Προτείνει βελούδινο διαζύγιο κράτους - εκκλησίας

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων

O ευρωβουλευτής της ΝΔ Γ. Βαρβιτσιώτης επιχειρεί παρέμβαση στην αναθεώρηση του συντάγματος

Οπτικός αναλφαβητισμός, ένα πρόβλημα εθνικό

Από τα πολλά προβλήματα που κληροδότησε η οθωμανική κατοχή στο νέο ελληνικό κράτος, ξεχώριζε για την έκταση, τη σημασία και την πολυπλοκότητα του το ζήτημα των «εθνικών γαιών».

Παρέμβαση στη διαδικασία που προωθεί η κυβέρνηση για την αναθεώρηση του συντάγματος επιχείρησε χθες ο ευρωβουλευτής της ΝΔ Γιάννης Βαρβιτσιώτης, διατυπώνοντας εκ νέου τη θέση του υπέρ του διαχωρισμού κράτους - εκκλησίας.

Όσο παλιότερα χρειαζόμαστε φιλόλογους και γλωσσολόγους, τόσο σήμερα, στην εποχή του παγκόσμιου πολιτισμού των εικόνων, χρειαζόμαστε και εικονολόγους, μουσειοπαιδαγωγούς, μάνατζερ, ειδικούς επιστήμονες της τέχνης

«Εθνικές γαίες» ήταν οι ακίνητες, οι κτηματικές ιδιοκτησίες των Οθωμανών στις περιοχές που περιήλθαν στον έλεγχο του ελληνικού κράτους.

Παράλληλα πρότεινε την κατάργηση του επαγγελματικού ασυμβίβαστου των βουλευτών, αποχώρηση από τα βουλευτικά έδρανα όσων καταλαμβάνουν κυβερνητικές θέσεις και γενναία αύξηση του αριθμού των βουλευτών Επικρατείας.

ΧΑΡΗΣ ΚΑΜΠΟΥΡΙΔΗΣ

Η γη αυτή ανήκε είτε στο οθωμανικό δημόσιο είτε σε μουσουλμανικά ιδρύματα είτε σε ιδιώτες, ως ιδιοκτησία ή ως δικαίωμα νομής (εκμετάλλευσης).

"Βελούδινο" διαζύγιο

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, πολλοί εκπαιδευτικοί της παλιάς φρουράς κατηγορούσαν τα παιδιά για αγλωσσία, επειδή οι ίδιοι δεν κατανοούσαν τον κόσμο των οπτικών τεχνών και τον ρόλο τους στη σύγχρονη ζωή. Οι νέοι κινδύνευαν από οπτικό αναλφαβητισμό. Σήμερα στα σχολεία και στα μεγάλα μουσεία έγινε η καλή αρχή, με ειδικό μάθημα και μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα (στη φωτογραφία: μαθητές στο Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης του Δήμου Ροδίων, μπροστά σε πίνακες Θεόφιλου, Σ. Βασιλείου και Γ. Τσαρούχη)

Οι περιουσίες αυτές περιήλθαν στην κυριότητα του ελληνικού κράτους «επαναστατικώ δικαίω».

Σε ό,τι αφορά τις σχέσεις κράτους - εκκλησίας ο ευρωβουλευτής της ΝΔ μίλησε για "βελούδινο διαζύγιο", από το οποίο, όπως είπε, "η εκκλησία έχει να κερδίσει και όχι να χάσει".

Το πρόσφατο αποκαλυπτικό ρεπορτάζ των «ΝΕΩΝ» (Ν. Μάστορα: «Ο Άγνωστος Πόλεμος Καλών Τεχνών», 12/3/2003) και η απήχησή του, μας υποχρεώνει να επανέλθουμε σ' ένα ζήτημα για το οποίο επιχειρηματολογούμε τακτικά.

Για τις ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις αποτέλεσαν το πρώτο και, ουσιαστικά, το μόνο κεφάλαιο στη διάρκεια του πολέμου, γι' αυτό και χρησιμοποιήθηκαν ως υποθήκες για τη σύναψη δανείων ή ως μέσα εξασφάλισης εσόδων, μέσω της εκποίησης τους.

