Θα υπάρχει ΠΑΟΚ;

ΕΚΘΕΣΕΙΣ

2. Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα

Εκτός από ψυχραιμία, ζητείται πλέον λογική.

Η μεγάλη εξόρμηση των αρχαιοπωλών

Στη δεκαετία του 1880 τα κόμματα ήταν αρκετά πιο συγκροτημένα απ' ό,τι στο παρελθόν. Αυτό είναι πλέον το ζητούμενο, μετά τα όσα έγιναν (και) χθες το βράδυ στην Τούμπα.

Έργο του Κ. Παρθένη από την έκθεση του παλαιοπωλείου Μαρτίνου

Δεν είναι βέβαιο ότι μετά το θάνατο του ηγέτη τους τα κόμματα αναγκαστικά διαλύονταν. Ο ΠΑΟΚ περνά δύσκολες στιγμές, είναι πια στα πρόθυρα της καταστροφής και το χειρότερο απ' όλα είναι πως τον οδηγούν στην καταστροφή, αυτοί που λένε ότι τον αγαπούν.

Συλλεκτικά αντικείμενα και έργα τέχνης, από πίνακες μέχρι αρχαία νομίσματα και πορσελάνες, παρουσιάζουν οι παλαιοπώλες στην καθιερωμένη τους έκθεση «Ο χρόνος στην τέχνη», από 20 έως 23 Μαρτίου, με την οποία ανοίγει ουσιαστικά η πλήρως ανακαινισμένη ισόγεια αίθουσα της «Μεγάλης Βρετανίας».

Στοιχεία που επέτρεπαν σ' ένα κόμμα να επιβιώσει, ακόμα και μετά το θάνατο του ηγέτη του, ήταν η θέση που είχε στην πολιτική ζωή της χώρας και η τακτική που ακολουθούσε.

Το έργο που παίχτηκε χθες, το έχουμε ξαναδεί.

Για ενδέκατη φορά στη «Μεγάλη Βρετανία» είκοσι ένας παλαιοπώλες, μέλη του Σωματείου Αρχαιοπωλών και Εμπόρων Τέχνης της Ελλάδας, οργανώνουν την καθιερωμένη έκθεση «Ο χρόνος στην τέχνη» και στήνουν τους θησαυρούς της τέχνης που αλίευσαν στις αγορές του εσωτερικού και του εξωτερικού σε είκοσι ένα διαφορετικά περίπτερα.

Η βάση των κομμάτων εξακολουθούσε να μην έχει τυπική οργάνωση.

Και το έχουμε βαρεθεί, γιατί το τέλος του είναι πιο προβλέψιμο κι από τις ταινίες της Βουγιουκλάκη με τον Παπαμιχαήλ.

Τα έσοδα από την έκθεση, που αναμένεται να δουν περί τους 10.000 επισκέπτες, θα διατεθούν για την υποστήριξη του έργου του Συλλόγου Φίλων Παιδιών με Καρκίνο «Η Ελπίδα».

Σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση των οπαδών των κομμάτων έπαιζαν η οικογενειοκρατία, οι πελατειακές σχέσεις και η εξαγορά ψήφων.

Το είδαμε όταν έπρεπε να φύγει ο Βουλινός (θυμάστε την Παρί ΣΖ ή την ΑΕΚ;).

Ώς την τελευταία στιγμή παραμένει μυστικό το τι θα δείξουν οι παλαιοπώλες.

Παρ' όλα αυτά, όσον αφορά τουλάχιστον τα δύο μεγάλα κόμματα, η επιλογή των εκλογέων βασιζόταν κατά κύριο λόγο στην κρίση τους για την πολιτική των κομμάτων, στις επιδράσεις που αυτά ασκούσαν κατά περιοχές και στα συμφέροντα κάθε κοινωνικής ομάδας.

Το είδαμε όταν έπρεπε να φύγει και ο Μπατατούδης (κι αυτά τα θυμάστε, έτσι;).

Αίσθηση προκαλεί πάντως η απουσία πέντε γνωστών παλαιοπωλείων, των Ι. Γιαννούκου, Φ. Καλφαγιάν και Ρ. Καλφαγιάν, Μαρτίνου και Γκαλερί Ζουμπουλάκη, που έχουν αποχωρήσει από το σωματείο.

Χαρακτηριστική γελοιογραφία της εποχής, που εκφράζει την απογοήτευση από την πολιτική των δύο κυρίαρχων κομμάτων. (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Το βλέπουμε και τώρα, που πρέπει να φύγει ο Γούμενος.

Ταυτόχρονα σχεδόν, στο παλαιοπωλείο του Μαρτίνου (Πινδάρου 24, τηλ. 210.3609449) εγκαινιάζεται απόψε θεματική έκθεση ζωγραφικής αφιερωμένη στην «Ακρόπολη των Αθηνών», όπου θα παρουσιασθούν πίνακες, σχέδια, χαρακτικά κ.ά. 18ου - 20ού αιώνα με προεξάρχοντα τα ονόματα των Κωνσταντίνου Παρθένη, Άγγελου Γιαλλινά, των φιλελλήνων περιηγητών Λουί Ντιπρέ και Χένρι Κουκ, της φωτογράφου Νέλλυς.

