Πουλιά μου διαβατάρικα…

Η ιστορική εξέλιξη των θεωριών της βαρύτητας

Εικόνα Αποκάλυψης. Ως καλλιτέχνης μπορώ να πλάσω με τη φαντασία μου την εικόνα ενός τοπίου γεμάτου νεκρά πουλιά.

Η πρώτη θεωρία βαρύτητας μπορούμε να πούμε ότι προτάθηκε από τον Αριστοτέλη μέσα από τις θέσεις του για το δομή του σύμπαντος και την πρότασή του για τα τέσσερα “στοιχεία” από τα οποία αποτελούνται όλα τα γήινα σώματα.

Τα πρώτα χρόνια της καλλιτεχνικής μου ζωής, όταν ήμουν ακόμη νέος, ήθελα με την τέχνη που έκανα να ταράξω, όπως έλεγα τότε, τον ύπνο των ανθρώπων.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη το κέντρο του σύμπαντος ήταν η γη και όλα τα σώματα τα οποία αποτελούνται κατά κύριο λόγο από το “βαρύ στοιχείο” τη “γη”, όπως το είχε ονομάσει, έχουν εκ φύσεως την τάση να κινούνται προς το κέντρο του σύμπαντος, να πέφτουν δηλαδή στην επιφάνεια της γης ή στις τρύπες που υπάρχουν σε αυτή.

Ήταν τα πρώτα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση και οι ψυχές μας ήταν γεμάτες ελπίδα και όνειρα.

Η θεωρία αυτή για τη την κίνηση των σωμάτων προς το κέντρο της γης δεν άλλαξε σημαντικά παρόλο που αυξήθηκε η γνώση των ανθρώπων για την κίνηση των ουρανίων σωμάτων και ειδικότερα των πλανητών του ηλιακού συστήματος.

Ως νέοι θέλαμε να αλλάξουμε τον κόσμο και να μην αφήσουμε κανέναν να παραμείνει αδρανής.

Έτσι αν και η άποψη ότι η γη είναι το κέντρο του σύμπαντος κλονίστηκε από το έργο του N. Copernicus (Ν. Κοπέρνικος) του T. Brahe (T. Μπράχε) και του J. Kepler (Ι. Κέπλερ), δεν άλλαξαν ουσιαστικά οι απόψεις για τη βαρύτητα έως την περίοδο που δημοσίευσε ο Νεύτωνας τις απόψεις του για την παγκόσμια έλξη.

Και η τέχνη είναι ένας από τους τρόπους για να το πετύχει κανείς αυτό.

Σύμφωνα με τη θεωρία της παγκόσμιας έλξης η δύναμη μεταξύ δύο οποιονδήποτε σωμάτων είναι ανάλογη προς το γινόμενο των μαζών τους και αντιστρόφως ανάλογη προς το τετράγωνο της μεταξύ τους απόστασης.

Θυμάμαι το καλοκαίρι του 1977, όταν το εργαστήριο χαρακτικής της ΣΚΤ της Αθήνας επέδραμε, κυριολεκτικά, στον καλλιτεχνικό σταθμό της Ύδρας.

Ο Νεύτωνας θεωρούσε αξιωματικά ότι ο χώρος και ο χρόνος είναι φυσικές οντότητες ανεξάρτητες η μια από την άλλη και ότι η κίνηση ενός σώματος καθορίζεται από τη μάζα του και τη συνισταμένη των δυνάμεων που ασκούνται σε αυτό.

Έχω φυλάξει στα φυλλοκάρδια μου τις ξεχωριστές στιγμές που ζήσαμε ως παρέα, αλλά και εικόνες που χαράχθηκαν στη μνήμη μου από το τοπίο.

Το θεωρητικό αυτό οικοδόμημα ερμήνευσε ικανοποιητικά την κίνηση των ουράνιων και επίγειων σωμάτων ενοποιώντας φαινομενικά διαφορετικές κινήσεις ανεξάρτητα από το μέγεθος των κινούμενων σωμάτων.

Μία από αυτές ήταν η εικόνα ενός νεκρού γλάρου που επέπλεε δίπλα στα βράχια, στην τοποθεσία Κανόνια.

Σύμφωνα με αυτό η εμφάνιση της δύναμης γίνεται ακαριαία και δεν είναι απαραίτητη η ύπαρξη κάποιου μέσου μεταξύ των μαζών.

Εκεί κολυμπούσαμε κάθε μέρα.

Η βαρυτική δύναμη μπορεί να διαδοθεί στο κενό που παρεμβάλλεται μεταξύ των πλανητών και του ήλιου.

Έτσι, λοιπόν, ζωγράφισα ένα έργο με θέμα ένα νεκρό γλάρο στο γνωστό τοπίο της Ύδρας.

Σχηματικά η θεωρία του Νεύτωνα για την άσκηση της βαρυτικής δύναμης φαίνεται στο σχήμα 1.

Το έργο αυτό υπάρχει και το χαίρεται μία οικογενειακή φίλη.

Όμως ο τρόπος διάδοσης της βαρυτικής έλξης όπως τον περιγράψαμε δεν είναι και τόσο οικείος στον άνθρωπο.

