Η αναβίωση της πείνας

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Το φως ανακλάται με δύο τρόπους:

Στην Καμπότζη, οι ελπίδες που είχαν γεννηθεί με το τέλος της μαύρης περιόδου του πολέμου και της γενοκτονίας έχουν ήδη διαψευσθεί με το χειρότερο τρόπο για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.

Πίστη στις αξίες και τον… καναπέ

Μια παράλληλη φωτεινή δέσμη που πέφτει στην επιφάνεια ενός καθρέφτη, μετά την ανάκλαση ακολουθεί μια εντελώς καθορισμένη διεύθυνση. Παρά τα πέντε συνεχόμενα χρόνια οικονομικής ανάπτυξης στα μέσα της δεκαετίας, στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν πρόσφατα στη δημοσιότητα δείχνουν πως η πείνα και οι ασθένειες πλήττουν την Καμπότζη περισσότερο από κάθε άλλη χώρα της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Ακόμη κι όταν ξεκινά από σκεπτικισμό, σαρκασμό ή δαιμονική παραμόρφωση, η δημιουργική πρόταση των ζωγράφων αυτής της γενιάς μπορεί να ερμηνευθεί ως δήλωση αισιόδοξης πίστης στις αξίες της ζωής και στην "αισθητική του κοκούνιγκ"

Αυτό το είδος ανάκλασης το ονομάζουμε κανονική ανάκλαση.

Οικονομολόγοι και ανθρωπιστικές οργανώσεις σημειώνουν πως η κατάσταση επιδεινώνεται καθημερινά, εξαιτίας της πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης που πλήττει τα τελευταία δύο χρόνια τα κράτη της περιοχής.

ΧΑΡΗΣ ΚΑΜΠΟΥΡΙΔΗΣ

Κανονική ανάκλαση παρατηρείται όταν η επιφάνεια που συναντά το φως είναι λεία και γυαλιστερή, όπως του καθρέφτη (Εικ. 3.15).

"Πρόκειται για μια σιωπηλή εθνική κρίση", λέει ο Φέστο Καβίσε, επικεφαλής του κλιμακίου της Γιούνισεφ στην Καμπότζη.

Με τους πίνακες του Τάσου Παυλόπουλου, η αμφισβήτηση και η αυτοειρωνεία φθάνουν στα έσχατα όρια, γίνονται γλυκόπικρη αλήθεια που μαγνητίζει, ενώ ταυτόχρονα συμπυκνώνουν τις μεταλλαγές στο γούστο της εποχής μας και στην τέχνη της νέας γενιάς

Όταν μια παράλληλη δέσμη συναντά ένα λευκό φύλλο χαρτί δεν μπορούμε να διακρίνουμε ανακλώμενη δέσμη. "Πολλοί δεν μπορούν να αντιληφθούν τα ποσοστά υποσιτισμού που συναντούμε.

Ποιο είναι άραγε το ισχυρότερο μήνυμα ενός έργου τέχνης, αυτό που εκπέμπει η επιφάνειά του ή γράφουν τα δελτία Τύπου ή αυτό που αισθανόμαστε βαθύτερα, ως τελική γεύση από τις αξίες που εμπεριέχει;

Από το χαρτί το φως διαδίδεται προς κάθε κατεύθυνση. Διαβάζει κανείς εκθέσεις για οικονομική πρόοδο, αυτή όμως δε φτάνει στο φτωχό πληθυσμό της υπαίθρου", προσθέτει.

Το εορταστικό κλίμα των ημερών και η ψυχική προετοιμασία για τη νέα χρονιά, επενεργούν πάνω στα έργα σαν προβολές του φιλότεχνου, γίνονται ένας ερμηνευτικός πλακούντας, γεννούν νοήματα επιπρόσθετα σ' όσα προτείνουν οι ίδιοι οι εκθέτες.

Σε κάθε τέτοια ανάλογη περίπτωση λέμε ότι το φως διαχέεται και το αντίστοιχο είδος ανάκλασης ονομάζεται διάχυση.

