ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΖΩΗΣ, ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ

Οι υποχρεώσεις των γιατρών αλλά και των ασθενών

Ποια είναι τα κυριότερα καθήκοντα των γιατρών έναντι των ασθενών- Τι μπορούν να απαιτήσουν οι πολίτες από τους γιατρούς- Ποιες είναι οι κυρώσεις από το νόμο- Ποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις επισημαίνει ο νομοθέτης- Οδηγός καθηκόντων και δικαιωμάτων από το ΙΝΚΑ Μακεδονίας

Το μεγαλύτερο πρόβλημα στα ελληνικά νοσοκομεία, το οποίο δημιουργεί και τα συνεχή παράπονα και καταγγελίες, είναι οι σχέσεις μεταξύ γιατρών και πολιτών. Η παραδοχή αυτή ανήκει τόσο στους προϊσταμένους των ιατρικών υπηρεσιών των νοσοκομείων όσο και στους προέδρους, τους ασθενείς και τους συνοδούς τους, αλλά και τους αρμόδιους των ενώσεων προστασίας καταναλωτών.

Μετά τις πρόσφατες κινητοποιήσεις και την επιστροφή των γιατρών στα καθήκοντά τους, η λίστα των καθηκόντων τους απέναντι στον Έλληνα πολίτη, που έχει καταρτίσει το Ινστιτούτο Καταναλωτών Μακεδονίας, είναι επίκαιρη όσο ποτέ.

Άλλωστε αυτά τα καθήκοντα αποτελούν και το ζητούμενο για την αποκατάσταση των σχέσεων και του κλίματος εμπιστοσύνης ανάμεσα σε γιατρό και ασθενή, θέμα που αποτελεί και το μείζον πρόβλημα των ελληνικών νοσοκομείων σήμερα. Τα παράπονα των πολιτών, οι διαπληκτισμοί με τους γιατρούς και οι ανθρώπινες σχέσεις μέσα σε ένα νοσοκομείο είναι η ανοιχτή πληγή για την ελληνική κοινωνία, πληγή για την οποία όμως υπάρχει ίαση…

Καθήκον παροχής βοήθειας

Ο γιατρός είναι υποχρεωμένος να παρέχει τις υπηρεσίες του κάθε φορά που υφίσταται κίνδυνος για τη ζωή ή την υγεία του ασθενούς. Η υποχρέωση αυτή είναι ανεξάρτητη από το αν έχει πληρωθεί προηγουμένως ο γιατρός.

Σε κάθε περίπτωση, όταν ο γιατρός είναι σ' ένα μέρος ο μόνος που μπορεί να βοηθήσει, καθίσταται εγγυητής, κι αν τυχόν παραλείψει να προσφέρει βοήθεια, θεωρείται από το νόμο ότι προκάλεσε ο ίδιος τη σωματική βλάβη ή το θάνατο του ασθενούς εκ προθέσεως.

Οι κυρώσεις σε περίπτωση που δεν προσφέρει βοήθεια μπορεί να φθάνουν από απλό πρόστιμο ή κράτηση μέχρι κάθειρξη πέντε έως δέκα ετών (για βαριά σωματική βλάβη) ή ισόβια (για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως). Ευθύνη προς αποζημίωση του ασθενούς. Αποκατάσταση της ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης (συγγενών θανόντος).

Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν υπάρχουν εξαιρέσεις. Η υποχρέωση του γιατρού έχει σχεδόν απόλυτο χαρακτήρα. Μόνη δικαιολογία για τη μη προσφορά βοήθειας είναι η δυσκολία να επέμβει εξαιτίας αιτίων, όπως κατάσταση ανάγκης, όταν κινδυνεύει η ίδια του η ζωή και η σωματική του ακεραιότητα και όταν δικαιολογημένα δεν αντιλήφθηκε ότι ο συνάνθρωπός του βρισκόταν σε κίνδυνο.

Όσον αφορά στα ιδιαίτερα ζητήματα, όταν πρόκειται για ίσης αξίας αγαθά, όπως η ζωή δύο ανθρώπων, τότε ο γιατρός ενεργεί κατά συνείδηση. Αν ανάμεσα σ' αυτούς που κινδυνεύουν βρίσκεται στενό συγγενικό του πρόσωπο, ο γιατρός έχει δικαίωμα να σώσει πρώτα αυτό.

Καθήκον εχεμύθειας

Οι γιατροί, φαρμακοποιοί, βοηθητικό προσωπικό κλινικών, διοικητικοί υπάλληλοι, φοιτητές ιατρικής και όσοι μπορούν εξαιτίας της ιδιότητάς τους να πληροφορηθούν μυστικά του ασθενούς είναι υποχρεωμένοι να μην τα φανερώσουν. Η υποχρέωση αυτή έχει σχεδόν απόλυτο χαρακτήρα. Τα πρόσωπα αυτά δεν πρέπει να φανερώσουν όχι μόνο τα γεγονότα, αλλά ούτε και κρίσεις για την υγεία του ασθενούς.