Τον τελευταίο καιρό, μαθαίνοντας από τις ειδήσεις ότι κάπου στο Βορρά ένα από τα θύματα της γρίπης των πτηνών ήταν και ένας γλάρος, σχεδόν αυτόματα μου ήρθε στο μυαλό μου η θύμηση της Ύδρας και του φοιτητικού μου έργου.

Γι’ αυτό δεν είναι παράξενο το ότι οι επιστήμονες αναζήτησαν μια άλλη περιγραφή του τρόπου άσκησης της δύναμης μεταξύ δύο σωμάτων.

Θυμάμαι τη θλίψη για εκείνο το γεγονός και σκέφτομαι την παρούσα ανησυχία και τρόμο για την πιθανή μετάλλαξη του ιού.

Η αναζήτηση αυτή οδήγησε στην εισαγωγή της έννοιας του πεδίου, ενός μεγέθους που διαμεσολαβεί στην άσκηση της δύναμης ή πιο σωστά στην εμφάνιση της αλληλεπίδρασης μεταξύ δύο σωμάτων.

Πέρα όμως από το φόβο για το ανθρώπινο είδος και την τύχη του σε περίπτωση πιθανής πανδημίας και πριν ακόμη αυτή ξεσπάσει, ως καλλιτέχνης μπορώ να πλάσω με τη φαντασία μου την εικόνα ενός τοπίου γεμάτου νεκρά πουλιά.

Το βαρυτικό πεδίο διαμεσολαβεί μεταξύ των δύο μαζών και η εμφάνιση της δύναμης σε ένα από αυτά είναι αποτέλεσμα της ύπαρξης του ενός σώματος στο χώρο του βαρυτικού πεδίου του άλλου.

Θα είναι μία εικόνα Αποκάλυψης αν αυτή η εκδοχή γίνει πραγματικότητα.

Ο τρόπος άσκησης της δύναμης σύμφωνα με αυτή τη θεωρία που ονομάζεται Κλασική θεωρία πεδίου, φαίνεται στο σχήμα 2.

Μαζί με το ελεύθερο πέταγμα θα πάψει να υπάρχει και το ανθρώπινο όνειρο.

Σχήμα 1. Η άσκηση βαρυτικής δύναμης σύμφωνα με το Νεύτωνα.

Αυτό που συμπυκνώνεται στις λέξεις "αχ και να 'μουνα πουλί να πέταγα".

Σχήμα 2. Η άσκηση της βαρυτικής δύναμης σύμφωνα με την Κλασική θεωρία πεδίου.

Πολλές φορές στα ζωγραφικά έργα που είχαν θέμα το κυνήγι, το σκοτωμένο αγρίμι ή πουλί συμμετέχει σε μία νεκρή φύση.

Αν και άλλαξε η θεωρία για τον τρόπο άσκησης της βαρυτικής δύναμης δεν άλλαξε όμως το μέτρο της το οποίο είναι ίσο με αυτό που είχε προσδιορίσει ο Νεύτωνας.

Όμως ο Βέλγος σουρεαλιστής ζωγράφος Ρενέ Μαγκρίτ έκανε ένα θαυμάσιο αλλά σχεδόν τρομακτικό και απωθητικό έργο, το οποίο παρουσιάζει ένα τραπέζι με άσπρα περιστέρια με ανοιχτά τα σωθικά τους.

Η θεωρία αυτή για το βαρυτικό πεδίο τροποποιήθηκε μετά από την εμφάνιση της Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας και μέσα από το έργο του Αϊνστάιν για τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας.

Το έργο βρίσκεται στο κέντρο Ζορζ Πομπιντού στο Παρίσι.

Ο περιορισμός που τίθεται από την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας για τη μέγιστη ταχύτητα που μπορεί να υπάρξει στη φύση (ταχύτητα του φωτός στο κενό c= 3.108m/s) έθεσε περιορισμούς στην ταχύτητα διάδοσης του βαρυτικού πεδίου κατά τη βαρυτική αλληλεπίδραση.

Και, βεβαίως, μένει αξέχαστο, γιατί κρύβει μια τεράστια δύναμη ως εικόνα. Ο Πικάσο, πάλι, ζωγράφισε πολλές φορές περιστέρια, σύμβολα ειρήνης, σε μια εποχή που η ειρήνη βρισκόταν ίσως σε μεγαλύτερο κίνδυνο από ό,τι βρίσκεται τώρα. Τα περιστέρια του Πικάσο έγιναν διάσημα και τυπωμένα έγιναν πλακάτ για τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις. Άλλα πουλιά ζωγραφισμένα λιγότερο διάσημα αλλά εικαστικά πιο ενδιαφέροντα είναι αυτά που μας παρουσιάζει ο Μπρακ, ο Γάλλος ζωγράφος που έζησε τον ίδιο καιρό με τον Πικάσο. Ο μεγάλος Ρουμάνος γλύπτη Μπρανκούζι φιλοτέχνησε αρκετά έργα με τίτλο "Πουλί", "Πουλί στο διάστημα" αλλά και "Μαγικό πουλί". Λίγοι, μα πολύ λίγοι καλλιτέχνες είχαν το χάρισμα και το μυαλό του Μπρανκούζι, ο οποίος άγγιξε εις βάθος την ουσία των πραγμάτων και άνοιξε δρόμους στη σύγχρονη γλυπτική.

ΤΟΥ ΞΕΝΗ ΣΑΧΙΝΗ