Η οικονομική κρίση ξέσπασε στη Νοτιοανατολική Ασία στα μέσα του 1997, σχεδόν ταυτόχρονα με τα νέα κρούσματα πολιτικής βίας που σημειώθηκαν στην Καμπότζη.

Αν ήταν άλλη εποχή του έτους, ίσως τα σκίτσα του Τάσου Παυλόπουλου να έμοιαζαν μόνο σαρκαστικά, βέβηλα, ανατρεπτικά, απαισιόδοξα.

Διάχυση συμβαίνει όταν η επιφάνεια που συναντά το φως είναι τραχιά, όπως του χαρτιού (Εικ. 3.15β).

Από τότε, το μεγαλύτερο μέρος του αστικού πληθυσμού έχει βυθιστεί στη φτώχεια, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες κάτοικοι της υπαίθρου δίνουν καθημερινή μάχη κυριολεκτικά για την επιβίωσή τους.

Ίσως οι συνθέσεις του Νίκου Τρανού με μικρά ενσταντανέ του σύγχρονου κόσμου να ήταν ένα κοινωνικό, επικοινωνιολογικό ή κριτικό σχόλιο.

Λόγω της διάχυσης μπορούμε να βλέπουμε τα αντικείμενα όταν φωτίζονται, να παρατηρούμε την υφή και το χρώμα τους και τα διακρίνουμε από το περιβάλλον τους. Η Γιούνισεφ και το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών αναφέρουν ότι περίπου τα μισά παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών είναι καχεκτικά, ενώ το 20% υποσιτίζεται.

Ίσως ακόμη και τα γλυπτά του Κωστή Γεωργίου να φαίνονταν παράδοξα, δυσοίωνα.

Την ημέρα σε ένα δωμάτιο μπορεί να υπάρχει φως χωρίς αυτό να φωτίζεται απ' ευθείας από τον Ήλιο. "Δεν είναι υπερβολή αν πει κανείς ότι οι δείκτες παιδικού υποσιτισμού έχουν φτάσει στο επίπεδο εθνικής κρίσης", λέει ο Κεν Νόα Ντέιβις, επικεφαλής του προγράμματος για την Καμπότζη.

Αλλά ιδωμένα στο τέλος μιας χρονιάς και στο ξεκίνημα μιας επόμενης, στο βλέμμα μας φαντάζουν σαν νέα ξεκινήματα, αν όχι των ζωγράφων, οπωσδήποτε της ερμηνευτικής ματιάς.

Το φως του Ήλιου διαχέεται στα μόρια του αέρα και εισέρχεται στο δωμάτιο. Το πρόβλημα δεν έχει να κάνει με ελλείψεις τροφίμων, αλλά με το ότι πολλοί άνθρωποι δεν έχουν τα χρήματα για να αγοράσουν την τροφή τους, τονίζει ο Ντέιβις.

Και συνταιριάζονται παραδόξως με άλλες εκθέσεις - καλλιτεχνών της ίδιας γενιάς πάντως - οι οποίες εξαρχής έχουν κλίμα συγκινησιακό ή κατανυκτικό, όπως του Γιάννη Στεφανάκι ή του Νίκου Αλεξίου. Ποιοι κανόνες προσδιορίζουν τη διεύθυνση διάδοσης της ανακλώμενης δέσμης του φωτός στην κανονική ανάκλαση; Μέσα στο 1998, η υπηρεσία του ΟΗΕ πρόσφερε βοήθεια σε 1,7 εκατομμύρια ανθρώπους στην Καμπότζη, αριθμός ίσος με το 15% του πληθυσμού.

"Από τις Μπιενάλε στον καναπέ" τιτλοφορούσαμε το 1997 το πρώτο σημείωμα της νέας, τότε, χρονιάς.