Υπόχρεοι προς τήρηση των απορρήτων είναι και οι σύζυγοι των γιατρών και οι κληρονόμοι τους. Οι γιατροί, φαρμακοποιοί και άλλοι που δεσμεύονται από την τήρηση του απόρρητου έχουν δικαίωμα να υποχρέωση να αρνηθούν μαρτυρία στο δικαστήριο για γεγονότα που αφορούν σε μυστικά (απόρρητα) των ασθενών τους.

Οι κυρώσεις σε αυτή την περίπτωση είναι χρηματική ποινή ή φυλάκιση από ένα μήνα μέχρι ένα έτος. Υπάρχει ευθύνη προς αποζημίωση του ασθενούς και αποκατάσταση της ηθικής του βλάβης. Ο γιατρός μπορεί να ανακοινώσει το απόρρητο, όταν αποσκοπεί στην αποτροπή εγκληματικών πράξεων ή παράδοση του δράστη στις αρχές ή για να διαφυλάξει τη δημόσια υγεία αποκαλύπτοντας στις αρχές μεταδοτική νόσο από την οποία πάσχει ο ασθενής.

Ιδιαίτερα ζητήματα αποτελούν οι επιστημονικές ανακοινώσεις ή εκπαιδευτικοί λόγοι, για τους οποίους δεν πρέπει να ανακοινώνεται το όνομα των ασθενών. Το ίδιο ισχύει και κατά την επίδειξη ακτινογραφιών, φωτογραφιών κτλ. Καμία φωτογραφία δεν μπορεί να ληφθεί και να επιδειχθεί χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς.

Πειράματα

Σε ό,τι αφορά τα πειράματα των γιατρών σε ασθενείς, οι προβλέψεις από τους νόμους είναι ιδιαίτερα αυστηρές:

1. Πειράματα επιστημονικού και μόνο χαρακτήρα: Ο γιατρός μπορεί να τα εφαρμόσει μόνο όταν έχει λάβει τη συναίνεση του ασθενούς, έπειτα από κατάλληλη "διαφώτιση" (ενημέρωση) και εφόσον το πείραμα δεν προκαλεί παρά απλή σωματική βλάβη στον ασθενή και δεν προσκρούει στα χρηστά ήθη.

2. Θεραπευτικού για τον ασθενή χαρακτήρα: Ο γιατρός μπορεί να τα εφαρμόσει υπό τις προαναφερόμενες προϋποθέσεις. Όταν το πείραμα αναμένεται να επιφέρει βαριά ή επικίνδυνη ή και θανατηφόρο σωματική βλάβη, τότε απαιτείται να υπάρχουν κατ' αναγκαιότητα - να μην μπορεί δηλαδή άλλη αναγνωρισμένη μέθοδος να έχει καλύτερα αποτελέσματα.

Οι κυρώσεις είναι ανάλογες προς τη βλάβη που θα προκληθεί σ' αυτόν που υπόκειται στον πειραματισμό. Σε περίπτωση ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως μπορεί να φθάσουν σε ισόβια κάθειρξη. Υπάρχει υποχρέωση προς αποζημίωση και αποκατάσταση της ηθικής βλάβης.

Για να υπάρχουν ιδιαίτερα ζητήματα, απαραίτητο είναι όλη η διαδικασία, και ιδίως η διαφώτιση και η συναίνεση του ασθενούς, να διατυπώνεται γραπτά και να φαίνεται ότι ο ασθενής ή ο υποκείμενος στον πειραματισμό έχει πλήρη και αβίαστη κρίση και βούληση.

Ευθανασία

Απαγορεύεται αυστηρά η ευθανασία, ακόμα κι όταν η ποιότητα ζωής του ασθενούς έχει μειωθεί σημαντικά ή όταν ο ασθενής βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο πριν από το θάνατο. Αντίθετα, ο γιατρός δεν είναι υποχρεωμένος να παρατείνει πάση θυσία τη ζωή του ασθενούς με πολύπλοκα τεχνικά μέσα. Όμως ο γιατρός δεν μπορεί να θανατώσει έμμεσα τον ασθενή. Η υψηλή δοσολογία μπορεί να γίνει δεκτή, εφόσον μόνο μ' αυτό τον τρόπο μειώνονται ή εξαλείφονται οι πόνοι του ασθενούς, αρκεί να μην υπάρχει έστω και έμμεση σκοπιμότητα στην πρόκληση θανάτου. Οι ψυχικά ασθενείς, οι καθυστερημένοι κτλ. έχουν δικαίωμα στη ζωή, όπως και κάθε άλλος άνθρωπος.

