Α΄ Eπίπεδο

ΓENIKH AΞIOΛOΓHΣH

Πρόκειται για πρωτότυπο και πρωτοποριακό λεξικογραφικό έργο για την εποχή εκείνη, κατά την οποία επικρατούσε ως επίσημη γλωσσική ποικιλία η καθαρεύουσα. Αποτελεί χρήσιμη πηγή για τον επιστήμονα ή τον μελετητή αναφορικά με τη δημοτική γλώσσα της εποχής εκείνης (θυμίζουμε πως το έργο εκδόθηκε το 1931 και περιέχει λεξιλογικό υλικό που αντλήθηκε ακόμη και από πολύ παλιότερα λεξικά). Ωστόσο, δεν είναι το ίδιο χρήσιμο για τον χρήστη σήμερα, καθώς περιέχει πληθώρα τύπων που δεν χρησιμοποιούνται πια. Άλλωστε δεν αποτελεί λεξικό συνωνύμων της κοινής νεοελληνικής, παρά ειδικό λεξικό για συνώνυμες και συγγενικές λέξεις της δημοτικής μιας παλιότερης εποχής, που συχνά είναι ιδιωματικές ή διαλεκτικές,. Επίσης, περιέχει πολλές νεόπλαστες λέξεις, προκειμένου να αντικατασταθούν αντίστοιχοι λόγιοι τύποι.

B΄ Eπίπεδο

1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΗΣ

Τα Συνώνυμα και συγγενικά είναι επίτομο λεξικό διαστάσεων 22 εκ.

Τα Συνώνυμα και συγγενικά εκτείνονται σε 664 σελίδες συνολικά. Οι 506 σελίδες αποτελούν το κύριο μέρος του λεξικού. Οι υπόλοιπες 158 σελίδες περιλαμβάνουν:

• 6 σελίδες με τον Πρόλογο,
• 3 σελίδες με πληροφορίες για το ορθογραφικό σύστημα που ακολουθείται στο λεξικό,
• 13 σελίδες ποικίλου περιεχομένου (λευκές σελίδες, τίτλος)
• 1 σελίδα με τον πίνακα των περιεχομένων,
• 2 σελίδες με Διορθώματα, με λάθη και διορθώσεις του λεξικού,
• 133 σελίδες με τον Δείχτη, αλφαβητικός κατάλογος με τις λέξεις που περιέχονται στο λεξικό και την αντίστοιχη σελίδα.

Πριν το κύριο μέρος προηγείται ο Πρόλογος, ενώ μετά το κύριο μέρος παρατίθενται οι σελίδες με τις πληροφορίες για τις ορθογραφικές συμβάσεις που ακολουθούνται στο λεξικό. Κατόπιν, ακολουθεί το Δείχτης, μετά τα Διορθώματα και τέλος ο πίνακας με τα περιεχόμενα. Η σελιδαρίθμηση ξεκινά από τη σελίδα 3.

Οι συνώνυμες και συγγενικές λέξεις που παρατίθενται σε κάθε λήμμα διαχωρίζονται μεταξύ τους με άνω τελεία. Τα τυπογραφικά στοιχεία είναι μαύρου χρώματος, ενώ τα λήμματα στο τμήμα Συνώνυμα και Συγγενικά παρατίθενται σε πεζά. Στα υπόλοιπα τμήματα του λεξικού τα λήμματα ή και οι φράσεις, στο τμήμα Ακριβολογίες και Φρασεολογικά, δίνονται με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα. Τα λήμματα διακρίνονται με έντονα τυπογραφικά στοιχεία. Επίσης, με έντονα και πλάγια τυπογραφικά στοιχεία παρατίθεται ο τύπος Δες στα διάφορα λήμματα, που χρησιμοποιείται ως διακριτικό για τις παραπομπές από ένα λήμμα σε κάποιο/α άλλο/α. Ακολουθείται ιδιότυπο ορθογραφικό σύστημα. Ο αριθμός των σελίδων δηλώνεται στο κάτω μέρος της κάθε σελίδας στο κέντρο. Στο τμήμα του λεξικού που αναφέρεται ως Συνώνυμα και Συγγενικά οι κεφαλίδες στην εξωτερική πλευρά της αριστερής σελίδας δηλώνουν το πρώτο λήμμα της συγκεκριμένης σελίδας, στην εξωτερική πλευρά της δεξιάς σελίδας δηλώνουν το τελευταίο λήμμα της σελίδας αυτής, ενώ στο κέντρο κάθε σελίδας δηλώνεται ο τίτλος του αντίστοιχου κεφαλαίου (Συνώνυμα ή Συγγενικά). Στα υπόλοιπα τμήματα του λεξικού οι κεφαλίδες στο κέντρο της κάθε σελίδας δηλώνουν τον τίτλο του οικείου κεφαλαίου.

