Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζον Κένεντι δολοφονήθηκε για λογαριασμό των κουβανικών μυστικών υπηρεσιών, σύμφωνα τουλάχιστον με ντοκιμαντέρ του γνωστού Γερμανού σκηνοθέτη Βίλφριντ Χούισμαν, το οποίο θα προβληθεί την Παρασκευή στη Γερμανία με τίτλο «Ραντεβού με το θάνατο».

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ ΟΓΔΟΗ

«Ήταν η εκδίκηση του Φιντέλ Κάστρο για την απόπειρα δολοφονίας του από τη CIA με δηλητηριασμένο στιλό Bic», δηλώνει ο Γερμανός κινηματογραφιστής, απολύτως σίγουρος για την ακρίβεια των στοιχείων του.

Η ζωγραφική αντεπιτίθεται

Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (1945-1967)

Πολλές υποθέσεις έχουν κατά καιρούς προβληθεί, για να ρίξουν φως στη δολοφονία του Κένεντι.

Η απεικόνιση με πινέλα σε επίπεδες επιφάνειες "ξανασηκώνει κεφάλι" στο ενδιαφέρον των μουσείων, του φιλότεχνου κοινού και των τεχνοκριτικών. Και είναι μια τέχνη ρωμαίικη, από τα χρόνια του Μεγαλέξανδρου μέχρι τον Λούσιαν Φρόιντ ή τα πίξελ του υπολογιστή

Η λογοτεχνία συμπορεύεται με την Ιστορία.

Η υπόθεση της ανάμειξης του καθεστώτος της Αβάνας, ένα χρόνο μετά την κρίση των πυραύλων στον κόλπο των Χοίρων, ήταν από τις πρώτες που είχαν διατυπωθεί, αλλά τότε δεν θεωρήθηκε αληθοφανής.

ΧΑΡΗΣ ΚΑΜΠΟΥΡΙΔΗΣ

Η «σκληρή δεκαετία» Ο Χούισμαν ανακάλυψε έναν μάρτυρα-κλειδί, τον Όσκαρ Μαρίνο, πρώην μέλος των κουβανικών μυστικών υπηρεσιών, ο οποίος δηλώνει ότι ο Χάρβεϊ Λι Όσβαλντ ενεργούσε για λογαριασμό των κουβανικών μυστικών υπηρεσιών όταν πυροβολούσε τον Κένεντι.

Άψογη από μουσειολογική άποψη η έκθεση, μας ξεναγεί σε έργα των Φ. Άουερμπαχ, Ρ. Κιτάγ, Φρ. Μπέικον, Φ. Μποτέρο, Ζ. Φρόιντ, κ.ά. και καθιερώνει το Μουσείο Φρισύρα ως ευρωπαϊκό άξονα μιας "αρχηγικής" προσέγγισης της ζωγραφικής στον τόπο όπου γεννήθηκε

(1940-1950) σημαδεύει την ποίηση και την πεζογραφία. Η τότε αμερικανική κυβέρνηση, μάλιστα, και ο διάδοχος του Κένεντι, Λίντον Τζόνσον, γνώριζαν τα στοιχεία αυτά, αλλά επέλεξαν να αποκρύψουν την αλήθεια, γιατί ο Τζόνσον ήθελε να αποφύγει μια νέα κρίση με την Κούβα και γιατί φοβόταν μήπως προσάψουν στο Δημοκρατικό Κόμμα του την κατηγορία της ανικανότητας στην αντιμετώπιση του καθεστώτος του Κάστρο.

Σαν εκκρεμές πάει κι έρχεται το ερώτημα, απαιτώντας κάθε τόσο φρέσκες απαντήσεις:

Οι ποιητές ζουν στη σκιά των πολιτικών γεγονότων, διαβάζουν τους νεοτερικούς ποιητές του Μεσοπολέμου και δεν έχουν ψευδαισθήσεις και οράματα.

Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει ακόμη τη μαρτυρία ενός ανακριτή του Όσβαλντ, που ρίχνει νέο φως στην προσωπικότητά του. Με ποια εργαλεία και με ποιον κόσμο κατά νου ζωγραφίζουν οι καλλιτέχνες μας;

Οι «κοινωνικοί» ποιητές αξιοποιούν τους μοντερνιστικούς πειραματισμούς.