Παρατηρώντας προσεκτικά τη διεύθυνση μιας λεπτής δέσμης φωτός που ανακλάται σε έναν καθρέφτη διαπιστώνουμε ότι: α) η ακτίνα πρόσπτωσης η ακτίνα ανάκλασης και η κάθετη ευθεία επάνω στον καθρέφτη (στο σημείο πρόσπτωσης) βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο (Εικ. 3.16) β) η γωνία πρόσπτωσης είναι ίση με τη γωνία ανάκλασης (Εικ. 3.16) Παρά τις προσπάθειες αυτές όμως, η κατάσταση παραμένει κρίσιμη.

Μιλούσαμε για τη νέα εποχή όπου η τέχνη θα είναι "φιλική προς τον χρήστη", έτοιμη να αγαπηθεί τόσο ώστε να τον συντροφεύει στον προσωπικό χώρο χαλάρωσης, και όχι να προσπαθεί να του επιβληθεί αυταρχικά, με βραβεία από διεθνείς καλλιτεχνικές συναντήσεις και εκλογικευμένες αναλύσεις. Οι προτάσεις (α) και (β) ονομάζονται νόμοι της κανονικής ανάκλασης του φωτός.

Ο μέσος όρος ζωής στην Καμπότζη είναι μόλις 52,9 έτη (ενώ στη γειτονική Ταϊλάνδη 69,5), ενώ ο δείκτης παιδικής θνησιμότητας ανέρχεται στα 108 επί 1.000 γεννήσεων.

Παράδοξα είχαν φανεί τότε τα γραφόμενα στους υποστηρικτές του μοντερνισμού, ωστόσο η πραγματικότητα αυτής της ζωγραφικής γενιάς (γεννημένοι στη δεκαετία του 1950) επιβεβαιώνει την ώριμη στροφή της, το ίδιο και οι πρόλογοι (Ν. Ξυδάκης, Μπ. Παπαδοπούλου, Μ. Στεφανίδης, Γ. Τζιρτζιλάκης, κ.ά.) στους καταλόγους, που μιλάνε εύστοχα και μεταδοτικά, γεφυρώνοντας τις αξίες του καλλιτέχνη με τον φιλότεχνο και όχι τόσο με τις κριτικές επιτροπές και τον ορθολογισμό τους.

Εικόνα 3.15 α) Κανονική ανάκληση, β) Διάχυση

Το 2,7% του πληθυσμού έχει προσβληθεί από τον ιό HIV που προκαλεί το Έιτζ και οι ειδικοί επισημαίνουν πως ο ρυθμός εξάπλωσης της επιδημίας στην Καμπότζη είναι πολύ μεγαλύτερος από οποιαδήποτε άλλη μη αφρικανική χώρα.

Ξεκινώντας πριν από 15 χρόνια ο Αλεξίου, με την Μπιενάλε Μεσογειακών Χωρών, ερεύνησε το μεταίχμιο μεταξύ χειρωνακτικής άσκησης και τεχνολογίας, ώσπου στα τελευταία χρόνια καθιερώθηκε με λεπτεπίλεπτες κατασκευές από εύθραυστες ύλες (καλάμι κ.ά.) σε ρυθμικά γεωμετρικά σχήματα.

Επιπλέον, περισσότεροι από το 70% των μεταναστών στην Ταϊλάνδη έχουν χάσει τη δουλειά τους εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και επέστρεψαν στην Καμπότζη, επιτείνοντας το πρόβλημα της ανεργίας.

Η νέα του δουλειά έχει επιπλέον προίκα την πολύμηνη θητεία του στο Άγιον Όρος, απ' όπου επέστρεψε με σεβασμό στις έννοιες της αφοσίωσης και του διαλογισμού.

Και είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και οι ρακοσυλλέκτες αντιμετωπίζουν πλέον σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης εξαιτίας της συνολικής μείωσης της κατανάλωσης.

Αντικρίζουμε αγιογραφικά σχέδια αναπλασμένα πάνω σε ειδικό χαρτί, μικροσκοπικά τμήματα των οποίων αφαιρούνται σαν ψηφίδες και ανασυντάσσονται.

