Βιβλιογραφία

Λεξικά της Νέας Ελληνικής 

Παρουσίαση έντυπων και ηλεκτρονικών λεξικών της ελληνικής 

1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΚΔΟΣΗΣ

Το ΛΝΕΓ είναι επίτομο λεξικό διαστάσεων 27x18εκ. Το ΛΝΕΓ εκτείνεται σε 2032 σελίδες συνολικά. Οι 1965 σελίδες αποτελούν το κύριο σώμα του λεξικού. Οι υπόλοιπες 67 σελίδες περιλαμβάνουν:

  • 2 σελίδες Αντί Προλόγου,
  • 2 σελίδες με τον Πρόλογο Β΄ Έκδοσης,
  • 9 σελίδες κειμένου για την ελληνική γλώσσα,
  • 13 σελίδες αφιερωμένες στη Δομή του Λεξικού,
  • 2 σελίδες με βραχυγραφίες,
  • 1 σελίδα με τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται στο λεξικό,
  • 26 σελίδες με το Λεξικογραφικό Επίμετρο,
  • 12 σελίδες ποικίλου περιεχομένου (τίτλος, λευκές σελίδες, περιεχόμενα, αφιέρωση)

Να σημειωθεί ότι στο μπροστινό εσώφυλλο παρατίθενται απόψεις που έχουν διατυπωθεί από διάφορες διασημότητες του πνεύματος (ποιητές, γλωσσολόγους, ερευνητές) και από το Webster's NewInternational Dictionary αναφορικά με την ελληνική γλώσσα, ενώ στο πίσω εσώφυλλο παρατίθενται απόψεις που έχουν διατυπωθεί για τα λεξικά.

Κάθε σελίδα είναι διαμορφωμένη σε δύο στήλες χωρισμένες με τυπογραφικό κενό. Σε κάθε σελίδα του κύριου μέρους του λεξικού η κεφαλίδα στην αριστερή πλευρά δηλώνει το πρώτο λήμμα της σελίδας αυτής, στη δεξιά πλευρά δηλώνει το τελευταίο λήμμα της σελίδας και στο κέντρο δηλώνεται ο αριθμός της σελίδας. Από τη 12η σελίδα μέχρι το κύριο μέρος του λεξικού η κεφαλίδα στην εξωτερική πλευρά της σελίδας δηλώνει τη σελιδαρίθμηση, ενώ στην εσωτερική πλευρά της σελίδας δηλώνει τον τίτλο του εκάστοτε κεφαλαίου. Στο τελευταίο μέρος του λεξικού, η κεφαλίδα στην εξωτερική πλευρά περιέχει τον τίτλο ΛΕΞΙΚΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΠΙΜΕΤΡΟ ενώ στην εσωτερική πλευρά δηλώνεται η σελιδαρίθμηση. Κεφαλίδες και σελιδαρίθμηση σημειώνονται από τη 12η σελίδα και εξής.

Η γραμματοσειρά είναι μικρού μεγέθους και τα τυπογραφικά στοιχεία μαύρου χρώματος. Τα λήμματα, τα υποκοριστικά ή τα παράγωγα επίθετα διαφόρων ουσιαστικών, όπως και οι παραλλαγμένοι τύποι διαφοροποιούνται τυπογραφικά από το υπόλοιπο άρθρο με πιο έντονα στοιχεία. Τα υπο-λήμματα δίνονται με μικρότερα σε σχέση με το λήμμα και έντονα τυπογραφικά στοιχεία, ενώ τα εσωτερικά λήμματα ή ενδολήμματα δίνονται με μικρότερα σε σχέση με το λήμμα, πλάγια και έντονα τυπογραφικά στοιχεία. Επίσης, η αρίθμηση των επιμέρους σημασιών δίνεται με έντονα τυπογραφικά στοιχεία.

Στα λήμματα για τα οποία αναφέρονται και συνώνυμα και αντίθετα, αυτά τοποθετούνται στην ίδια παρένθεση και διαχωρίζονται με άνω τελεία. Τα παραδείγματα παρατίθενται με πλάγια τυπογραφικά στοιχεία. Στο ετυμολογικό μέρος οι τύποι από τους οποίους προέρχεται το εκάστοτε λήμμα δίνονται με πλάγια τυπογραφικά στοιχεία μέσα σε αγκύλες μαζί με κάποιες επιπλέον πληροφορίες, όπως αν η λέξη είναι αρχαία, αν αποτελεί δάνειο κ.ά. (βλ. Μικροδομή). Μέσα σε αγκιστροειδείς αγκύλες {}, παρατίθενται γραμματικές πληροφορίες, που διαχωρίζονται μεταξύ τους με μία κάθετη γραμμή |. Τα σχόλια παρατίθενται τοποθετημένα μέσα σε περίγραμμα.