2. EIΣAΓΩΓH

Στον πρόλογο του λεξικού ο Βλαστός αναφερόμενος στους Έλληνες τους κατακρίνει, αφού θεωρεί πως μισούν και καταστρέφουν οτιδήποτε ζωντανό και φυσικό, όπως τα δάση, τις κολόνες και τα αγάλματα, τα πουλιά, τις θάλασσες και τη γλώσσα η οποία για να ζήσει και να αναπτυχθεί χρειάζεται την αγάπη του ποιητή και την εργασία του σοφού, του διανοούμενου. Μιλά για την έλλειψη εργασιών σχετικών με τη δημοτική γλώσσα. Διαπιστώνει έλλειψη λεξικών, καθώς μάλιστα τα ήδη υπάρχοντα είτε κρίνονται παλιά, ανεπαρκή και ανταγωνιστικά προς τη δημοτική, είτε έχουν ως βάση τους την καθαρεύουσα, είτε βρίσκονται ακόμη, κατά την εποχή σύνταξης του λεξικού, σε στάδιο επεξεργασίας και δεν έχουν εκδοθεί. Με βάση αυτή την έλλειψη κρίνει χρήσιμη και αναγκαία την έκδοση το δικού του λεξικού που έχει ως στόχο του την κυριολεξία. Αναφέρεται στο λημματολόγιο του λεξικού του και στη χρησιμότητά του, καθώς περιλαμβάνει συνώνυμες και συγγενικές λέξεις, αλλά και τεχνικούς όρους που, όπως σημειώνει, είναι χρήσιμοι για την επίτευξη ακριβολογίας στο λόγο και για μεταφορές.

Συνεχίζοντας, ο συντάκτης αναφέρει πως το λεξικό περιλαμβάνει και φράσεις, αλλά και παράρτημα με το ορθογραφικό και τονικό σύστημα που ακολουθείται. Τονίζει την ανάγκη για απλοποίηση του ορθογραφικού συστήματος, προκειμένου να απαλλαγεί από «δασκάλικες ασκήμιες», όπως δηλώνει. Επίσης, συζητά για τις δυσκολίες που αντιμετώπισε προκειμένου να επιλέξει ποιες λέξεις θα συμπεριλάβει στο λεξικό του, αλλά και τους λόγους που τον οδήγησαν στη σύνταξή του. Αναφέρει πως επέλεξε τελικά τις λέξεις που ο ίδιος θεώρησε πιθανότερο να επιβιώσουν στον γραπτό λόγο. Σημειώνει, πως επιπλέον επέλεξε και λέξεις κατάλληλες για τον ποιητικό λόγο. Παρατηρεί πως στην Ελλάδα είχε παραμεληθεί τόσο πολύ η δημοτική, ώστε να χάσει μεγάλο μέρος του λεκτικού και εκφραστικού της πλούτου. Ο ίδιος συγκέντρωσε ένα μέρος αυτού του λεκτικού πλούτου και το περιέλαβε στο λεξικό του. Όσον αφορά τους διαλεκτικούς τύπους, αναφέρει πως περιέλαβε όσο γινόταν λιγότερους, κυρίως όσους δηλώνουν κυριολεκτική σημασία που δεν τη συναντά κανείς αλλού.