Για πρώτη φορά ο δολοφόνος του Κένεντι παρουσιάζεται όχι ως ένας νευρωτικός μοναχικός άνθρωπος, αλλά ως άτομο καλλιεργημένο, με χιούμορ και έντονα αντιαμερικανική τοποθέτηση. Πώς αντιδρούν το κοινό, οι συλλέκτες και οι κριτικοί στις μεταστροφές των καιρών;

Σημαντικοί ποιητές της εποχής είναι ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Άρης Αλεξάνδρου κ.ά.

Η ταινία στηρίζεται επίσης στις μαρτυρίες πρώην πρακτόρων των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ και του Μεξικού, σύμφωνα με τις οποίες ο Όσβαλντ, λίγες εβδομάδες πριν από τη δολοφονία, είχε συναντηθεί στην Πόλη του Μεξικού με Κουβανούς πράκτορες της μυστικής υπηρεσίας της Κούβας G-2.

Πριν από 20 χρόνια, σε μια εποχή που ο μικροαστισμός γινόταν αχαλίνωτος, τα χρώματα πάνω στους πίνακες έγιναν πηχτά και σιγά σιγά ξεχύθηκαν στον χώρο: "Κολλάζ με αυτούσια υλικά", "περιβάλλοντα", "εγκαταστάσεις".

Την περίοδο αυτή εξετάζουμε και την ξεχωριστή περίπτωση του συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη.

Οι ζωγράφοι και οι θεωρητικοί μιλούσαν για "κατάργηση της αναπαράστασης", για εξίσωση της τέχνης με την πραγματικότητα, κι εμείς εδώ για "εμπράγματη ζωγραφική".

Λίγο μετά ήλθε για όλους η εποχή των κομπιούτερ, και η εικονική αναπαράσταση πάνω στην επίπεδη επιφάνεια της οθόνης απέδειξε ότι έτσι κι αλλιώς ο κόσμος ολόκληρος μπορεί να είναι "αντιπροσώπευση διαμέσου των σημείων", είτε αυτά είναι πίξελ του κυβερνοχώρου είτε ίχνη του πινέλου. Η δε πολυδιαφημισμένη απτή πραγματικότητα των μοντερνιστών απεδείχθη ως υλοποίηση του μάνατζμεντ, άρα ομοίως "κατασκευασμένη", όσο και η δυσφημισμένη αναπαραστατική ζωγραφική.

Με αφορμή τη νέα αυτή εξέλιξη, ξανακοιτάξαμε το παρελθόν. Τις αρχές του 20ού αιώνα, όταν τα κολλάζ του Πικάσο είχαν ανάλογες επιδράσεις, την Αναγέννηση που διψούσε για τρισδιάστατες απεικονίσεις, την "εικονική πραγματικότητα διαμέσου της σχεδιαστικής προοπτικής". Και, πιο πίσω, τη βυζαντινή ζωγραφική, με τη δική της μέθοδο απεικόνισης, που ενέπνευσε τον Τζιότο ή τον Τσιμαμπούε τον 12ο αιώνα. Έκπληκτοι εντοπίσαμε στα "ψιλά" των μεγάλων ιστορικών (Ε. Γκόμπριτζ) ότι το κατασυκοφαντημένο Βυζάντιο ήταν αυτό που διέσωσε την αναπαραστατική ζωγραφική της αρχαιότητας, όταν στην υπόλοιπη Ευρώπη είχαν μόνο γλυπτική. Με τον Πλάτωνα εμείς, με τον Αριστοτέλη εκείνοι.

Πρέπει να συνοψίσουμε, όσο και αν ακουστεί βαρύγδουπα: Όσο οι σημερινές ευρωπαϊκές γλώσσες έχουν μέσα τους τεράστια τμήματα από την αρχαιοελληνική και τη λατινική, τόσο ο σύγχρονος κόσμος της εικόνας έχει αφετηρία την ρωμαίικη εικαστική αναπαράσταση. Τα εθνικά κόμπλεξ που οι γαλλοσπουδαγμένοι ζωγράφοι μας είχαν παλιότερα, περιττεύουν σήμερα.