2. EIΣAΓΩΓH

Στην αρχή του τόμου, έπειτα από τα περιεχόμενα παρατίθεται σημείωμα των εκδοτών με τον τίτλο ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ. Εκεί γίνεται αναφορά στην υποδοχή της Α' έκδοσης του λεξικού. Επίσης, τονίζονται τα θετικά στοιχεία της Β΄ έκδοσης του λεξικού που προβάλλεται ως σημαντικά ανανεωμένη και εμπλουτισμένη με αναδιάρθρωση, συμπλήρωση ή και αναθεώρηση του λημματολογίου σε σχέση με την προηγούμενη έκδοση. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα Σχόλια του λεξικού, στη δομή και την τυπογραφική εμφάνιση, καθώς και στην ετυμολόγηση όλων των λημμάτων, όπως αναφέρεται. Μετά τον Πρόλογο Β' Έκδοσης ακολουθεί ένα τμήμα που τιτλοφορείται Η Ελληνική Γλώσσα με τα εξής επιμέρους κεφάλαια:

  • Η ιδιαιτερότητα της ελληνικής γλώσσας
  • Η καταγωγή της ελληνικής γλώσσας
  • Περίοδοι ιστορίας της ελληνικής γλώσσας
  • Η δομή της ελληνικής γλώσσας και η εξέλιξή της
  • Το λεξιλόγιο της ελληνικής γλώσσας
  • Ελληνική γραφή και ορθογραφία
  • Γλωσσικό ζήτημα

Στη συνέχεια ακολουθεί εκτενής παρουσίαση της δομής των λημμάτων του λεξικού, χωρισμένη στα εξής κεφάλαια:

  • Α. Οι λέξεις του λεξικού (τα «Λήμματα»)
  • Β. Δομή του λήμματος
  • Γ. Γραμματικές πληροφορίες
  • Δ. Οι σημασίες των λημμάτων
  • Ε. Συνώνυμα - Αντώνυμα (αντίθετα)
  • ΣΤ. Ετυμολογία
  • Ζ. Σχόλια
  • Η. Ορθογραφία, με διευκρινίσεις αναφορικά με τις ορθογραφικές επιλογές του λεξικού.

3. ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Το λεξικό περιλαμβάνει πλήθος πινάκων ενταγμένους στο κύριο μέρος, μεταξύ των λημμάτων. Οι κυριότεροι από τους πίνακες αυτούς είναι,

  • Λέξεις με προβλήματα ορθογραφίας (σ. 1271, μετά το λήμμα ορθογραφικός)
  • Τονισμός - κανόνες τονισμού (σ. 1775, μετά το λήμμα τονωτικός)
  • Κανόνες συλλαβισμού της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (σ. 1680, μετά το λήμμα συλλαβιστός)
  • Ρήματα που ακολουθούν διαφορετικό «παράδειγμα» σχηματισμού: «Ανώμαλα Ρήματα» (σ. 1539, μετά το λήμμα ρήμα)
  • Ομόηχα (σ. 1254, μετά το λήμμα ομοιοπαθητικός)
  • Παρώνυμα (σ. 1351, μετά το λήμμα παρωνυχίδα)
  • Ινδοευρωπαϊκές Γλώσσες (σ. 779, μετά το λήμμα Ινδός)
  • Αριθμοί - Αριθμητικά (σ. 275, μετά το λήμμα αριθμός)
  • Οι Προθέσεις της Νέας Ελληνικής (σ. 1479, μετά το λήμμα πρόθεση)
  • Οι βαθμοί στις Ένοπλες Δυνάμεις και στα Σώματα Ασφαλείας(σ. 340, μετά το λήμμα βαθμός)
  • Νομίσματα των χωρών του κόσμου (σ. 1190, μετά το λήμμα νομοθετικός)
  • Περιοδικός Πίνακας των Στοιχείων (σ. 1382, μετά το λήμμα περιορίζω)
  • Δικαστήρια (σ. 508, μετά το λήμμα δικαστήριο)
  • Επιλεκτικός πίνακας παλαιότερων ξενικής προέλευσης όρων που εξελληνίστηκαν ή υποχώρησαν ή η χρήση τους δεν είναι ευρύτερα γνωστή(σ. 627, μετά το λήμμα εξετάζω)

Στο πίσω μέρος του λεξικού παρατίθεται Λεξικογραφικό Επίμετρο, όπου γίνεται αναφορά στη λεξικογραφική παράδοση της νέας ελληνικής. Το τμήμα αυτό περιλαμβάνει τα εξής επιμέρους κεφάλαια:

  • «Τὸ πρῶτον βιβλίον ἑκάστου ἔθνους»
  • Τα πρώτα λεξικά
  • Λεξικά του 17ου αι.
  • Οι πρώτες γραμματικές
  • Λεξικά του 18ου αι.
  • Λεξικά του 19ου αι.
  • Το λεξικό του Κοραή
  • Λεξικογραφία και ιδεολογία
  • Το λεξικό του Σκαρλάτου Βυζαντίου
  • Το λεξικό του Ζηκίδου
  • Το λεξικό του Κουμανούδη
  • Η ιδεολογία των νεολογισμών
  • Η χρυσή εποχή της νεοελληνικής λεξικογραφίας
  • Το λεξικό του Βλαστού
  • Το Ιστορικό Λεξικό της Ακαδημίας
  • Το λεξικό της Πρωίας
  • Το λεξικό του Δημητράκου
  • Το λεξικό της εγκυκλοπαίδειας «Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα»
  • Το λεξικό του Σταματάκου
  • Πρόσφατα λεξικά
  • Το λεξικό του Βοσταντζόγλου και άλλα εννοιολογικά λεξικά
  • Το λεξικό του Ανδριώτη και άλλα ετυμολογικά λεξικά
  • Το αντίστροφο λεξικό του Κουρμούλη
  • Επιλεγόμενα

4. ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ

Όπως αναφέρεται στο λεξικό, το σύνολο των λεξιλογικών αναφορών (references) που περιλαμβάνονται σε αυτό, είτε ως αυτοτελείς λέξεις, είτε ως λεξιλογικές φράσεις, είτε περιέχονται στο ετυμολογικό μέρος ή στους πίνακες και στα σχόλια, ξεπερνά τις 150.000. Τα λήμματα δίνονται με αλφαβητική σειρά, ενώ εκτός από τα κύρια λήμματα, περιλαμβάνονται υπο-λήμματα και εσωτερικά λήμματα ή «ενδολήμματα» εντός των κύριων λημμάτων (βλ. Μικροδομή), αλλά και αποσπασμένα λήμματα τα οποία παρατίθενται σε πίνακα στο τέλος της σελίδας στην οποία ανήκουν αλφαβητικά. Όπως σημειώνεται στο λεξικό, τα αποσπασμένα λήμματα δίνονται χωρίς ερμήνευμα, καθώς θεωρείται ότι η σημασία τους είναι απολύτως διαφανής για τον ομιλητή και χρήστη του λεξικού. Πρόκειται για παράγωγες ή σύνθετες λέξεις, π.χ. στο υποσέλιδο της σελίδας 217 συναντούμε τύπους παράγωγους με το στερητικό α- / αν-, π.χ. α-ξάπλωτος, -η, -ο, α-ξεγέλαστος, -η, -ο, α-ξέγραφτος, -η, -ο κ.ά.

Στο λεξικό έχουν εισαχθεί πολλοί νεολογισμοί που χρησιμοποιούνται στον γραπτό ή στον προφορικό λόγο και ανήκουν σε διάφορα πεδία, π.χ. τεχνολογία, κοινωνικές επιστήμες, ονομασίες νέων προϊόντων κ.ά., όπως για παράδειγμα το λήμμα κάμερα-μαν. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνονται και όροι διαφόρων επιστημών, όπως η βιολογία, η κοινωνιολογία, η οικονομία, η ιατρική κ.ά., π.χ.

'ακετόνη (η) {χωρ. πληθ.} ΧΗΜ. Η ασετυλίνη […]'.

Επίσης, περιλαμβάνονται και παραλλαγμένοι τύποι. Ως λήμμα παρέχεται ο συνήθης τύπος μιας λέξης, όπως διευκρινίζεται στο λεξικό, ωστόσο μπορεί να ακολουθείται από κάποιον διαφοροποιημένο φωνητικά τύπο π.χ. 'ασχημάνθρωπος κ. (λαϊκ.) ασκημάνθρωπος […]'

Στο λημματολόγιο περιλαμβάνονται κύρια ονόματα προσώπων, αλλά και τοπωνύμια, π.χ. Γεώργιος, 'Γάνδη (η) πόλη του ΝΔ. Βελγίου'. Στο λεξικό σημειώνεται πως περιλαμβάνονται τα ονόματα των κρατών του ΟΗΕ. Επιπλέον, περιλαμβάνονται οι πρωτεύουσες των κρατών-μελών της Ε.Ε. και μερικών άλλων γνωστών πόλεων. Διευκρινίζεται πως προτιμήθηκαν πόλεις και τοπωνύμια που εμφανίζονται με εξελληνισμένη μορφή, π.χ. Νυρεμβέργη κ.ά. Ακόμη, περιλαμβάνονται υδρωνύμια, ονόματα ωκεανών, λιμνών, ποταμών, αλλά και βουνών. Επίσης, περιλαμβάνονται ακρωνύμια ή αρκτικόλεξα, π.χ. 'Γ.Ε.Ν.Ε. (το) Γραφείο Ευρέσεως Ναυτικής Εργασίας'. Συγκαταλέγονται, ακόμη, παραγωγικά μορφήματα, προθήματα και επιθήματα, παραγωγικές καταλήξεις, αλλά και συνθετικά, π.χ.

'-τόπι λεξικό επίθημα […]', '-τόπος β' συνθετικό […]',
'-ιέρα παραγωγικό επίθημα […]',
'ιερο- κ. ιερό- κ. ιερ- α' συνθετικό λέξεων, […]',
' μεγεθ. παραγωγική κατάληξη ουσιαστικών […],
'-άκης παραγωγικό υποκοριστικό επίθημα που χρησιμοποιείται σε ουσιαστικά αρσενικού γένους […]'.