Όπως αναφέρει, το λεξικό γεννήθηκε από την επιθυμία και την ανάγκη του συγγραφέα να γράφει στη δημοτική. Καθώς συναντούσε δυσκολίες για να βρει την κατάλληλη λέξη, άρχισε να κρατά λεξικογραφικά σημειώματα με τις λέξεις και τις φράσεις που άκουγε ή συναντούσε στα βιβλία που διάβασε. Επίσης, αναφέρει πως προσπάθησε με μερικούς φίλους του να συγκεντρώσουν συνώνυμες και συγγενικές λέξεις και να εκδώσουν ένα ειδικό λεξικό, όμως η προσπάθεια αυτή δεν ευοδώθηκε. Όπως σημειώνει συγκέντρωνε το υλικό του επί είκοσι χρόνια περίπου, ενώ το σχέδιο για τη σύνταξη του λεξικού αναθεωρήθηκε αρκετές φορές. Θεωρεί το παρόν λεξικό ως μια αρχή, πάνω στην οποία θα στηριχτούν οι επόμενοι μελετητές, προκειμένου να «χτιστεί» ένα συστηματικό, πλήρες λεξικό της δημοτικής.

Τέλος, παραθέτει έναν κατάλογο με τις σημαντικότερες πηγές από τις οποίες άντλησε το υλικό του, βλ. παρακάτω ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ.

3. ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Ο συντάκτης στον τέλος του προλόγου παραθέτει έναν κατάλογο με τα βοηθήματα που αξιοποίησε προκειμένου να συγκεντρώσει το υλικό του. Μετά το κύριο μέρος του λεξικού ακολουθεί παράρτημα με τις ορθογραφικές συμβάσεις που ακολουθούνται στο λεξικό, καθώς μάλιστα την εποχή σύνταξής του επικρατεί η καθαρεύουσα και δεν υπάρχει επίσημο ορθογραφικό σύστημα για τη δημοτική. Κατόπιν, παρατίθεται ο Δείχτης, πρόκειται για αλφαβητικό κατάλογο των λέξεων που περιλαμβάνονται στο κύριο μέρος μαζί με τη/τις σελίδα/ες στην/στις οποία/ες βρίσκεται/βρίσκονται. Στη συνέχεια παραθέτει έναν κατάλογο με Διορθώματα, με διορθώσεις που αφορούν το λεξικό και στο τέλος βρίσκεται ο πίνακας των περιεχομένων.

4. ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ

Στο λεξικό, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο συντάκτης στον Πρόλογο, περιλαμβάνονται συνώνυμες, αλλά και συγγενικές λέξεις που χρησιμεύουν στον γραπτό λόγο και στην ποίηση. Επίσης, περιλαμβάνονται τεχνικοί όροι που εκτός από την εξειδικευμένη σημασία και χρήση τους, μπορούν να χρησιμοποιηθούν, όπως αναφέρει, και σε μεταφορές. Εκτός από τα συνώνυμα και τους τεχνικούς όρους έχει συγκεντρώσει και λεξιλόγιο της δημοτικής που αναφέρεται και σε άλλους τομείς. Τα λήμματα κατανέμονται σε επιμέρους κεφάλαια, ανάλογα με τη σημασία και τη χρήση τους. Τα επιμέρους κεφάλαια του λεξικού είναι:

