ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΚΟΛΑ

"Για άλλους σκοπούς έφτιαξε το σκαρίφημα του στρατοπέδου ο Αν. Παπαναστασίου"

Ε ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Στιγμιότυπα μιας παράστασης

Στο δέκατο ένατο εδώλιο κατά τη διάρκεια της δίκης για την υπόθεση της 17 Νοέμβρη, η οποία θα αρχίσει στις 3 Μαρτίου 2003, στην ειδικά διαμορφωμένη δικαστική αίθουσα των γυναικείων φυλακών του Κορυδαλλού, θα κάθεται ο 40χρονος τραπεζικός υπάλληλος Ανέστης Παπαναστασίου, ο οποίος παραμένει προσωρινά κρατούμενος. 1. Στο δρόμο για τη Μαλτεζάνα, στη στάση για το λεωφορείο, εκεί… ξεκινήστε την κατάβαση (κείμ. 4).

Ένα πεζογράφημα ανεβαίνει στο θεατρικό σανίδι, αφυπνίζει την ιστορική μνήμη και μας μεταφέρει στη Δυτική Μακεδονία των αρχών του αιώνα, όταν ο αγώνας για την ελευθερία πρωταγωνιστούσε στην καθημερινή ζωή, στις ψυχές, στις πράξεις των ανθρώπων

Οι δικαστές του Συμβουλίου Εφετών της Αθήνας (κ.κ. Δημ. Λοβέρδος, Γ. Πετράκης και Αθ. Παπαδόπουλος), παρά την αντίθετη πρόταση του εισαγγελέα Εφετών κ. Κυρ. Καρούτσου, απέρριψαν το αίτημα αποφυλάκισης του Ανέστη Παπαναστασίου κρίνοντάς τον ως "άτομο ιδιαίτερα επικίνδυνο και ύποπτο φυγής", ενώ παράλληλα τον παραπέμπουν στη δίκη μαζί με τους άλλους 18 συγκατηγορουμένους του ως μέλη της 17 Νοέμβρη. Όπως είναι γνωστό, με λεωφορείο, αυτοκίνητο ή τρένο γίνονται χερσαία ταξίδια, με πλοίο θαλάσσια και με αεροπλάνο αεροπορικά.

Η σκηνή του θεάτρου "Αμαλία" ελάχιστα φωτισμένη, με κορμούς δέντρων να περιστοιχίζουν το σύνολό της και κατακόρυφα διάφανα ριντό να δημιουργούν ένα ονειρικό, μυστηριακό σκηνικό.

Δεν πείστηκαν

Ομαδοποιήστε ανάλογα με τη φύση του ταξιδιού τις παρακάτω λέξεις, χωρίζοντάς τες σε τρεις κατηγορίες (κάποιες δεν αναφέρονται μόνο σε μία κατηγορία): οδικά ταξίδια - θαλάσσια ταξίδια - αεροπορικά ταξίδια.

Οι δαιδαλώδεις διάδρομοι, τα δάση και τα κρυμμένα ξωκλήσια συνωμοτούν, θα έλεγε κανείς, στην πραγμάτωση της τελικής "ιερής πράξης": της ταφής του ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα, Παύλου Μελά. Κανένα από τα μέλη του Δικαστικού Συμβουλίου δεν πείστηκε από τους υπερασπιστικούς ισχυρισμούς τού κατηγορουμένου, ο οποίος αρνείται ότι είναι μέλος της οργάνωσης και αποκηρύσσει την τρομοκρατία.

αποπλέω, εκτροχιάζομαι, μηχανοδηγός, απογειώνομαι, αερολιμένας, προσθαλασσώνομαι, αγκυροβολώ, οδικό δίκτυο, προσγείωση, αμαξοστοιχία, σταθμάρχης, πιλότος, πλήρωμα, ιπτάμενο δελφίνι, οδικώς, αεροπορικώς, ατμοπλοϊκώς, αναχώρηση, επιστροφή, άγονη γραμμή, αεροσυνοδός, αποβάθρα, τουρίστας, κυβερνήτης, πύργος ελέγχου, καμαρότος, θαλαμηγός, αεροναυπηγός, πλοιοκτήτης, υποπλοίαρχος, συνοδός εδάφους, πλοηγώ, αεροδιάδρομος, πλοίαρχος, κλινάμαξα, προκυμαία, βαγόνι.

Η Πειραματική Σκηνή της "Τέχνης" συμμετέχει στα φετινά λγ΄ "Δημήτρια" με τη θεατρική μεταφορά του πεζογραφήματος του Νίκου Μπακόλα "Κεφαλή".