Επιπλέον, περιέχονται φράσεις από την αρχαία ή την εκκλησιαστική γλωσσική παράδοση, π.χ. γηράσκω αεί διδασκόμενος, αλλά και παγιωμένες λατινικές εκφράσεις, π.χ. suigeneris, inmediasres κ.ά. Ακόμη, παρατίθενται και διάφοροι τύποι στο λατινικό αλφάβητο, κυρίως όροι που χρησιμοποιούνται από τους ομιλητές με την ξενική (συνήθως αγγλοαμερικανική) μορφή τους, π.χ. ISBN, ISDN. Οι τύποι αυτοί, καθώς και οι λατινικές φράσεις λημματογραφούνται αλφαβητικά με βάση την εξής σύμβαση που ακολουθεί το λεξικό:

a = α
b = β
c = γ
d = δ
e = ε
f = φ
g = γκ
h = χ
i = ι
j = ι
l = λ
m = μ
n = ν
o = ο
p = π
q = κ
r = ρ
s = σ
t = τ
u = ου
v = β
x = ξ
y = υ
z = ζ

Στο κύριο μέρος του λεξικού περιέχονται αρκετοί πίνακες (βλ. ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ). Επίσης, σε πολλά λήμματα περιλαμβάνονται σχόλια εντός πλαισίου για διάφορα ζητήματα, π.χ. γλώσσα, διάλεκτος-ιδιώματα, αργκό, γαλλισμοί, συνίζηση, έκκρουση κ.ά. Τα ομόγραφα λήμματα, διαφορετικής ετυμολογίας, παρατίθενται το ένα κάτω από το άλλο, φέροντας ως δείκτη αύξουσα αρίθμηση, π.χ.

'για1 κ. γι' (πριν από α) πρόθ. […]',
'για2 σύνδ. […]',
'για3 μόρ. […]',
'για4 σύνδ. (διαλεκτ.) […]',
'για5 μόρ. (διαλεκτ.) […]'.

Επίσης, περιλαμβάνονται και αρχαιοπρεπείς ή λόγιοι τύποι, όπως επιρρήματα, π.χ. διαρρήδην, 'καθά κ. καθ' α επίρρ. (αρχαιοπρ.) […]', 'ακροθιγώς επίρρ. (λόγ.) […]', αλλά και αρχαιοπρεπείς φράσεις που δύσκολα θα μπορούσαν να υπαχθούν ως ενδολήμματα σε κάποιο λήμμα της νέας ελληνικής, π.χ. γνώθι σαυτόν. Στο κύριο μέρος του λεξικού περιλαμβάνονται και παραπεμπτικά λήμματα, π.χ.

'ντοκυμανταίρ (το) à ντοκιμαντέρ',
'γελέκο (το) à γιλέκο'.

Επίσης, στο τέλος των άρθρων, μπορεί να υπάρχει παραπομπή σε σχόλιο που παρατίθεται σε άλλο λήμμα, π.χ.

'έπαθλο (το) {επάθλ-ου | -ων} […] A ΣΧΟΛΙΟ λ. άθλος'.

5. ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ

Θα πρέπει να σημειώσουμε πως πριν από το κύριο μέρος του λεξικού, στο τμήμα Δομή του Λεξικού παρέχονται με συγκροτημένο τρόπο αναλυτικές πληροφορίες για τη δομή των λημμάτων.

Το κάθε άρθρο περιλαμβάνει:

  • Γραμματικές πληροφορίες
  • Ερμηνεύματα / σημασιολογικές πληροφορίες
  • Λεξιλογικές φράσεις
  • Συνώνυμα και αντώνυμα
  • Ετυμολογικές πληροφορίες (στα περισσότερα, αλλά όχι σε όλα τα λήμματα)
  • Σχόλια (σε επιλεγμένα λήμματα)

Για τα ουσιαστικά ως λημματικός τύπος τίθεται η ονομαστική ενικού, εκτός εάν πρόκειται για pluralia tantum, π.χ. ούρα, ουράνια, Ουράλια οπότε ως λημματικός τύπος τίθεται η ονομαστικού πληθυντικού. Για τα επίθετα, τα αριθμητικά και τις αντωνυμίες ως λημματικός τύπος τίθεται η ονομαστική ενικού του αρσενικού γένους, ωστόσο δηλώνονται οι καταλήξεις και των τριών γενών. Ως προς τα ρήματα, λημματικός τύπος θεωρείται το πρώτο πρόσωπο ενικού αριθμού του ενεστώτα της ενεργητικής φωνής, εκτός εάν πρόκειται για αποθετικά ρήματα π.χ. κοιμάμαι, γίνομαι, έρχομαι κ.λπ. τα οποία τίθενται στο πρώτο πρόσωπο ενικού αριθμού του παθητικού ενεστώτα.

Ως προς τις γραμματικές πληροφορίες, όταν πρόκειται για ουσιαστικά, μετά το λήμμα ακολουθεί σε παρένθεση το οριστικό άρθρο, στα επίθετα δηλώνονται οι καταλήξεις του θηλυκού και του ουδέτερου γένους, ενώ στα ρήματα δηλώνεται η γραμματική κατηγορία (ρ.) και το αν πρόκειται για μεταβατικό ή αμετάβατο ρήμα, π.χ. 'έκλυση (η) […]',

'έκλυτος, -η, -ο […]',
'εκλύω ρ. μετβ. […]'.

Στα επιρρήματα, τις προθέσεις, τα επιφωνήματα και τους συνδέσμους μετά το λήμμα ακολουθεί η αντίστοιχη συντομογραφία, π.χ. 'ανάμεσα επίρρ. (τοπ.) (+σε) […], στο επίρρημα αυτό μετά τη δήλωση της γραμματικής κατηγορίας ακολουθεί η γραμματική ένδειξη, καθώς και η πρόθεση με την οποία συντάσσεται. Όσον αφορά ορισμένες ορθογραφικές επιλογές του λεξικού, όταν αυτές διαφέρουν από καθιερωμένους τύπους της σχολικής ορθογραφίας, αυτό δηλώνεται σε παρένθεση, π.χ.