1. Α' Συνώνυμα και Συγγενικά
2. Β' Τέχνες και Σύνεργα. Το τμήμα αυτό διακρίνεται σε επιμέρους υποκεφάλαια, ανάλογα με το ειδικό πεδίο στο οποίο αναφέρονται τα διάφορα λήμματα. Πρόκειται για όρους:
   1. Της εκκλησσιάς
   2. Του σπιτικού
   3. Του μαγεριού και του φαγιού
   4. Της βοσκής
   5. Του χωραφιού
   6. Του τρύγου
   7. Της θάλασσας
   8. Του αργαλιού και της ρόκας
   9. Του χτίστη
   10. Του μαραγκού
   11. Του ράφτη
   12. Του παπουτσή
   13. Του βαφιά
   14. Του μυλωνά
   15. Του αγωγιάτη και του αμαξά
   16. Του ταμπάκη
   17. Του τσουκαλά και του γυαλά
   18. Του σιδερά, φαναρτζή και χαλκωματά
   19. Του λιοτριβιού και της νεροτριβής
   20. Του πολεμιστή και του κυνηγού
   21. Του μουσικού
   22. Του ζουγράφου
   23. Του βιβλιοδέτη
   24. Άλλες τέχνες και σύνεργα
3. Γ' Καιρικά και Αστρονομικά
4. Δ' Τοπογραφικά
5. Ε' Ανατομικά και Φυσιολογικά
6. ΣΤ' Ονόματα, Οικογενειακά, Παιγνίδια, Χοροί
7. Ζ' Ζώα
8. Η' Φυτά
9. Θ' Πέτρες, Πετράδια, Μέταλλα
10. Ι' Δαιμονικά, Κατάρες, Εφκές, Όρκοι
11. Κ' Ακριβολογίες και Φρασεολογικά

Το λεξικό περιλαμβάνει φράσεις και παροιμίες, αν και όπως σημειώνει ο συντάκτης στον Πρόλογο, αυτό είναι το πιο φτωχό τμήμα του λεξικού, αφού δεν πρόλαβε να το εμπλουτίσει περισσότερο. Επίσης, περιλαμβάνονται και διαλεκτικοί τύποι με κριτήριο το αν δηλώνουν μια ξεχωριστή κυριολεκτική σημασία που δεν τη συναντά κανείς αλλού ή αν παρουσιάζουν κάποια ξεχωριστή ομορφιά, όπως δηλώνει. Τα λήμματα στο τμήμα Ακριβολογίες και Φρασεολογικά, αλλά και τα Συνώνυμα και Συγγενικά καταχωρίζονται με αλφαβητική σειρά. Στο τμήμα Τέχνες και Σύνεργα τα λήμματα κατανέμονται ειδολογικά. Στα υπόλοιπα κεφάλαια ακολουθείται κάποια υποτυπώδης ταξινόμηση, ωστόσο η παράθεση των λημμάτων στα επιμέρους υποκεφάλαια είναι μάλλον τυχαία, χωρίς αλφαβητική κατάταξη.

Στο κεφάλαιο Ακριβολογίες και Φρασεολογικά, ο Π. Βλαστός παραθέτει λίγες Ακριβολογίες, επισημαίνοντας πως πρόκειται για πλαστές/κατασκευασμένες, «φτιασμένες» όπως τις χαρακτηρίζει, λέξεις. Αναφέρει πως άφησε πολλές τέτοιες λέξεις εκτός λεξικού, καθώς δεν ήταν ακόμη φανερό τότε, ποιες από αυτές τις λέξεις θα επικρατούσαν στη χρήση, π.χ.

Θελοζωία = το ψυχόρμητο της ζωής.
Το γίνε = το καιρικό ξετύλιγμα της ύπαρξης (δυναμικό προχώρημα).
Ξετυλιξιά = ξετύλιξη, ξετυλιγμός, ξετύλιγμα = ἐξέλιξις.

5. ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ

Στα διάφορα λήμματα δεν δηλώνονται γραμματικές πληροφορίες, όπως γένος, αριθμός, γραμματική κατηγορία κλπ., εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις, π.χ.

μετρητός, μετρημένος·
μετρώ· διαμετρώ.
Ψουνιστής· αγοραστής
Αλλά,
μέτρα (τα), ξέμετρα

Για τα ουσιαστικά ως λημματικός τύπος θεωρείται η ονομαστική ενικού, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις, όπου χρησιμοποιείται η ονομαστική του πληθυντικού, π.χ. απομεινάρια, Συγυρικά, Πετράδια, Διαμαντικά, Μεσοχρονιάτικα άρματα, 'μετρητά· σκαστά πεσίνι' κ.ά. Για τα επίθετα ή τις μετοχές χρησιμοποιείται η ονομαστική ενικού του αρσενικού γένους. Για τα ρήματα χρησιμοποιείται το πρώτο πρόσωπο ενικού του ενεστώτα της ενεργητικής φωνής ή της παθητικής φωνής ανάλογα. Στα διάφορα λήμματα δεν σημειώνονται γραμματικές πληροφορίες, π.χ. γένος, αριθμός, γραμματική κατηγορία κτλ.

Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να δηλώνονται πληροφορίες για το αντικείμενο αναφοράς ή για το ιδιαίτερο περιβάλλον και τρόπο χρήσης του λήμματος, π.χ.

Απαλό (των παιδιών) = βρέγμα. Κούτικας (των ηλικιωμένων)
Κεφάλι· κεφάλα· κάφκαλο, καφκί· κάρα (άγια κάρα)· κούτρα· τσούκα· κάκαρο. Κόκα (κωμικ.).

Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να δηλώνεται η σημασία κάποιου λήμματος ή κάποιας από τις συνώνυμες ή συγγενικές λέξεις του λήμματος, π.χ.

κρυφός, κρύφιος· […]. Ας μείνει μεταξύ μας = κρυφό. […]
κρυφονούσης· κρυφός· κλωθονούσης. Βρασμένη ψυχή = που βαστάει κρυφό άχτι. […].
αποστολάτορας, αποστελτής = αφτός που στέλνει· απόστολος = ο σταλμένος. […].

Στο τέλος των λημμάτων μπορεί να υπάρχει παραπομπή σε άλλα σχετικά λήμματα, π.χ.

κυβερνώ· διοικώ· κουμαντάρω. οδηγώ· τιμονέβω, τιμονιάζω. Δες αφεντέβω.

Σε αρκετές περιπτώσεις, δίνεται δίπλα στο λήμμα και η αντίστοιχη ξένη λέξη, χωρίς να διευκρινίζεται η γλώσσα από την οποία προέρχεται η ξένη αυτή λέξης (μπορεί να είναι από τη γαλλική, τη λατινική ιδίως στα ονόματα φυτών και ζώων κ.ά.), π.χ.

Ρινόκερος, Rhinoceros.
Νούρκα. Putorius putorius.
Αγριόβουδο. Bos bonasus. Δες γελάδι (Β' 4).
Γαρούφαλο, γαρουφαλιά = dianthus. […].
Σανιδόσκαλα = passe-avant.
Παραπέτο = parapet.

6. ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Στον Πρόλογο του λεξικού ο Βλαστός διατυπώνει την πικρία του για την παραμέληση της δημοτικής γλώσσας, της οποίας ο πλούτος κινδύνευε να χαθεί, αφού παραγκωνίστηκε. Ωστόσο, σημειώνει πως η τέχνη διέσωσε τη δημοτική, ενώ οι γλωσσολόγοι διατύπωσαν επιστημονικά τη γραμματική της δομή και τη φωνητική της. Αυτό που ενδιαφέρει τον Βλαστό είναι να διασωθεί και το λεξιλόγιο. Παρατηρεί πως δεν υπάρχει το κατάλληλο λεξικό για τη δημοτική. Αναφέρεται στο λεξικό του Σκαρλάτου Βυζάντιου, που εκδόθηκε το 1835, αλλά αυτό το θεωρεί φτωχό και ανταγωνιστικό προς τη δημοτική. Επίσης, αναφέρει το ελληνογαλλικό λεξικό του Άγγελου Βλάχου και το αγγλοελληνικό του Α. Γιάνναρη, όμως, όπως σημειώνει, και τα δύο έχουν ως βάση τους την καθαρεύουσα. Όσο για το μεγάλο ιστορικό λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών, το χαρακτηρίζει θησαυρό, όμως την εποχή εκείνη δεν είχε εκδοθεί κανένας τόμος και, επιπλέον, θεωρεί πως δεν μπορεί να αναπληρώσει το δικό του λεξικό.