Με τέτοια επιχειρήματα χαιρετίσαμε πριν από δέκα χρόνια τις πρώτες παρουσιάσεις της Συλλογής Φρισύρα, του μόνου τότε που επέμεινε στην ανθρωποκεντρική ζωγραφική. Με τα χρόνια, ο Βλάσης Φρισύρας ολοκλήρωσε το όνειρό του: στέγασε τις συλλογές σ' ένα μουσείο-κόσμημα στο κέντρο της Πλάκας, έχτισε επικοινωνιακές γέφυρες μεταξύ ελληνικής και ευρωπαϊκής ζωγραφικής, διαμόρφωσε μουσειακές συμμαχίες, προκήρυξε διεθνείς διαγωνισμούς και εγκαινίασε μόλις τη μεγάλη έκθεση "Representing the World - Κορυφαίοι δημιουργοί του 20ού αιώνα από τη Συλλογή Malborough Galleries".

Άψογη από μουσειολογική άποψη η έκθεση, μας ξεναγεί σε έργα των Φ. Άουερμπαχ, Ρ. Κιτάγ, Φρ. Μπέικον, Φ. Μποτέρο, Ζ. Φρόιντ, κ.ά. πολλών και καθιερώνει το Μουσείο Φρισύρα ως ευρωπαϊκό άξονα μιας νέας, πιο "αρχηγικής" προσέγγισης της ζωγραφικής τέχνης στον τόπο όπου γεννήθηκε.

Εδώ ας επιμείνουμε. Η Αθήνα (ΑΣΚΤ, γκαλερί, κοινό) ταλαιπωρείται μονομερώς από την "επίθεση γκλάμουρ και δημοσίων σχέσεων" της άλλης καλλιτεχνικής πλευράς, με τα κατόπιν εορτής μοντερνίζοντα έργα, που πλαισιώνουν ως αξιοπερίεργα οπτικά γκάτζετ τα μπαράκια του Ψυρή.

Σε ιδεολογικό διωγμό η ζωγραφική αυτοκρατορία, τώρα αντεπιτίθεται, η διαμάχη γίνεται πιο χρήσιμη στο βλέμμα. Δεν είναι επίσης χωρίς σημασία ότι προικισμένοι και νέοι στην ηλικία κριτικοί (Α. Ζενάκος, Θ. Μουσόπουλος) τολμούν και επικροτούν τέτοιες κατευθύνσεις.

Το ίδιο ενδεικτική αυτής της "αντεπίθεσης" είναι η άλλη μεγάλη μουσειακή έκθεση των ημερών - "Η Γέννηση της Σύγχρονης Ελληνικής Ζωγραφικής, 1830-1930" - στο Μέγαρο Μουσικής, με σύμβουλο την κ. Μ. Μιχαηλίδου, πρώην διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης. Είναι η συλλογή της Τραπέζης της Ελλάδος (Ν. Βολανάκης, Ν. Γύζης, Γ. Ιακωβίδης, Νικηφ. Λύτρας, Κ. Παρθένης, κ.ά. πολλοί) εμπλουτισμένη με έργα και άλλων συλλογών (Π. Πανταζής, Γ. Τσαρούχης, κ.ά.) που πρωτοπαρουσιάστηκε πρόσφατα στην Ουάσιγκτον, στο κτίριο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας.

Και στα νεώτερα χρόνια, λοιπόν, η ζωγραφική μας είναι αξιόλογη και "συμβατή" με τα δυτικοευρωπαϊκά δρώμενα. Το κουράγιο και η σύγχρονη έμπνευση μας έλειπαν έως τώρα.

INFO

* Representing the World - Κορυφαίοι Δημιουργοί του 20ού αιώνα από τη Συλλογή Malborough Galleries, Μουσείο Φρισύρα, Μονής Αστερίου 3 & 7, Πλάκα, τηλ. 210-3234.678, μέχρι 18 Μαΐου.

* Η Γέννηση της Σύγχρονης Ελληνικής Ζωγραφικής, 1830-1930, Μέγαρο Μουσικής, Β. Σοφίας - Κόκκαλη 1, τηλ. 210-7282.000, μέχρι 31 Μαρτίου.