'αγώρι (το) (σχολ. ορθ. αγόρι) […]'.

Θα πρέπει να σημειωθεί πως στα διάφορα λήμματα παρέχονται γραμματικές πληροφορίες που αφορούν την κλίση ουσιαστικών, επιθέτων και ρημάτων, αν εμφανίζουν μορφολογικό ή τονικό ενδιαφέρον, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο λεξικό. Οι πληροφορίες αυτές, που παρατίθενται μέσα σε άγκιστρα, μπορεί να αφορούν μεταξύ άλλων, τον σχηματισμό της γενικής του ενικού ή του πληθυντικού, τη θέση του τόνου, τον σχηματισμό του πληθυντικού, πιθανή ύπαρξη διπλών τύπων στη γενική (τύπος της δημοτικής και λόγιος τύπος), το αν κλίνεται το ουσιαστικό κ.ά., π.χ.

βαφέας (ο) {βαφ-είς, -έων} […]',
'ανάμνηση (η) {-ης κ. -ήσεως | -ήσεις, -ήσεων} […]', χωρίς να διευκρινίζεται αν πρόκειται για καταλήξεις της δημοτικής ή για λόγιους τύπους,
'γύρη (η) {χωρίς πληθ.} […]',
'δουλεία (η) {χωρίς πληθ. στις σημ. 1-3} […]',
'ανθρωπομάνι (το) {χωρίς γεν. κ. πληθ.} […]'.

Όταν πρόκειται για άκλιτο ουσιαστικό, συνήθως ξένη λέξη που χρησιμοποιείται από τους ομιλητές χωρίς να κλίνεται, η αντίστοιχη ένδειξη παρατίθεται μέσα σε άγκιστρα, π.χ.

'μίτινγκ (το) {άκλ.} […]'.

Στα ρήματα, όπως αναφέρεται, παρέχεται ο ενεργητικός και μεσοπαθητικός αόριστος, η μεσοπαθητική μετοχή, και τυχόν λόγιοι τύποι ή τύποι της καθομιλουμένης, ενώ ειδικά για τα ρήματα της δεύτερης συζυγίας παρέχεται και ο τύπος κλίσης, π.χ.

'εξωτερικεύω ρ. μετβ. [1884] {εξωτερίκευ-σα, -θηκα, (καθημ. -τηκα), -μένος} […]',
'διασπώ ρ. μετβ. {διασπάς…| διέσπασα, διασπώμαι, -άται…, διασπάστηκα (λόγ. -θηκα), διασπασμένος (λόγ. διεσπασμένος)} […]',
'αναμασώ [αρχ.] (κ. -άω) ρ. μετβ. {αναμασάς…| αναμάσ-ησα, -ιέμαι, -ήθηκα, -ημένος} […]'.

Σε ορισμένα λήμματα παρατίθεται μέσα σε αγκύλες η χρονολογία εμφάνισης της λέξης ή της πρώτης μαρτυρίας της, με βάση τη χρονολόγηση των νεολογισμών στο λεξικό του Στεφ. Κουμανούδη Συναγωγή νέων λέξεων, π.χ. 'ζητωκραυγή (η) [1843] […]'. Δίπλα στα κύρια λήμματα, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως (βλ. Μακροδομή) μπορεί να παρατίθενται φωνητικά παραλλαγμένοι τύποι. Επίσης, σε περιπτώσεις αρσενικών ουσιαστικών που δηλώνουν επάγγελμα ή ιδιότητα μπορεί να δίνεται και ο τύπος του θηλυκού, π.χ.

'δοσατζής (ο) {δοσατζήδες}, δοσατζού(η) {δοσατζούδες} […]',
'τοξευτής (ο) [αρχ.], τοξεύτρια (η) […]',
'γητευτής (ο) [μεσν.], γητεύτρα (η) {γητευτρών} […]'.

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό που θα πρέπει να σημειωθεί είναι πως στις λέξεις ξένης προέλευσης, παρέχεται δίπλα στο λήμμα και η αντίστοιχη απόδοση τα ελληνικά, όπου υπάρχει, π.χ.

'χάντικαπ (το) {άκλ.} ελλην. υστέρηση […]'.

Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να παρέχονται πληροφορίες αναφορικά με την προφορά, π.χ.

'invivoλατ. (προφέρεται ιν βίβο) (επιστημ.) […]'.

Όσον αφορά τα δεσμευμένα μορφήματα γίνεται διάκριση ανάμεσα σε λεξικά προθήματα και επιθήματα, παραγωγικά επιθήματα, α' και β' συνθετικά, παραγωγικές καταλήξεις και προθεματικά στοιχεία, χωρίς να διευκρινίζονται τα κριτήρια με βάση τα οποία έγινε αυτή η διάκριση, π.χ.

'δια- κ. διά- κ. δι- λεξικό πρόθημα […]',
'εν- κ. εμ- (μπροστά από τα σύμφωνα μ, π, β, φ, ψ) κ. εγ- (μπροστά από τα σύμφωνα κ, γ, χ) κ. ελ- (μπροστά από τα σύμφωνα λ, ρ) α' συνθετικό λέξεων […]',
'-οσύνη παραγωγικό επίθημα […]',
'α- / αν- στερητικό προθεματικό στοιχείο της Αρχαίας και της Ν. Ελληνικής […]',
'-λόγι κ. -λόι [μεσν.] (λαϊκ.) παραγωγική κατάληξη […]',
'-λογία λεξικό επίθημα […]',
'-λιτρος, -η, -ο β' συνθετικό […]'.