Η κύρωση, στην περίπτωση που επέλθει ο θάνατος του ασθενούς, είναι ισόβια κάθειρξη. Υπάρχει υποχρέωση προς αποζημίωση και ψυχική οδύνη των συγγενών.

Τα ιδιαίτερα ζητήματα που προκύπτουν είναι όταν ο γιατρός βοήθησε στην επέλευση του θανάτου του ασθενούς μετά από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του τελευταίου. Τότε η ποινή είναι μικρότερη (ένας μήνας ως πέντε χρόνια φυλάκιση). Στις περιπτώσεις των ασθενών "φυτών", όταν έχει επέλθει ο εγκεφαλικός θάνατος, ο ασθενής θεωρείται από νομικής πλευράς νεκρός, οπότε οι γιατροί μπορούν να επιτρέψουν να επέλθει και ο εργαστηριακός θάνατος.

Μεταμοσχεύσεις

1. Επιτρέπεται η αφαίρεση ιστών και οργάνων από ζωντανό δότη μόνο για θεραπευτικούς σκοπούς (προφανώς όχι για διαγνωστικούς, ερευνητικούς κτλ.), αν ο δότης είναι ενήλικος με ικανή κρίση, αν υπάρχει ιστοσυμβατότητα δότη και λήπτη κι αν δεν προκύπτουν προφανείς σοβαροί κίνδυνοι για τη ζωή ή την υγεία του δότη. Η συναίνεση για αφαίρεση οργάνων πρέπει να παρέχεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο ή με έγγραφο θεωρημένο από την αστυνομία ή προφορικά στο νοσοκομείο (καταχώρηση σε ειδικό βιβλίο) με παρουσία δύο μαρτύρων.

2. Αφαιρέσεις ιστών και οργάνων από νεκρό δότη επιτρέπονται για θεραπευτικούς ή επιστημονικούς σκοπούς. Αν ο νεκρός, όσο ζούσε, είχε εκφράσει γνώμη κατά των μεταμοσχεύσεων ή κατά του να παράσχει μετά το θάνατό του όργανα, δεν υπάρχει δικαίωμα λήψης οργάνων. Αν υπάρχει κίνδυνος από καθυστέρηση, ο εισαγγελέας παρέχει την άδεια για την αφαίρεση οργάνων από τον νεκρό. Το θάνατο βεβαιώνουν τρεις γιατροί, ο υπεύθυνος για τον άρρωστο, ένας νευρολόγος κι ένας αναισθησιολόγος.

Οι κυρώσεις είναι ανάλογες με το εάν επήλθε σωματική βλάβη ή ανθρωποκτονία εξ αμελείας ή εκ προθέσεως, Οι κυρώσεις είναι ελαφρύτερες, αν δεν τηρηθούν άλλες προϋποθέσεις του νόμου περί μεταμοσχεύσεων. Υπάρχει υποχρέωση προς αποζημίωση και αποκατάσταση ηθικής βλάβης.

Τεχνητές γονιμοποιήσεις

Δεν υπάρχει νόμος που να απαγορεύει τις τεχνητές γονιμοποιήσεις. Πρέπει όμως να διενεργούνται μόνο όταν υπάρχει σκοπιμότητα. Απαγορεύεται η ανάμιξη σπέρματος (κοκτέιλ) από περισσότερους δότες. Μπορούν να διακριθούν πολλά είδη τεχνητής γονιμοποίησης, ιδίως ομόλογη, ετερόλογη και η εμφύτευση εμβρύου. Ο γιατρός είναι υπεύθυνος κυρίως για την υγεία των προσώπων και για την πλήρη διαφώτιση των προσώπων σχετικά με τις συνέπειες της τεχνητής γονιμοποίησης.

Ποινικές κυρώσεις υφίστανται μόνο αν η επέμβαση προκάλεσε σωματική βλάβη ή θάνατο των υποκειμένων στη διαδικασία.

Αμβλώσεις

Κατ' αρχήν απαγορεύεται η θανάτωση του εμβρύου. Επιτρέπεται η τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης μόνον:

Οι κυρώσεις στην περίπτωση που κάποιος, χωρίς συναίνεση, διακόπτει εγκυμοσύνη είναι κάθειρξη 5 έως 20 έτη. Αν ο γιατρός διακόψει ανεπίτρεπτα την εγκυμοσύνη με συναίνεση της εγκύου, προβλέπεται φυλάκιση 6 μηνών έως 5 έτη. Αν προκαλέσει βαριά βλάβη στην έγκυο, φυλάκιση 2 έτη έως 5 έτη, αν προκαλέσει το θάνατό της, κάθειρξη 5 έως 10 έτη.

Δεν επιτρέπεται η άμβλωση για λόγους κοινωνικούς και οικονομικούς, όπως είναι η φτώχεια και ο υπερπληθυσμός.