Κόντρα στο ρεύμα που επικρατεί στο κυβερνητικό στρατόπεδο, επανέλαβε ότι ο χωρισμός είναι εφικτός, αφού προηγηθεί διεξοδικός διάλογος, ο οποίος μπορεί να γίνει χωρίς αντιδικίες και συγκρούσεις.

Μήλο της Έριδος, η ισοτιμία των πτυχίων που δίνουν οι Ανώτατες Σχολές Καλών Τεχνών ως προς αυτά που θα δίνει το νεότευκτο Τμήμα Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Η έκταση των γαιών αυτών μπορεί να υπολογιστεί μόνο κατά προσέγγιση, καθώς το σχετικό με την έγγειο ιδιοκτησία οθωμανικό καθεστώς ήταν περίπλοκο, όπως και οι μηχανισμοί απογραφής των περιουσιακών στοιχείων.

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι κορυφαία στελέχη της ΝΔ αλλά και η αρμόδια υπουργός Μ. Γιαννάκου έχουν αποκλείσει το ενδεχόμενο να τεθεί το θέμα στην ατζέντα της αναθεώρησης, ενώ απόψεις, όπως αυτές του Άρη Σπηλιωτόπουλου, θεωρούνται μειοψηφικές.

Οι φοιτητές του προέρχονται από πανελλαδικές εξετάσεις ανθρωπιστικών ή τεχνολογικών επιστημών, χωρίς εξετάσεις στο σχέδιο.

Υπολογίζεται ότι η έκταση των εθνικών κτημάτων ανερχόταν χονδρικά σε 4.000.000 έως 5.000.000 στρέμματα.

Σχετικά με το επαγγελματικό ασυμβίβαστο δήλωσε:

Το Εικαστικό Επιμελητήριο προσέφυγε στο Συμβούλιο Επικρατείας υπερασπιζόμενο τα «κεκτημένα» του.

Η διανομή των «εθνικών γαιών», αν και αποτελούσε γενική επιθυμία, συναντούσε πολλά προβλήματα στην πράξη.

"παραμένω σταθερά υπέρ της διάταξης, αλλά η μεγάλη πλειοψηφία των βουλευτών το έχει απορρίψει και τα ΜΜΕ έχουν προβάλει αρνητικά το όλο θέμα".

Ερευνήσαμε και μάθαμε κατάπληκτοι ότι μόνο οι πτυχιούχοι της ΑΣΚΤ (δηλ. ούτε οι ιστορικοί της Τέχνης, ούτε οι μουσειοπαιδαγωγοί κοκ) μπορούν να διδάσκουν στα σχολεία την οπτική αντίληψη και την Ιστορία της Τέχνης.

Πολλοί από τους καλλιεργητές των κτημάτων αυτών είχαν δικαιώματα εκμετάλλευσης της γης από τα προεπαναστατικά χρόνια.

Οχι βουλευτές

Παλιό πρόβλημα, νέες διαστάσεις: «Προϊόν του 20ού αιώνα είναι ο ευρύτερος πολιτισμός της εικόνας (φωτογραφία, κινηματογράφος, τηλεόραση, εικονογραφημένα έντυπα, γραφικά υπολογιστή κ.ά. μαζί με την πρόγονό τους, τη ζωγραφική), αλλά ως πρωταρχική πηγή γνώσης, η Οπτική Παιδεία αναγνωρίστηκε ήδη από τον Αριστοτέλη, στα "Μεταφυσικά" του», γράφαμε παλιότερα («Η Ώρα της Οπτικής Παιδείας», 13/9/2000).

Καλλιεργούσαν δηλαδή για πολλές γενιές τα χωράφια, αποδίδοντας ένα ποσοστό (περίπου 15%) στον κατ' όνομα ιδιοκτήτη, καθώς και το φόρο επί της παραγωγής, τη δεκάτη.

Ο Γιάννης Βαρβιτσιώτης επίσης τάχθηκε υπέρ της πλήρους αποδέσμευσης της βουλευτικής ιδιότητας από την άσκηση κυβερνητικής εξουσίας.