Κατά τη διάρκεια της απολογίας του ενώπιον του εφέτη-ειδικού ανακριτή κ. Λεωνίδα Ζερβομπεάκου, ο Αν. Παπαναστασίου είχε ισχυρισθεί ότι το σχεδιάγραμμα του στρατοπέδου των Σερρών, που είχε βρεθεί στη γιάφκα της οδού Πάτμου, το είχε φτιάξει όταν υπηρετούσε τη θητεία του κατ' εντολήν ανωτέρου του και προφανώς κάποιο άτομο - που δεν είχε κατονομάσει - το έκλεψε από το σπίτι του. χερσαία ταξίδια - θαλάσσια ταξίδια - αεροπορικά ταξίδια

Η οργανωτική επιτροπή των "Δημητρίων", έπειτα από πρόταση του μέλους της, Στέφανου Μπαλή, θέλοντας να τιμήσει τον κορυφαίο πεζογράφο της Θεσσαλονίκης, πρότεινε τη σκηνική μεταφορά του συγκεκριμένου αφηγήματός του, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις "Κέδρος" το 1994.

Για άλλους λόγους

2. Εντοπίστε στο κείμενο 1 λέξεις παράγωγες με αχώριστα μόρια και χωρίστε τες στα δύο μέρη τους. Συνδεδεμένο στενά με την ιστορία και τις αγωνίες αυτού του τόπου, το έργο αποτυπώνει την αγωνιώδη διαδρομή ενός απλού αγωνιστή του Μακεδονικού Αγώνα κατά τη μεταφορά του σκηνώματος του Παύλου Μελά μακριά από τα χέρια των Τούρκων.

Τέσσερις ημέρες όμως μετά την προφυλάκισή του, το "υπερασπιστικό του άλλοθι" καταρρίπτεται από την κατάθεση του διοικητή του 566 Τάγματος Πεζικού κ. Γ. Ζαμανίκα, ο οποίος εξεταζόμενος αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής: 3. Στο κείμενο 3 θίγεται το πρόβλημα της μίμησης των ξένων στις τουριστικές περιοχές.

Η ιστορία

"Δεν υπήρχε κανένας λόγος σύνταξης αυτού του σκαριφήματος… Στα κείμενα 3, 4 και 9 εντοπίστε ξένες λέξεις (ακόμα κι όταν είναι γραμμένες με ελληνικά στοιχεία) που αναφέρονται στον τουρισμό και συγκεντρώστε τες σε έναν πίνακα.

Η "Κεφαλή" αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα κι ίσως μια ιστορική διαδρομή να θεωρείται αναγκαία, για να "γευτούμε" το ταραγμένο σκηνικό, που επικρατούσε στην περιοχή κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.

Η διατύπωση των λεπτομερειών που αναγράφονται στην πίσω σελίδα σαφώς αποδεικνύει ότι συντάχθηκε όχι για τον σκοπό της φρούρησης των αποθηκών, αλλά για άλλους σκοπούς, προφανώς πονηρούς". - Μπορείτε να συμπληρώσετε τον πίνακα και με άλλες λέξεις που θα προτείνετε εσείς στην τάξη.

Μετά τη δολοφονία του Παύλου Μελά, απλοί χωρικοί προστάτευσαν τη σωρό του από τον εχθρό με μια πρόχειρη ταφή.

Με βάση αυτή την κατάθεση, το Δικαστικό Συμβούλιο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο Αν. Παπαναστασίου - φέρεται ότι εντάχθηκε στην οργάνωση το 1984 - "είχε παραδώσει στα μέλη του οργανωτικού πυρήνα της 17 Νοέμβρη το επίμαχο σχεδιάγραμμα και στη συνέχεια αξιοποιήθηκε από τα εκτελεστικά μέλη της για τον εντοπισμό απομακρυσμένων στρατοπέδων από τα οποία θα ήταν δυνατή η κλοπή πολεμικού υλικού ανεξαρτήτως του ότι δεν κατέληξαν τελικά στο στρατόπεδο των Σερρών, αλλά σε εκείνο του Συκουρίου".

Ξένες λέξεις ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Ανατίθεται σ' έναν αγωνιστή να ξεθάψει τη σωρό και να μεταφέρει το σκήνωμα στους Έλληνες, έτσι ώστε να προστατευτεί και να ταφεί σύμφωνα με την παράδοση.

Γραπτές εντολές

4. Από τα κείμενα 1 και 4 βρείτε ουσιαστικά και επίθετα που έχουν σχέση με τα ταξίδια και τη φύση.