Παράσταση, τέλος

Η όλη διαδικασία μοιάζει νοησιαρχική, αλλά είναι ανίχνευση θρησκευτικού συναισθήματος, μετρά τον χρόνο στη μεταφυσική του διάσταση, σαν κομποσχοίνι μοναχού, αφήνει γλυκιά ψυχική γεύση, θυμίζει ευχάριστα την "ψηφαρίθμηση" του Ν.Γ. Πεντζίκη.

Τελειώνει, λοιπόν, σήμερα με κάθε επισημότητα η κάθε άλλο παρά σεμνή τελετή στην αμερικανική Γερουσία.

Ιδιαίτερα εύγλωττη και ελκυστική η ζωγραφική του Στεφανάκι, με εικόνες από σχολικά βιβλία, χαραγμένα μαθητικά θρανία ή επίτοιχους χάρτες ζωολογίας, μνήμες αναπλασμένες σε συνθέσεις λιτές, εξομολογητικές, νοσταλγικές, χωρίς περιττές μορφοπλαστικές καινοτομίες όπως η παλιότερη δουλειά του.

Η δίκη-παράσταση με κατηγορούμενο τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, που μονοπώλησε το ενδιαφέρον των συμπατριωτών του και εξήψε τη φαντασία εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο επί ένα και πλέον χρόνο, θα λήξει κατά πάσα βεβαιότητα με την αθώωση του Μπιλ Κλίντον.

Δυναμικός εξπρεσιονιστής του χρώματος ο Γεωργίου, εκθέτει και τη νέα γλυπτική του, υψηλών σχεδιαστικών επιδόσεων, με έντονες παραμορφώσεις.

Κανείς δεν πίστευε, ούτε καν προτού αρχίσει η δίκη, ότι ο πρόεδρος θα καταδικαζόταν, αφού τα "κουκιά" ήταν υπέρ του.

Κινητήριος μηχανισμός το ένστικτο, το διονυσιακό ρίσκο ανάμεσα στο αισθητικά αποδεκτό και στο αντιπαθητικό.

Επί ένα μήνα παρακολουθήσαμε διαβουλεύσεις επί διαβουλεύσεων, ψηφοφορίες επί ψηφοφοριών και κάθε είδους δικανικά και άλλα τερτίπια με μοναδικό στόχο τα μικροπολιτικά κέρδη.

Συχνά οι μορφές του φοβίζουν σαν απόκοσμες αιγυπτιακές θεότητες.

Οι 100 γερουσιαστές των Ηνωμένων Πολιτειών, οι συνήγοροι και οι κατήγοροι του Μπιλ Κλίντον εξέφρασαν απόψεις σχεδόν επί παντός του επιστητού, μετήλθαν κάθε μέσο για να επιβάλουν τις απόψεις αυτές και κυριολεκτικώς επινόησαν διαδικασίες, τις οποίες ούτε το σύνταγμα της χώρας τους προβλέπει ούτε οιαδήποτε προηγμένη δικαιική φιλοσοφία δικαιολογεί.

Εδώ υπάρχει μια αμφισβήτηση του καθημερινού γούστου, από την άλλη όμως και μια θαρραλέα πίστη στο προσωπικό όραμα, που τη σεβόμαστε.

Αύριο, η ιστορική δίκη -η πρώτη ανάλογη σε 130 χρόνια- θα αποτελεί παρελθόν.

Με τους πίνακες του Παυλόπουλου, η αμφισβήτηση φθάνει στα έσχατα όρια, γίνεται γλυκόπικρη αλήθεια που μαγνητίζει.

Ο Μπιλ Κλίντον θα συνεχίσει μάλλον ενισχυμένος το υπόλοιπο της δεύτερης θητείας του και θα αποχωρήσει από το Λευκό Οίκο πολύ λιγότερο "κηλιδωμένος" από ό,τι προέβλεπαν όταν ξέσπασε το σκάνδαλο Λουίνσκι τα αμερικανικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης.

Καθιερωμένος με τα ζωγραφικά σκίτσα του, ακουμπά τα πάντα (τη ζωή, τους καλλιτεχνικούς θεσμούς, τον εαυτό του) με πικρόχολη διάθεση, επικαλούμενος κορυφαίες μορφές από την ιστορία της τέχνης αλλά και τον Καραγκιόζη, τον Θεόφιλο, τα γκράφιτι ή τον Ακριθάκη.