Μετά τις γραμματικές πληροφορίες ακολουθούν τα ερμηνεύματα. Στο τμήμα αυτό των λημμάτων περιλαμβάνονται και εσωτερικά λήμματα ή ενδολήμματα, πρόκειται για φράσεις (π.χ. λεξικές φράσεις, παροιμίες) ή ουσιαστικοποιημένους τύπους επιθέτων με ιδιαίτερη σημασία π.χ. στο λήμμα γύρος ως εσωτερικό λήμμα αναφέρεται η φράση κάνω τον γύρο (π.χ. τον γύρο του κόσμου). Επίσης, στο τέλος του λήμματος, πριν από την ετυμολογία, δίνονται συχνά και υπο-λήμματα, δηλαδή λήμματα χωρίς ερμήνευμα, των οποίων η σημασία, όπως αναφέρεται στο λεξικό, προκύπτει αυτομάτως από τη σημασία του κυρίως λήμματος στο οποίο υπάγονται, π.χ. στο λήμμα Αγγλία βρίσκουμε στο τέλος του ερμηνεύματος πριν το σχόλιο και τις ετυμολογικές πληροφορίες τους τύπους '[…] Άγγλος (ο), Αγγλίδα (η), αγγλικός, -ή, -ό, Αγγλικά (τα) […]'.

Αναφορικά με τις σημασιολογικές πληροφορίες στο λεξικό αναφέρεται ότι περιλαμβάνοντα περίπου 100.000 ορισμοί, ενώ το σύνολο των σημασιολογικών πληροφοριών, όπως χρήσεις, παραδείγματα, συνώνυμα κτλ., ξεπερνούν τις 500.000. Ως προς τη διάκριση μεταξύ των σημασιών αναφέρεται ότι προκειμένου για βασικές σημασίες του λήμματος, αυτές διακρίνονται μεταξύ τους και καταχωρίζονται με αύξουσα αραβική αρίθμηση (1, 2, 3…), ενώ αν πρόκειται για υποδιαιρέσεις κάποιας σημασίας που φέρει αραβική αρίθμηση, χρησιμοποιείται το ελληνικό σύστημα αρίθμησης (α, β, γ…). Λατινική αρίθμηση χρησιμοποιείται όταν σε κάποια λεξική φράση ή έκφραση υπάρχουν περισσότερες από μία σημασίες. Σημειώνεται στο λεξικό ότι η σειρά με την οποία καταχωρίζονται οι σημασίες εξαρτάται από την έκταση χρήσης της λέξης, δηλαδή από το πόσο ευρεία είναι η χρήση της, καθώς και από το ποια είναι η βασική, κυριολεκτική της σημασία από την οποία παράγονται οι υπόλοιπες σημασίες που τυχόν έχει η εκάστοτε λέξη. Όταν οι σημασίες θεωρούνται ισοδύναμες ως προς την έκταση της χρήσης τους, τότε προηγείται η σημασία από την οποία θεωρείται ότι προέκυψαν οι άλλες με συνεκδοχή, μεταφορά κτλ., π.χ.

εξωτερικός, -ή, -ό 1. (α) αυτός που βρίσκεται έξω: ~ πόρτα / είσοδος / σκάλα ΑΝΤ. εσωτερικός (β) εξωτερικά ιατρεία κρατικά ιατρεία που στεγάζονται σε νοσοκομείο και δέχονται ασθενείς που δεν νοσηλεύονται μέσα στο νοσοκομείο 2. αυτός που γίνεται έξω, όχι σε εσωτερικό χώρο: τα ~ γυρίσματα της ταινίας (όχι σε στούντιο) || ~ πλάνα […] 5. εξωτερικό (το) (i) η έξω επιφάνεια κτηρίου, αντικειμένου κ.λπ.: το ~ τού ναού / τού αγγείου ΣΥΝ. (για κτήριο) πρόσοψη ΑΝΤ. εσωτερικό (ii) οι ξένες χώρες […] 8. ΓΛΩΣΣ. εξωτερικό αντικείμενο […] - εξωτερικ-ά / -ως επίρρ., εξωτερικότητα (η) [1861]. […].

Ως προς τους χαρακτηρισμούς των λημμάτων και των σημασιών τους, γίνεται διάκριση αναφορικά με:

  • το πώς και πόσο συχνά χρησιμοποιείται, π.χ. αρχαιοπρεπές, λόγιο, λαϊκό, οικείο, σπάνιο κ.ά.
  • το πού χρησιμοποιείται μια σημασία, π.χ. λογοτεχνία, διάλεκτοι, αργκό κ.ά.
  • το γιατί χρησιμοποιείται μια σημασία, π.χ. ειρωνική, σκωπτική, υβριστική, μειωτική χρήση κτλ.