Το υπουργείο Παιδείας υποτιμούσε τη γλώσσα των εικόνων, και πολλοί εκπαιδευτικοί της παλιάς φρουράς - οπτικώς αναλφάβητοι, οι ίδιοι - κατηγορούσαν τα παιδιά για αγλωσσία, επειδή οι ίδιοι δεν κατανοούσαν τις κωδικοποιημένες εικόνες και τον ρόλο τους στη σύγχρονη καθημερινή ζωή.

Οπωσδήποτε είχαν ισχυρά δικαιώματα ιδιοκτησίας πάνω στη γη και ήταν δύσκολο για το κράτος να τους ζητήσει να την εξαγοράσουν καταβάλλοντας υψηλό τίμημα.

Όπως είπε: "όποιος επιλέγει τη συμμετοχή τους σε μία κυβέρνηση θα πρέπει αυτόματα να δηλώνει παραίτηση από βουλευτής".

Οι νέοι κινδύνευαν από οπτικό αναλφαβητισμό.

Η εξαγορά, εξάλλου, προϋπέθετε και ξεκάθαρους τίτλους ιδιοκτησίας, προσδιορισμό δηλαδή του προς εξαγορά αντικειμένου, πράγμα που ήταν ανύπαρκτο στον οθωμανικό χώρο, όπου υπήρχαν συνήθως επάλληλα δικαιώματα επί της γης.

Κατά τον ευρωβουλευτή της ΝΔ, αυτό γενικά διευκολύνει το κυβερνητικό έργο και ενισχύει τον κοινοβουλευτισμό.

Σήμερα στα σχολεία και στα μεγάλα μουσεία έγινε η καλή αρχή, με ειδικό προαιρετικό μάθημα και μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα.

Από την άλλη πλευρά, στη Στερεά Ελλάδα, ένα σημαντικό τμήμα των εθνικών γαιών, που δεν ήταν υπό τον έλεγχο των επαναστατών στο τέλος του πολέμου, πέρασαν άμεσα στα χέρια ιδιωτών με απευθείας εξαγορά από τους Οθωμανούς ιδιοκτήτες τους, σε χαμηλή μάλιστα τιμή.

Έφερε δε ως παράδειγμα πολλές χώρες της Ε.Ε., όπως τη Γαλλία το Βέλγιο, την Αυστρία αλλά και την Κύπρο.

Το πρόβλημα αναγνωρίστηκε, αλλά δυστυχώς δεν λύθηκε εντελώς.

Έτσι, το κράτος έχανε την ευκαιρία της διαμεσολάβησης και της αποκόμισης προσόδων.

Τόνισε πως στη Γαλλία σε περίπτωση ανασχηματισμού τα μέλη των κυβερνήσεων έχουν το δικαίωμα να διεκδικήσουν αυτόματα την επιστροφή τους στα έδρανα της βουλής.

Συνοψίζουμε:

Δεν ήταν επίσης σπάνιες οι καταπατήσεις, ιδιαίτερα σε εποχές ταραχών και κρίσης, καταπατήσεις που δύσκολα μπορούσαν να αποδειχθούν σε εδάφη με αμφισβητούμενα πιστοποιητικά ιδιοκτησίας.

Για την αύξηση του αριθμού των βουλευτών Επικρατείας ο ευρωβουλευτής τη ΝΔ είπε ότι "αν υιοθετηθεί θα βοηθήσει πολλές εξέχουσες κοινωνικές προσωπικότητες, που δεν τολμούν να εκτεθούν στον πολιτικό στίβο, να συμμετέχουν ενεργά στο πολιτικό προσκήνιο".

Άλλο καλλιτέχνης, άλλο παιδαγωγός:

Στο χώρο της έγγειας ιδιοκτησίας, το οθωμανικό δίκαιο διέφερε σημαντικά από το βυζαντινορωμαϊκό, το οποίο υιοθέτησε το ελεύθερο ελληνικό κράτος.

Διευκρίνισε όμως ότι "μόνο μία φορά θα μπορεί κάποιος να εκλεγεί βουλευτής Επικρατείας και στη συνέχεια, αν του δοθεί η δυνατότητα, θα μπορεί να δοκιμάσει τη δύναμή του στην κάλπη".

Στις δύο Ανώτατες Σχολές Καλών Τεχνών, οι σπουδαστές κατευθύνονται να γίνουν οι ίδιοι καλλιτέχνες, κατακτώντας τεχνικές και - κυρίως - τη σχετική ατομική ψυχολογία αυτοέκφρασης.