Ο κίνδυνος, όμως, παραμόνευε κι έτσι ο αγωνιστής καταφέρνει να κόψει και να μεταφέρει μόνο την κεφαλή του Παύλου Μελά, η οποία θάφτηκε στο Πισοδέρι, κάτω από το Ιερό του ναού.

Ως "μη πειστικές" απορρίπτουν τις εξηγήσεις που έδωσε ο κατηγορούμενος και για τα άλλα δύο έγγραφα στα οποία εντοπίστηκαν δακτυλικά του αποτυπώματα. - Μπορείτε να βρείτε για μερικά από αυτά κι άλλες λέξεις στο σχολικό λεξικό που να ανήκουν στην ίδια ετυμολογική οικογένεια;

Οι Τούρκοι εντοπίζουν τελικά το υπόλοιπο σώμα, το παραδίδουν στο μητροπολίτη Καστοριάς, κι έχουμε την τρίτη ταφή στο Περιβόλι της Εκκλησιάς.

Σε ένα από αυτά αναφέρεται:

Ουσιαστικά: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Με το τέλος του Μακεδονικού Αγώνα η Ναταλία Μελά παίρνει την κεφαλή και τη θάβει μαζί με το υπόλοιπο σκήνωμα, στην Καστοριά.

"Αμέσως μετά από μία πράξη (3-7 ημ.)… επαφές κάνουν μόνον οι υπεύθυνοι… επαφές ενωρίτερα των 22.00 (χειμ.) και 23 (καλοκαίρι)… επιχειρήσεις απαγορεύονται εκτός από τις προσωπικές επιχειρήσεις άμυνας και άλλες που θα υποδείξει το Κ, σε περίπτωση επίθεσης της Αστυνομίας, ενδεχόμενη ένοπλη αντίσταση, εγκατάλειψη επικίνδυνων σπιτιών".

Επίθετα: …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Η πέμπτη και τελευταία ταφή γίνεται μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η σωρός μεταφέρεται στη Στάτιστα, το χωριό όπου σκοτώθηκε ο Παύλος Μελάς, και θάβεται εκεί.

Το περιεχόμενό του αποτελεί - κατά τους δικαστές - μία από τις γραπτές εντολές του οργανωτικού πυρήνα της εγκληματικής οργάνωσης σε "μη εκτελεστικά - περιφερειακά" όργανα με συνωμοτικούς κανόνες για τη δράση τους προκειμένου, αφού λάβει γνώση ο κατηγορούμενος, να τα επιστρέψει.

Οικογένειες λέξεων: …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Ένα μνημείο στο χωριό θυμίζει πια στους νεότερους τους αγώνες για την απελευθέρωση της περιοχής.

Τέλος, οι δικαστές - όπως και στο προηγούμενο βούλευμά τους για τους 18 κατηγορουμένους - επισημαίνουν ότι το αδίκημα της ένταξής του στην οργάνωση δεν είναι πολιτικό, ενώ επαναλαμβάνουν ότι "υπάρχουν και άλλα μη συλληφθέντα μέλη της 17 Νοέμβρη, όπως η "Άννα" και δύο ακόμη άγνωστα άτομα με τα ψευδώνυμα "Πάρκινσον" και "Πόντιος"".