Για την επιλογή των υποψηφίων βουλευτών, δηλαδή για την τοποθέτηση συγκεκριμένων υποψηφίων στο «ψηφοδέλτιο», έπαιζε ρόλο το αν είχαν ένα δικό τους τοπικό κύκλο οπαδών, ο οποίος επηρεαζόταν βεβαίως από πελατειακές σχέσεις και εξυπηρετήσεις.

Οικονομικός αποκλεισμός, κραυγές και απαξίωση, λίμπα η Τούμπα, τρομοκρατικές επιθέσεις, για να αναγκαστεί η εκάστοτε ιδιοκτησία να σηκωθεί και να φύγει χωρίς απαιτήσεις και να δώσει τη σκυτάλη στον επόμενο.

Στον ίδιο χώρο θα εκτεθούν μακέτες κοστουμιών και σκηνικών θεάτρου, όπως και αυτοτελή έργα των Νίκου Χατζηκυριάκου - Γκίκα, Μποστ, Αντώνη Κυριακούλη, Νίκου Στεφάνου, Γιάννη Μόραλη, Αλέκου Φασιανού, Βασίλη Φωτόπουλου, Μέντη Μποσταντζόγλου.

Το εκλογικό σύστημα δεν επέβαλλε να ψηφίζει κανείς ένα μόνο κόμμα, αλλά έδινε τη δυνατότητα να ψηφίζονται όλοι οι υποψήφιοι θετικά ή αρνητικά.

Που συνήθως αποδεικνύεται χειρότερος από τον προηγούμενο.

Η έκθεση στου Μαρτίνου θα διαρκέσει ένα μήνα.

Επίσης, ένας εκλογέας μπορούσε να ψηφίσει θετικά κάποιον υποψήφιο στον οποίο είχε υποχρέωση, παράλληλα όμως μπορούσε να δώσει θετική ψήφο και σε κάποιον άλλο τον οποίο θεωρούσε ικανό. Κάποιοι τα έχουν μπερδέψει. Μολαταύτα, και ιδιαίτερα μετά το 1882, όλο και συχνότερα παρουσιάζεται το φαινόμενο οι εκλογείς να ψηφίζουν με κομματικά κριτήρια και να περιορίζεται η συνήθεια να ψηφίζονται θετικά και πολιτικοί άλλων κομμάτων. Σύμφωνοι να φύγει ο Γούμενος για να μην διαλυθεί ο ΠΑΟΚ. Κατά τη δεκαετία του 1890 οι εκλογείς συνήθιζαν να ψηφίζουν πολιτικούς με επιρροή, μόνο εφόσον είχαν δηλώσει με σαφήνεια την κομματική τους τοποθέτηση. Όχι όμως να διαλυθεί ο ΠΑΟΚ για να φύγει ο Γούμενος. Ακόμα και η εκλογή ανεξάρτητων τοπικών προσωπικοτήτων άρχισε να περιορίζεται. Ο σημερινός πρόεδρος της ΠΑΕ, θα πρέπει να φύγει… χθες. Το 1879 π.χ. υπήρχαν στις εκλογές 24 τοπικά ψηφοδέλτια, ενώ το 1885 μόνο 4. Είναι προφανές ότι δεν έχει πια τις λύσεις να βοηθήσει τον ΠΑΟΚ, είναι προφανές ότι κανείς πια δεν τον εμπιστεύεται, είναι προφανές ότι είναι λίγος για να σηκώσει στην πλάτη του αυτό το βαρύ καράβι. Έτσι παρουσιαζόταν και το φαινόμενο να περιλαμβάνονται σε κομματικά ψηφοδέλτια ανεξάρτητοι υποψήφιοι, για να έχουν πιθανότητες επιτυχίας στις εκλογές. Είναι, όμως, το ίδιο προφανές, ότι αυτοί που προσπαθούν να τον οδηγήσουν μ' αυτό τον τρόπο σε αποχώρηση, ουσιαστικά ανοίγουν την πόρτα σ' έναν χειρότερο Γούμενο. Δηλαδή ο ρόλος των κομμάτων ενισχύθηκε, απέκτησαν κύρος στη δημόσια ζωή. Εδώ είμαστε…