Η προσαρμογή των πραγματικών δεδομένων στη μεταβολή αυτή άφηνε μεγάλα περιθώρια για κάθε είδους ατασθαλίες.

Τέλος, εισηγήθηκε τη μεταρρύθμιση των διαδικασιών παραγωγής κοινοβουλευτικού έργου, προκειμένου το ελληνικό κοινοβούλιο να γίνει πιο αποτελεσματικό και ευέλικτο.

Δεν διδάσκονται Παιδαγωγική ούτε τρόπους να μελετούν τις εικαστικές εικόνες ιστορικά και να μεταδίδουν τη γνώση επικοινωνιακά.

Γενικότερα όμως, οι τάσεις οδηγούσαν στον πολυτεμαχισμό των εθνικών γαιών σε μικρές ή μεσαίες ιδιοκτησίες και όχι στη συγκέντρωση μεγάλων κτημάτων στα χέρια λίγων κεφαλαιούχων.

Λυπάμαι επίσης που το μαρτυρώ, αλλά πάρα πολλοί ζωγράφοι είναι βυθισμένοι στον προσωπικό τους κόσμο, αγνοούν την αισθητική αμεροληψία, έχουν ελαττωματική έκφραση στον Λόγο, και πάντως δύσκολα τους φαντάζεται κανείς ως παιδαγωγούς και μάλιστα μεταδοτικούς.

Αυτό ίσως να οφειλόταν στην έλλειψη μεγάλων κεφαλαίων αλλά και στην τάση απόκτησης ακίνητης περιουσίας στις πόλεις, στην Αθήνα ιδιαίτερα.

Αντιστρόφως, οι ιστορικοί της Τέχνης, εικονολόγοι κ.λπ. είναι μεν προπονημένοι στην αισθητική ανιδιοτέλεια και στην παιδαγωγική, αλλά σπανίως γνωρίζουν την κατασκευαστική πλευρά των οπτικών τεχνών.

Η απόκτηση μεγάλης έγγειας ιδιοκτησίας δεν ήταν στις προθέσεις των πλουσίων, γεγονός που άμβλυνε τις αντιθέσεις και δεν επέτρεψε να αναπτυχθούν σημαντικές κοινωνικές εντάσεις γύρω από το πρόβλημα των εθνικών γαιών.

Εικαστικό Επιμελητήριο εναντίον Λεονάρντο ντα Βίντσι;

Ταυτόχρονα, η δημιουργία μικρών ιδιοκτησιών, ευπρόσβλητων στις κρίσεις, έκθετων στις διαθέσεις της αγοράς και στις φορολογικές πιέσεις, ευνόησε την ανάπτυξη ενός συστήματος πολιτικής προστασίας: οι τοπικοί πολιτευτές αναλάμβαναν να περιορίσουν τις ασκούμενες πιέσεις, παρεμβαίνοντας στους κυβερνητικούς μηχανισμούς του κράτους.

Προς τιμήν του νομοθέτη, το νέο Πανεπιστημιακό Τμήμα στα Γιάννενα, προβλέπει μαθήματα απαραίτητα, από Φυσική Οπτική μέχρι Μουσειολογία.

Επρόκειτο για ένα ρόλο ανάλογο μ' εκείνον των προεστών κατά την προεπαναστατική περίοδο.

Το Εικαστικό Επιμελητήριο υποστηρίζει την κατασκευαστική πλευρά της τέχνης, το νέο Τμήμα δίνει έμφαση στη γνωστική, θεωρώντας τα καλλιτεχνικά εργαστήρια απλώς ως «μαθήματα μύησης».

Η οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος έγινε με νομοθετικές ρυθμίσεις κατά την περίοδο 1870-1871.

Η διαμάχη θυμίζει την αποστροφή των «ζωγραφικών σιναφιών» της Αναγέννησης προς τον Λεονάρντο, που ως γνωστόν συνδύαζε υποδειγματικά και την τέχνη και τη γνώση.

Στόχος των νομοθετημάτων ήταν να εξασφαλιστούν κατά προτεραιότητα οι ακτήμονες χωρικοί, με την παροχή γης, απαραίτητης για την επιβίωση τους.