Η αφορμή

Η συγγραφή του πεζογραφήματος από το Νίκο Μπακόλα κράτησε τρεις μήνες και πραγματοποιήθηκε μέσα στο 1993. Εμπνευσμένος από τις πολλαπλές ταφές του Παύλου Μελά, ο συγγραφέας διευκρινίζει ότι δεν ενδιαφερόταν απλά να αφηγηθεί μια ιστορία. "Με εξιτάρισε -αν και δε μου αρέσει η λέξη- το γεγονός ότι οι πέντε ταφές του σκηνώματος του Παύλου Μελά έκρυβαν μέσα τους ένα μυστήριο, μια αγωνία κι έναν τρόμο πρωτόγνωρο. Ταυτόχρονα, όμως, ήθελα να καταγράψω και την ψυχική αγωνία του απλού ανθρώπου που ανέλαβε να φέρει σε πέρας την εξαιρετικά επικίνδυνη και συνάμα πολύτιμη για τους Έλληνες, αποστολή". Κι έχει μια μεταφυσική διάσταση η συγγραφική αυτή αποτύπωση, μια και ο Μπακόλας βάζει τον αγωνιστή να συναντά παράξενες γυναικείες φιγούρες στο δρόμο του, οι οποίες με διαφορετικές μορφές εμφανίζονται ξανά και ξανά, τον συμβουλεύουν, τον προειδοποιούν για τους κινδύνους που παραμονεύουν. Λες και το σκηνικό της μακεδονικής υπαίθρου συνωμοτούσε υπέρ της ολοκλήρωσης μιας αποστολής μακάβριας, αλλά και ιερής. Ο Νίκος Μπακόλας, με δυτικομακεδονική ρίζα, εμφανίζεται έντεχνα μέσα στο έργο. Ο αφηγητής που προσκαλείται από ένα ζευγάρι ηλικιωμένων να διαβάσει σ' ένα παλιό τετράδιο την περιγραφή της αποστολής του αγωνιστή ο οποίος μετέφερε την κεφαλή του Παύλου Μελά, δεν είναι παρά το του συγγραφέα. "Παίζω και με τη δική μου ζωή" εξομολογείται ο Νίκος Μπακόλας, "αφού η ημερομηνία της πρώτης συνάντησης του αφηγητή με το ζευγάρι (26 Ιουλίου 1927) είναι η ημερομηνία της γέννησής μου". Αλλά και η επιλογή του θέματος συνδέεται στενά με την ενασχόληση του Μπακόλα με την ιστορία της Μακεδονίας, μέσα από τις σελίδες του περιοδικού "Μακεδονική Ζωή", στο οποίο έγραφε από το 1975 μέχρι το 1991.

Η παράσταση

Η Έρση Βασιλικιώτη ανέλαβε το δύσκολο έργο της μεταφοράς του πεζογραφήματος στη σκηνή του θεάτρου "Αμαλία". "Δε θα μιλούσα για θεατρική διασκευή" επισημαίνει, παρά για ένα "θεατρικό μοντάζ του πρωτοτύπου". Έχει επιλεγεί το κύριο μέρος του έργου, με πιο συγκεκριμένη δράση, που μπορεί να αποτυπωθεί εύκολα και στη θεατρική πράξη. Η σκηνοθεσία "προσπαθεί να δώσει την αίσθηση, που θα είχε ο αναγνώστης αν διάβαζε το έργο" κι αυτό φαίνεται ξεκάθαρα, μια και την αφήγηση του Δημήτρη Ναζίρη διακόπτουν μικρά καρέ δράσης, που μετατρέπουν σε εικόνες την πορεία και την αγωνία του απλού ανθρώπου (Νίκος Λύτρας), που ανέλαβε τη μεταφορά της σορού του Παύλου Μελά. "Εγχείρημα δύσκολο και ίσως λίγο αυθαίρετο", όπως λέει η Έρση Βασιλικιώτη, "μια και αποτυπώνουμε στη σκηνή τη γενικότερη αίσθηση που αποκομίσαμε όλοι οι συντελεστές κατά την ανάγνωση του κειμένου". Προηγήθηκε, βέβαια, και η αναγκαία συνεννόηση με τον Νίκο Μπακόλα, έτσι ώστε η σκηνική παρουσίαση να αποδώσει το πνεύμα και την ατμόσφαιρα του πεζογραφήματος. Σ' ένα εκπληκτικά εύστοχο σκηνικό, το οποίο τονίζει το ονειρικό-μεταφυσικό στοιχείο της πλοκής (Ιωάννα Μανωλεδάκη) ο θεατής ακολουθεί την περιπετειώδη πορεία ταφής της κεφαλής του Παύλου Μελά, ενώ η αφήγηση ξετυλίγεται σε τρία επίπεδα, που εναλλάσσονται έντεχνα χαρίζοντας στο έργο μια μοναδική ζωντάνια.

Παρακολουθώντας τη γενική δοκιμή, εκείνο που αποκομίσαμε ήταν το ευλαβικό άγγιγμα των συντελεστών στο ζωντανό αυτό κομμάτι της ιστορίας μας. Και τη συγκίνηση που σκεπάζει προστατευτικά, αθόρυβα σχεδόν, την πολύτιμη "Κεφαλή" κάνοντάς μας κοινωνούς της ιερής αποκατάστασής της. Ίσως για πρώτη φορά η ταφή να κρύβει τόση ζωή μέσα της!!

Νίκου Μπακόλα "Κεφαλή" από την Πειραματική Σκηνή της "Τέχνης" στο πλαίσιο των λγ΄ "Δημητρίων". Πρεμιέρα την Τρίτη 6 Οκτωβρίου στο θέατρο "Αμαλία" (Αμαλίας 71). Παραστάσεις στις 6, 7 και 8 Οκτωβρίου στις 9 μ.μ.