν σουρούπωνε, σαπούνιζαν κεφάλι, λαιμό και χέρια, στην αυλή του εργοστασίου, για να βγει η μαυρίλα, έστω και αν η θερμοκρασία ήταν κάτω από το μηδέν. Με το "στουπί" στο ένα χέρι και το "κλειδί" ή το κατσαβίδι στο άλλο. Υπήρχε τότε, σωματική κούραση, αλλά επικρατούσε πνευματική υγεία. Και το παράπονο που διατύπωναν, συνήθως, είχε σχέση με το αφεντικό. Αν ήταν σκληρό, κρατούσε το προσωπικό πέρα από το προβλεπόμενο ωράριο. Αν ήταν "σφικτό" κατέβαλε χαμηλές αμοιβές.

Η εισβολή της τεχνολογίας άλλαζε την εικόνα του βιομηχανικού τεχνίτη ή εργάτη και τον τρόπο της απασχόλησής του. Ταυτόχρονα, αυξήθηκε ο όγκος των εργαζομένων στον τομέα των υπηρεσιών, οι οποίοι αγνοούν τον θόρυβο που κάνουν τα μηχανήματα όταν λειτουργούν, ή την αναστάτωση που προκαλεί μια βλάβη. Απασχολούνται σε χώρους ευπρεπισμένους, φορούν ενδύματα διαφορετικά από εκείνα του εργάτη ή της εργάτριας, έχουν τη δυνατότητα να πιουν τον καφέ τους στο γραφείο και να έλθουν σε επικοινωνία με τους γνωστούς τους, χρησιμοποιώντας το τηλέφωνο της επιχείρησης ή της υπηρεσίας. Επίσης, οι σωματικοί κίνδυνοι έχουν εκλείψει. Πρέπει να αναφερθεί, όμως, ότι αυξήθηκε η ψυχική ένταση. Ο καλοκάγαθος εργοδηγός αντικαταστάθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις από τον αυστηρό διευθυντή, ο οποίος νομίζει ότι υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εργοδοσίας, αστυνομεύοντας τον χώρο που βρίσκεται στην αρμοδιότητά του, αντί να βρίσκει τρόπους αύξησης της απόδοσης του προσωπικού, χωρίς να συντελείται η πλήρης αλλοτρίωσή του.

Η στροφή προς τον τομέα των υπηρεσιών πρέπει να αποδοθεί στην αύξηση του αριθμού των πανεπιστημίων και των ανωτέρων σχολών και στη μείωση των επαγγελματικών και τεχνικών σχολών. Το πανεπιστήμιο, ή η ανώτερη σχολή προετοιμάζουν τον σπουδαστή κυρίως για το γραφείο, παρά για το εργοστάσιο ή την αγροτική καλλιέργεια και πιο συγκεκριμένα προάγουν εκείνο που ο οικονομολόγος των αρχών του αιώνα Θόρσταϊν Βέμπλεν ονόμαζε "η εσκεμμένα καλλιεργημένη ανικανότητα" σε ό,τι αφορά την εκτέλεση "βρόμικης δουλειάς".

Παρατηρείται επίσης, το φαινόμενο, ο απόφοιτος ανωτάτης σχολής να διεκδικεί πλέον την εργασία ως βασικό δικαίωμα, ενώ τα περιθώρια στην αγορά εργασίας συνεχώς στενεύουν. Κατά τη διεκδίκηση αυτού που οι απόφοιτοι πανεπιστημίου θεωρούν δικαίωμα, παρατηρούνται και συγκρούσεις, χωρίς ο αντικειμενικός παρατηρητής να μπορεί να προσδιορίσει επακριβώς την πλευρά στην οποία βρίσκεται το δίκαιο.

Δεν πρέπει να ξεχνά κανείς και την κοινωνία των "αποβλήτων", δηλαδή τη "δευτερεύουσα" εργατική τάξη των εποχικώς εργαζομένων ή των μελών απροστάτευτων μειονοτήτων, που κυριολεκτικά αγωνίζονται για ένα κομμάτι ψωμί και ένα ποτήρι γάλα, για τα παιδιά.

Βέβαια, οι ανισότητες αυτές, σε μεγαλύτερη ή μικρότερη κλίμακα, υπήρχαν στις αναπτυγμένες χώρες. Η μεταβιομηχανική κοινωνία, όμως, εμφανίζεται με μια άλλη μορφή. Σε πολλές περιπτώσεις ανατρέπονται τα πάντα και σε άλλες διαμορφώνονται καταστάσεις που οδηγούν σε αδιέξοδα. Η εικόνα στον τομέα της απασχόλησης, που συνδέεται άμεσα με την κοινωνική ηρεμία, γίνεται ζοφερή και προκαλεί σοβαρότατες ανησυχίες στις κυβερνήσεις όλων των χωρών της Ευρώπης. Η μηχανοποίηση της εργασίας προκαλεί την εγκατάλειψη του εργατικού δυναμικού στη μοίρα του. Αυτό το εργατικό δυναμικό, όπως προαναφέρθηκε, στρέφεται ομαδικά προς τον τριτογενή τομέα της οικονομίας. Πόσους, όμως μπορεί να δεχθεί ο τομέας αυτός; Και οι υπόλοιποι πώς θα αποκατασταθούν επαγγελματικά;

Β.