Στον Πρόλογο αναφέρει, ακόμη, τις πηγές από τις οποίες άντλησε το υλικό του. Πρόκειται για^[1]:

• Τα δημοτικά τραγούδια. Αν και δεν διευκρινίζει ποια δημοτικά τραγούδια, από πού τα άντλησε, αν ανέτρεξε σε κάποια σχετική συλλογή δημοτικών τραγουδιών κτλ.
• Glossarium Mediae et infimae Graecitatis, GU Cange, 1688.
• Θησαυρὸς τῆς Ρωμαϊκῆς Γλώσσας, Alessio da Somavera, 1709.
• Θησαυρὸς τῆς ἐγκυκλοπαιδικῆς βάσεως τετράγλωσσος, Γ. Βλάχου, 1784.
• Λεξικὸν τῆς Γραικικῆς, Γαλλικῆς καὶ Ιταλικῆς Γλώσσης, Γ. Βεντότου, 1816.
• Λεξικὸν Τρίγλωσσον, Σ. Βλαντῆ, 1816.
• Λεξικὸν τῆς καθ' ἡμᾶς Ἑλληνικῆς Διαλέκτου, Σκαρλάτου Δ. τοῦ Βυζαντίου, 1835-1836.
• Ἐπιτομῆ Λεξικοῦ, Γ. Ψύλλα, 1836.
• English and Modern Greek Dictionary, A. N. Jannaris, 1895.
• Λεξικὸν Ἑλληνογαλλικόν, Ἀγγ. Βλάχου, 1897.
• Dictionnaire Grec Moderne Francais, E. Legrand, 1909.
• Dictionnaire Francais Grec Moderne, E. Legrand, 1909.
• Λεξικὸν Ζακύνθου, Λ. Ζώη, 1919.
• Τὰ δημώδη ὀνόματα τῶν φυτῶν, Θ. Χελδράϊχ, 1910.
• Λεξικὸν Φυτολογικόν, Π. Γ. Γενναδίου, 1914.
• Ἄτακτα Ἀδαμαντίου Κοραῆ, 1825-1835.
• Λεξικογραφικὸν Ἀρχεῖον τῆς Μέσης καὶ Νέας Ἑλληνικῆς.
• Τὰ Κυπριακά, Ἀθ. Σακελλαρίου, 1891.
• Παροιμίαι Ν. Γ. Πολίτου, 1899-1902.
• Παραδόσεις, Ν. Γ. Πολίτου, 1904.
• Λαογραφικὰ Σύμμεικτα, Ν. Γ. Πολίτου, 1920.
• Ἀρχεῖον Πόντου, 1928-1929.
• Ἀρχεῖα τῆς Νεωτέρας Ἑλληνικῆς Γλώσσης, ἐκδιδόμενα ὑπὸ τοῦ Συλλόγου «Κοραῆ».
• Λαογραφία.
• Χιακὸν Γλωσσάριον, Ἀ. Πασπάτη, 1888.
• Χιακὰ Γλωσσικά, Σ. Γ. Βίου, 1920.
• Συμβολὴ εἰς τὸ Χιακὸν Γλωσσάριον, Κ. Ἀμάντου, 1926.
• Ἠπειρωτικὸν Γλωσσάριον, Π. Ἀραβαντινοῦ, 1909.
• Αἰτωλικαὶ Οἰκήσεις, Σκεύη καὶ Τροφαί, Δ. Λουκοπούλου, 1925.
• Ἑλληνικὴ Λαϊκὴ Τέχνη· Σκῦρος, Ἀγγελικῆς Χατζημιχάλη, 1925.
• Ποιμενικὰ τῆς Ρούμελης, Δ. Λουκοπούλου, 1930.

Όπως προκύπτει από αυτά που δηλώνει ο συντάκτης στον Πρόλογο, τα κριτήριά του για την επιλογή του λημματολογίου υπήρξαν αρκετά υποκειμενικά και όχι αυστηρά επιστημονικά. Όσον αφορά το λημματολόγιο, αναφέρει ως κριτήρια επιλογής των λέξεων την υποκειμενική του άποψη σχετικά με το ποιες λέξεις είναι πιθανόν να επιβιώσουν στον γραπτό λόγο. Επίσης, όσον αφορά τους διαλεκτικούς τύπους που περιλαμβάνει στο λημματολόγιο, επέλεξε, όπως σημειώνει, όσους δηλώνουν κυριολεκτική σημασία που δεν τη συναντά κανείς αλλού ή αν οι τύποι διαθέτουν κάποια ξεχωριστή ομορφιά (σύμφωνα με το υποκειμενικό κριτήριο του συντάκτη).