Αναφορικά με το πώς χρησιμοποιείται ένας τύπος, όπως διασαφηνίζεται στο λεξικό, γίνεται διάκριση μεταξύ λόγιων και λογιότερων τύπων, καθώς και μεταξύ λαϊκών και λαϊκότερων τύπων. Έτσι, σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο τμήμα Δομή του Λεξικού, ο όρος λόγιο (συντομογραφία 'λόγ.') αναφέρεται σε τύπους προερχόμενους από την καθαρεύουσα, ενώ ο όρος λαϊκό (συντομογραφία 'λαϊκ.') αναφέρεται σε λέξεις που χρησιμοποιούνται από τα λαϊκά στρώματα και παρουσιάζουν διαφορές στη μορφολογία ή την προφορά σε σχέση με τους τύπους της κοινής νεοελληνικής οι οποίοι χαρακτηρίζονται με τη συντομογραφία 'καθημ.'. Επίσης, ο όρος αρχαιοπρεπές (συντομογραφία 'αρχαιοπρ.') αναφέρεται σε αρχαίες ή αρχαΐζουσες λέξεις, ενώ ο όρος λαϊκότερο (συντομογραφία 'λαϊκότ.') αφορά λέξεις που χρησιμοποιούν οι κάτοικοι μη αστικών περιοχών και αποκλίνουν από την κοινή νεοελληνική, π.χ.

'αναμαλλιάρης, -α, ικο [μεσν.] (λαϊκ.-μειωτ.) […]',
'εορτάσιμος, -η, -ο [μτγν.], (λόγ.) […]'.

Οι λέξεις που θεωρούνται κοινωνικά «απαγορευμένες», όπως οι λέξεις ταμπού που αναφέρονται σε γεννητικά όργανα κτλ, διακρίνονται με την προσθήκη ενός θαυμαστικού (!) πριν από αυτές, π.χ.

'γαμιάς (ο) {γαμιάδες} (!λαϊκ. αποφεύγεται σε τυπικές μορφές επικοινωνίας) […]'.

Επίσης, για να δηλωθεί η τυχόν σχέση μεταξύ των σημασιών ενός λήμματος χρησιμοποιούνται διάφοροι χαρακτηρισμοί, π.χ. μεταφορική χρήση, συνεκδοχικά, κατ' επέκταση κ.ά. Όταν πρόκειται για λήμματα ή ενδολήμματα που αφορούν διάφορους επιστημονικούς κλάδους, τότε δηλώνεται με συντομογραφία στην εκάστοτε σημασία ή στο εσωτερικό λήμμα ο αντίστοιχος κλάδος στον οποίο εμπίπτει, π.χ.

'ήλιον (το) [1895] {ηλίου | χωρ. πληθ.} ΧΗΜ. αδρανές, μονοατομικό, άχρωμο άγευστο και άοσμο αέριο […]'.

Ως προς τα παραδείγματα χρήσης των λημμάτων που παρατίθενται στα διάφορα άρθρα αναφέρεται στο λεξικό ότι χρησιμοποιούνται προτάσεις του προφορικού και του γραπτού λόγου, αλλά και παροιμίες, στίχοι από τραγούδια, παραθέματα από λογοτεχνικά έργα κ.ά. Διευκρινίζεται ότι τα παραδείγματα αυτά αντλούνται, μεταξύ άλλων,

  • από το Λεξικογραφικό Αρχείο του σπουδαστηρίου γλωσσολογίας του πανεπιστημίου Αθηνών,
  • από γραμματειακές πηγές,
  • από συστηματικές αποδελτιώσεις εφημερίδων και περιοδικών,
  • από τον Εθνικό Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ) του Ινστιτούτου Επεξεργασίας του Λόγου (ΙΕΛ)

    Κατά την παράθεση των διαφόρων σημασιών σε ένα λήμμα, αν κάποια από τις σημασίες θεωρείται ότι απέχει πολύ από τις υπόλοιπες, σε σημείο που να μοιάζει «άλλη» λέξη, όπως αναφέρεται στο λεξικό, τότε πριν από τη συγκεκριμένη σημασία υπάρχει μια ευδιάκριτη τελεία ή βούλλα, π.χ.

    • 'άξονας (ο) {αξόνων} […] • 5. η συμφωνία συμμαχίας, συνεργασίας και ειρήνης μεταξύ κρατών […]',
    • 'άσμα (το) {άσμ-ατος | -ατα, -άτων}' […] • ΦΡ. κύκνειο άσμα το τελευταίο έργο κάποιου πριν από τον θάνατό του· θεωρείται προμήνυμα τού θανάτου του, όπως το τελευταίο τραγούδι των κύκνων […]'.

Στα ερμηνεύματα των λημμάτων, αλλά και στα εσωτερικά λήμματα/ενδολήμματα συχνά περιλαμβάνονται συνώνυμα και αντίθετα/αντώνυμα, ενώ προηγείται η αντίστοιχη συντομογραφία. Τα συνώνυμα και τα αντίθετα καταχωρίζονται στην κατάλληλη σημασία του λήμματος, π.χ.