Μουσεία, παιδαγωγοί και μάνατζερ

Ταυτόχρονα, το κράτος προσπαθούσε να εξασφαλίσει, μέσα από τη διαδικασία της εκποίησης, τα μεγαλύτερα δυνατά έσοδα, που θα έδιναν μια ανάσα στο διαρκές δημοσιονομικό αδιέξοδο.

Σε συνδυασμό με το Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (από τα καλύτερα της χώρας), το Τμήμα Επιστημών της Τέχνης μπορεί να προσφέρει στους φοιτητές του επιπλέον εξειδίκευση για εκπαιδευτικά προγράμματα μουσείων και πολιτιστικών κέντρων.

Οι στόχοι ήταν αντιφατικοί και στην πραγματικότητα μόνο ο πρώτος επιτεύχθηκε σε ικανοποιητικό βαθμό.

Ωστόσο, υπάρχει κι ένας άλλος τομέας, η Μουσειολογία και το Μάνατζμεντ της Τέχνης, όπου το νέο Πανεπιστημιακό Τμήμα ή το αναμενόμενο στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου μπορούν να επεκταθούν.

Σύμφωνα με τις σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις, οι δικαιούχοι αγρότες μπορούσαν να αγοράσουν όση γη ήθελαν, με ανώτατο όριο τα 80 στρέμματα για ξηρικά εδάφη και τα 40 στρέμματα για αρδευόμενα.

Εκατοντάδες νέες θέσεις εργασίας ζητούν τα ευρωπαϊκά προγράμματα, η δημόσια και η ελεύθερη αγορά εργασίας (γκαλερί, μουσεία, πολιτιστικά κέντρα δήμων, επιχειρήσεις «πολιτιστικού τουρισμού»): Μάνατζμεντ Εκθέσεων, Μάρκετινγκ Μουσείου, Δημόσιες Σχέσεις-Χορηγίες, Ψηφιακές Εκθέσεις, Εύρεση-Διαχείριση Οικονομικών Πόρων, κ.ά.

Από το 1870 ως το 1911 διανεμήθηκαν 2.650.000 στρέμματα με 370.000 παραχωρητήρια, πράγμα που δείχνει ότι οι φιλοδοξίες ή οι δυνατότητες των αγροτών για απόκτηση καλλιεργήσιμης έκτασης ήταν περιορισμένες αλλά και ο πολυτεμαχισμός της γης ήδη μεγάλος.

Οι νέες χρήσιμες ειδικότητες, ούτε στις ΑΣΚΤ διδάσκονται, ούτε και είναι συμπαθείς στο Εικαστικό Επιμελητήριο, αφού οι καλλιτέχνες επιμένουν να αρνούνται την επιστημονική μελέτη του οπτικού πολιτισμού όσο και με το μάνατζμεντ.

Πρέπει να επισημανθεί ότι για τις περιοχές που χαρακτηρίζονταν ως φυτείες, ελαιόδενδρα και αμπέλια, ο μέσος όρος έκτασης των ιδιοκτησιών ήταν σαφώς μικρότερος εκείνων που προορίζονταν για καλλιέργεια δημητριακών.

Έλλειψη προσαρμοστικότητας προς την εφαρμοσμένη επιστήμη δείχνουν και τα Τμήματα Αρχαιολογίας ή Ιστορίας της Τέχνης.

Επρόκειτο όμως για σημαντική διανομή καλλιεργήσιμων γαιών, ιδιαίτερα αν συγκριθεί με τα 600.000 στρέμματα εθνικών γαιών που είχαν διανεμηθεί τα προηγούμενα χρόνια, από το 1833 μέχρι το 1870.

Για να μη διαταραχθεί η σχέση των πτυχίων με τις δυνατότητες διορισμού στον δημόσιο τομέα, οι νέες ειδικότητες παραβλέπονται ή βάλλονται.

Ωστόσο, μόνο το 50% περίπου του αντιτίμου των παραχωρούμενων γαιών πληρώθηκε τελικά στο κράτος από τους αγοραστές της εθνικής αυτής ιδιοκτησίας.

Όμως σε ζητήματα Παιδείας, ανάπτυξης και απασχόλησης, τα «κεκτημένα» περισσεύουν.