Ο συντάκτης ακολουθεί ιδιότυπο, «ψυχαρικό» σύμφωνα με τον Δαγκίτση (βλ. Βιβλιοκρισία, παρακάτω), ορθογραφικό σύστημα σε μια εποχή κατά την οποία η δημοτική δεν είχε ακόμη καθιερωθεί ως επίσημη γλώσσα του κράτους, ούτε είχε ακόμη «προτυποποιηθεί». Οι συγκεκριμένες ορθογραφικές συμβάσεις αποκλίνουν αρκετά από την επίσημη σχολική ορθογραφία της κοινής νεοελληνικής που διδάσκεται σήμερα. Επιπλέον, το λημματολόγιο περιλαμβάνει πάρα πολλούς τύπους που δεν χρησιμοποιούνται σήμερα, τουλάχιστον στην κοινή νεοελληνική, π.χ. δεφτερώνω^[2], ξαναδεφτερώνω, δεφτερωτής, πιδεξιοσύνη, περατάρης, χρειασίδια, αρμηνεμένος, πεστεμάλι, πεσκήρι, πρεσβέρι, σπερβέρι κ.ά.

Το γλωσσικό υλικό που περιέχεται στο λεξικό μοιάζει ακατάστατο, χωρίς συγκεκριμένη κατάταξη. Περιλαμβάνονται διαλεκτικοί τύποι για τους οποίους δεν υπάρχει κανένα διακριτικό. Ο χρήστης/αναγνώστης συμβαίνει να συναντά στα διάφορα λήμματα πληθώρα τύπων, συνώνυμων ή συγγενικών, χωρίς τις περισσότερες φορές να υπάρχει κάποια άλλη πληροφορία ή κάποιο διακριτικό, που να πληροφορεί για την ιδιαίτερη σημασία ή χρήση τους, αν μπορούν, για παράδειγμα, να αντικαταστήσουν το λήμμα και σε ποιες περιπτώσεις, αν έχουν παρόμοια σημασία ή αν διαφέρει η σημασία τους από τη σημασία του κύριου λήμματος ή και από τη σημασία των υπόλοιπων τύπων που συμπαρατίθενται στο ίδιο λήμμα. Ακόμη, δεν υπάρχει κάποια διάκριση μεταξύ συνώνυμων και συγγενικών λέξεων, παρά μόνο παρατίθενται οι τύποι στα πλαίσια του κάθε λήμματος, χωρίς κάποια άλλη επεξεργασία και ταξινόμηση. Μάλιστα, συχνά δίνεται δίπλα στο λήμμα κάποια αντίστοιχη ξένη λέξη, χωρίς να διευκρινίζεται η γλώσσα προέλευσης, ενώ υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες δίνεται μόνο μια ξένη λέξη και καμία ελληνική συνώνυμη ή συγγενική.

διαλέγω, ξεδιαλέγω· αποδιαλέγω. Καλοδιαλέγω· κακοδιαλέγω· κρυφοδιαλέγω. Ξεχωρίζω, ξεδιακρίνω, ξεδιαλύνω, ξεκρίνω. Ξαφρίζω· στραγγίζω· στίβω. Δες προτιμώ, χωρίζω.
Καναπές· σοφάς. Μιντάνι = τούρκικος ή πολίτικος καναπές κοντά στα παράθυρα. Ντιβάνι. Ξαπλωτήρα. Ξυλοκαναπές· μπάγκος.
Σκούπα, φροκαλιά, σάρωθρο, σάρωμα. Αραχνόσκουπα, ξεραχνιάρα· μακροξυλάρα, ταβανόσκουπα. Αγριόσκουπα. Τσαλόσκουπα (για τους δρόμους). Φαράσι, σκουπιδολόγος.
Ασπρολούλουδο = bellis· λεμονόχορτο, μαρτολούλουδο, μαρτοπούλουδο. Χαμομήλι, χαμόμηλο. Χρυσάνθεμο. Αγριομαντιλίδα, τσιτσιμπίλα, κουκουβάγια· καρώνα, καρώνος, μαντιλίδα· μαργαρίτα αηδημητριάτικα, δημητριάτικα, αγιοδημητρούλες· οχτωβρούδια, οχτωβρίνια, πύραθο. Λουλουδόχορτο. Άγρια μαργαρίτα, απειράθα (απυράθα;).
Καρπουζάκι = echinopsis.
Κάχτος = cactus.
Βαφόριζα = alkanna.