Από την άλλη πλευρά, η πέτρα του σκανδάλου, ως είθισται να αποκαλείται η νεαρή Μόνικα, θα συνεχίσει να δέχεται προτάσεις για συνεντεύξεις, βιβλία, ταινίες κτλ. και όλα αυτά θα συνοδεύονται από το δέλεαρ παχυλών αμοιβών.

Σαν ταπετσαρία στον τοίχο της γκαλερί απλώνονται τα έργα του, όπως άλλωστε και οι χιλιάδες μικροσκοπικές φωτογραφίες του Τρανού, του άλλου καθιερωμένου καλλιτέχνη αυτής της γενιάς, που επίσης ξεκίνησε με "τέχνη για επιτροπές" αλλά τώρα απευθύνεται συμφιλιωτικά και στο βλέμμα όσων προτιμάμε την τέχνη του καναπέ, το αισθητικό "κοκούνιγκ".

Οι σχολιαστές στέκονται τώρα στο δικό της "δράμα", ενώ ο Μπιλ Κλίντον, αφού της ζήτησε δημοσίως συγγνώμη δεκάδες φορές, απολογήθηκε και επισήμως για το "κακό" που της έκανε, μέσω των δικηγόρων του, κατά τη διάρκεια της κατάθεσής της στη δίκη.

Οι εκθέσεις

Της 24ης κατάθεσής της για το ίδιο ζήτημα, που ήταν κι αυτή άλλη μία κακοστημένη παράσταση.

ΝΙΚΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ, "Ψηφιδωτά σε χαρτί", Αίθουσα Ρεβέκκα Καμχή, Σοφοκλέους 23, τηλ. 210.3210.448, μέχρι 7 Φεβρουαρίου

Η υπόθεση Λουίνσκι ξεκίνησε ως μία ακόμη ροζ ιστορία του Αμερικανού ηγέτη, για τον οποίο ήταν γνωστό ότι είχε έφεση προς τις εξωσυζυγικές περιπέτειες.

ΚΩΣΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, Diaspora, Yiayiannos Gallery, Β. Κωνσταντίνου 44, τηλ. 210.7297.644, μέχρι 11 Ιανουαρίου

Εξελίχθηκε σε έναν εφιάλτη που απειλούσε την πολιτική του υπόσταση και σε θέμα με σοβαρές διεθνείς προεκτάσεις, όταν χρησιμοποιήθηκε ως όπλο αποπροσανατολισμού στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και το Σουδάν.

ΤΑΣΟΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ, Γκαλερί Καλφαγιάν, Καψάλη 6, τηλ. 210.7217.679, μέχρι 14 Ιανουαρίου

Καταλήγει, όμως, εκτός απίθανου απροόπτου, σε πολιτική και προσωπική νίκη του Μπιλ Κλίντον, ο οποίος δε θα χρειαστεί πια να ζητήσει άλλες δημόσιες συγγνώμες για να διασώσει την προεδρία του.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΕΦΑΝΑΚΙΣ, "Τεχνοπαίγνιον", Γκαλερί 3, Φωκυλίδου 3, Κολωνάκι, τηλ. 210.3628.230, μέχρι 25 Ιανουαρίου

Τελικώς, από την ταραχώδη δίκη στη Γερουσία αυτό που θα μείνει είναι η δημοσιοποίηση του βίντεο με την κατάθεση της Μόνικα Λουίνσκι, στο οποίο το φιλοθεάμον κοινό -όλοι μας, ας μην κρυβόμαστε- άκουσε και είδε να μιλάει, επιτέλους, το πιο μυστηριώδες πρόσωπο του τέλους της χιλιετίας.

ΝΙΚΟΣ ΤΡΑΝΟΣ, Spell your name, Γκαλερί Artio, Παλλάδος 3, Ψυρή, τηλ. 210.3211.602, μέχρι 11 Ιανουαρίου