19. Η διαδικασία της ψηφοφορίας Σε κάθε εκλογικό τμήμα υπήρχαν τόσες κάλπες όσοι οι υποψήφιοι στην περιφέρεια. Η κάθε κάλπη, φτιαγμένη από λευκοσίδηρο, χωριζόταν εσωτερικά σε δυο μέρη που αντιστοιχούσαν εξωτερικά σε δυο χρώματα, μαύρο και άσπρο. Το δεξιό μέρος και στην εμπρόσθια πλευρά του είχε τη λέξη "Ναι" με κεφαλαία, ήταν άσπρο, το αριστερό, που είχε τη λέξη "Όχι" επίσης με κεφαλαία, ήταν μαύρο. Στο πάνω μέρος κάθε κάλπης ήταν τοποθετημένος σωλήνας σε γωνία 25 μοιρών, που είχε μάκρος 27 και διάμετρο 12 εκατοστά. Ο ψηφοφόρος έπρεπε να περάσει από όλες τις κάλπες και να πάρει από τον υπάλληλο, που στεκόταν μπροστά από την καθεμιά και έπρεπε να φωνάζει ποιου υποψήφιου ήταν η κάλπη, μια μικρή μολυβένια μπάλα, το σφαιρίδιο. Μόλις το έπαιρνε σήκωνε το χέρι, κρατώντας το ανάμεσα στο μεγάλο δάκτυλο και το δείκτη για να δείξει ότι ήταν ένα και μόνο, και κατόπιν έβαζε το χέρι του μέσα στο σωλήνα και το έριχνε στο χώρισμα που αντιστοιχούσε στο "Ναι" ή στο «Όχι». Γρηγόριος Δαφνής: ΙΕΕ, ΙΓ σ.241.

Κάποια στιγμή, ο Ιούνιος θα έρθει και ο Γούμενος θα έχει φύγει.

Γελοιογραφία από κατοπινή εποχή (1915), στην οποία απεικονίζεται ο τρόπος εκλογής με σφαιρίδια. (Αθήνα, Μουσείο «Ιστορική Μνήμη Ελευθερίου Βενιζέλου»)

Το θέμα είναι ποιος ΠΑΟΚ θα υπάρχει τότε για να τον αναλάβει ο επόμενος.

Οι υποψήφιοι βουλευτές προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από τα μεσαία και τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, όπως και κατά την προηγούμενη περίοδο.

Ποιος σώφρων επιχειρηματίας θα αναλάβει να επενδύσει τα χρήματά του σ' ένα μαγαζί, που μπορεί να είναι γωνιακό, αλλά κουβαλάει τόση (κακώς ενοούμενη) τρέλα μαζί του;

Πολλοί ήταν δικηγόροι και δημόσιοι υπάλληλοι.

Αυτό δεν έχουν σκεφτεί ακόμη, αυτοί που χθες το βράδυ χαμογελούσαν αυτάρεσκα και αισθάνονταν… δικαιωμένοι.

Σε αντίθεση με τους υποψηφίους, τα κομματικά μέλη προέρχονταν και από τα κατώτερα στρώματα.

Γ. ΚΟΥΒΕΝΤΙΔΗΣ

Η οργάνωση των κομμάτων ήταν εμφανής μόνο στο επίπεδο της ηγεσίας. Τη σημαντικότερη θέση μετά τον αρχηγό την είχε η κοινοβουλευτική ομάδα. Οι βουλευτές είχαν σημαντική θέση, διότι λόγω της μεγάλης πλειοψηφίας που χρειαζόταν η Βουλή για να έχει απαρτία και να παίρνει αποφάσεις, οι βουλευτές και μόνο με την απουσία τους (ή την απειλή της) μπορούσαν να ασκήσουν μεγάλη πίεση στην κομματική ηγεσία. Έτσι, η κεντρική οργάνωση του κόμματος δεν είχε τη δυνατότητα να αρνηθεί στους βουλευτές την εκπλήρωση επιθυμιών, π.χ. διορισμών ή ευνοϊκών ρυθμίσεων υπέρ της εκλογικής τους περιφέρειας. Σε αντίθεση με την εποχή του Όθωνα και του Βούλγαρη, οι κυβερνήσεις δεν χρησιμοποιούσαν συστηματικά μεθόδους εξαναγκασμού για να πείσουν τους εκλογείς. Αυτόν τον κανόνα παραβίαζαν κάποιοι δημόσιοι υπάλληλοι ή φανατικοί οπαδοί στα χωριά. Σπάνια ακούγονταν κατηγορίες για εξαγορά ψήφων. Πάντως, η πατρωνία, με τη μορφή διορισμών, μεταθέσεων, δανείων κ.λπ. και η συστηματική διαφθορά μέσω του διοικητικού μηχανισμού, αποτελούσαν συχνό φαινόμενο. Αντίθετα με άλλες χώρες της Ευρώπης, στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα δεν προέκυψαν ταξικά κόμματα. Στην Ελλάδα πολλές κοινωνικοοικονομικές αντιθέσεις αμβλύνονταν μέσω των πελατειακών σχέσεων και με τη μεγάλη, συγκριτικά με άλλες χώρες, κοινωνική κινητικότητα. Τα δύο μεγάλα κόμματα δεν προσπάθησαν να δώσουν ένα τοπικό ή κοινωνικό-ταξικό στίγμα. Παρατηρείται επίσης σχετική αυτονομία της πολιτικής ελίτ από την κοινωνία. Όμως, όλα τα κόμματα απευθύνονταν ιδιαίτερα στους αγρότες, που αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού πληθυσμού.