Στο τμήμα Ακριβολογίες και Φρασεολογικά οι διάφορες φράσεις παρατίθενται με αλφαβητική σειρά, χωρίς όμως κάποια επιπλέον πληροφορία σχετική με τη σημασία ή τη χρήση τους ή για το αν πρόκειται για παροιμία ή για παγιωμένη έκφραση με συγκεκριμένη σημασία κλπ., εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις στις οποίες δίνεται κάποια απόδοση της φράσης, π.χ

Όρσε, γαμπρέ, κουφέτα!
Ό-τι μούντζα τέτοια τύφλα.
Ουρά μην αποτάξεις!
Πομπή και γάνα.
Αλλά και,
Άλλο τίποτε! = περισσέβει, είναι κιόλας με το παραπάνω.
Ανάσανα και α! = τράβηξα. Πήρε το φύσημά-του.
Αναχεντρώνουν τα μαλλιά = σηκώνουνται όρθια σαν όχεντρες.
Πηγκώνει το φαΐ = πιάνει στο λαιμό.
Πού να φύγει! = μήτε το συλογίζεται να φύγει.

Πρέπει να σημειωθεί πως και στο τμήμα αυτό ο αναγνώστης σήμερα μπορεί να βρει πολλές φράσεις που δεν χρησιμοποιούνται πια, τουλάχιστον στην κοινή νεοελληνική. Μάλιστα, περιέχει και κατασκευασμένες Ακριβολογίες, «φτιασμένες», λέξεις, όπως δηλώνει και ο ίδιος ο Π. Βλαστός στο αντίστοιχο κεφάλαιο. (βλ. και ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ, παραπάνω).

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, ο χρήστης βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα μεγάλο πλήθος λεξιλογικών τύπων και φράσεων, που μπορεί να συναντά για πρώτη φορά ή και να γνωρίζει, χωρίς, όμως, να είναι σε θέση να αποφασίσει πώς, για ποιο σκοπό, σε τι περιβάλλον χρήσης να αξιοποιήσει όλο αυτό το γλωσσικό υλικό, ιδίως σήμερα με την γλωσσική εξέλιξη που έχει συντελεστεί. Το συγκεκριμένο λεξικό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως λεξικό συνωνύμων της κοινής νεοελληνικής. Μπορεί να αξιοποιηθεί από μελετητές της γλώσσας, καθώς περιλαμβάνει και διασώζει πληθώρα τύπων της δημοτικής και περιέχει πολλούς ιδιωματικούς ή διαλεκτικούς τύπους, που δεν χρησιμοποιούνται πια.

Όπως σημειώνεται και στο Λεξικογραφικό Επίμετρο του Λεξικού της Νέας Ελληνικής του Γ. Μπαμπινιώτη, θα πρέπει να υπάρξει ενιαία έκδοση του παλιού υλικού που εκδόθηκε το 1931 και του νεότερου που εκδόθηκε από τα κατάλοιπα του συγγραφέα το 1989, προκειμένου να καταδειχθεί συνολικά ο πλούτος του υλικού αυτού. Μια τέτοια προσπάθεια θα έπρεπε, ίσως, να επιχειρηθεί, αφού, προηγουμένως υπάρξει περισσότερη επεξεργασία και καλύτερη ταξινόμηση και κατάταξη του λημματολογίου.