'ανήμερος, -η, -ο [αρχ.] αυτός που δεν είναι ήμερος, μη εξημερωμένος, άγριος ΣΥΝ. αδάμαστος, ατιθάσευτος ΑΝΤ. ήμερος, εξημερωμένος, δαμασμένος […]',
'ανήκω ρ. αμετβ. {παρατ. ανήκα} (+σε) […] 3. (για τιμές, δικαιώματα, προνόμια κ.ά.) προσιδιάζω, συνήθ, αναφέρομαι ή αποδίδομαι σε (κάποιον/κάτι): έγινε δεκτός με τιμές πουανήκουν σε αρχηγό κράτους […] ΣΥΝ. ταιριάζω, πρέπω ΑΝΤ. είναι ανάρμοστο […]'.

Όσον αφορά το ετυμολογικό μέρος, οι σχετικές πληροφορίες παρατίθενται στο τέλος των άρθρων μέσα σε αγκύλες, ενώ προηγείται η συντομογραφία ΕΤΥΜ. Στο λεξικό (στο τμήμα Δομή του Λεξικού) διευκρινίζεται πως καταγράφονται και τα άμεσα και τα έμμεσα δάνεια της ελληνικής, ενώ ακολουθείται η εξής τυπολογική διάκριση για τα δάνεια:

  • Ελληνογενής ξένος όρος: λόγια λέξη που έχει παραχθεί σε άλλη γλώσσα (γαλλική, αγγλική, νεολατινική) από ελληνικά στοιχεία, π.χ. 'νεφρώνας (ο) […] [ΕΤΥΜ. Ελληνογενής ξέν. όρ., < αγγλ. nephron]'
  • Αντιδάνειο, λαϊκό δάνειο από ξένη γλώσσα (συνήθως ιταλική, βενετσιάνικη, τουρκική) που ανάγεται σε ελληνική αρχή, π.χ. 'δείξη […] [ΕΤΥΜ. Αντιδάν., <αγγλ. deixis < αρχ. δεῖξις (στον Αριστοτέλη) < δείκνυμι τον όρο έπλασε ο Κ. Bühler στη δεκαετία τού 1930]'
  • Μεταφραστικό δάνειο, ακριβής απόδοση ξένης λέξης, π.χ. 'αντισυλληπτικός, -ή, -ό ΙΑΤΡ. […] [ΕΤΥΜ. Μεταφρ. Δάνειο από αγγλ. contraceptive]'
  • Απόδοση, απόδοση του περιεχομένου ξένης λέξης, χωρίς όμως ακριβή αντιστοιχία, π.χ. 'βελονισμός […] [ΕΤΥΜ. Απόδ. ξέν. όρου, πβ. αγγλ, acupuncture]'
  • Μεταφορά, άμεσο δάνειο της ελληνικής το οποίο έχει ενταχθεί τους δύο τελευταίους αιώνες στο λεξιλόγιο της νέας ελληνικής, π.χ. 'κεϊνσιανισμός [ΕΤΥΜ. Μεταφορά τού αγγλ. keynesianism, από το όνομα τού Άγγλου οικονομολόγου John M. Keynes(1883-1946)]'.

6. ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Στον πρόλογο της Β' έκδοσης ο Γ. Μπαμπινιώτης αναφέρει πως αντλήθηκε υλικό και από τον ηλεκτρονικό Εθνικό Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας του Ινστιτούτου Επεξεργασίας του Λόγου (ΙΕΛ). Το λημματολόγιο περιέχει αρκετά κύρια ονόματα, χωρίς να παρέχονται σαφή κριτήρια επιλογής των συγκεκριμένων κύριων ονομάτων. Επίσης, πολλές είναι οι ορθογραφικές αποκλίσεις του λεξικού σε σχέση με την επίσημη ορθογραφία, τουλάχιστον αυτήν που διδάσκεται στη σχολική εκπαίδευση και ακολουθεί τους κανόνες της γραμματικής του Μ. Τριανταφυλλίδη. Ακόμη και για τύπους που χρησιμοποιούνται ευρύτατα και διδάσκονται στην εκπαίδευση με συγκεκριμένο τρόπο γραφής, προτείνεται η αλλαγή της ορθογραφίας, π.χ. προτείνει τη γραφή μάννα, κουλλούρι, πατρυιός, αντί των μάνα, κουλούρι, πατριός κ.ά.

Στο λεξικό περιλαμβάνονται ως αυτόνομα λήμματα και πολλοί λόγιοι τύποι, που, όπως αναφέρει και ο Κριαράς (2000, 2004) δεν απαντούν στη σύγχρονη δημοτική ελληνική γλώσσα, π.χ. κισσοστεφής, περιαυγάζω, περίαπτον, δαψιλής κ.ά. Στο τμήμα Δομή του Λεξικού αναφέρεται πως περιλαμβάνει ως κυρίως λήμματα και «παγιωμένες φράσεις από την αρχαία ή την εκκλησιαστική παράδοση, που δύσκολα θα εντάσσονταν (ως φράσεις / «ενδολήμματα») στα λήμματα της νεοελληνικής γλώσσας (π.χ. αιέν αριστεύειν)». Όμως, υπάρχουν περιπτώσεις απολιθωμένων/παγιωμένων φράσεων που δεν καταχωρίζονται ως ξεχωριστά λήμματα, αλλά εντάσσονται ως εσωτερικά λήμματα / ενδολήμματα σε κύρια λήμματα που δεν χρησιμοποιούνται σε άλλη περίπτωση στη νεοελληνική, π.χ.

οι παγιωμένες αρχαϊστικές φράσεις δει δη χρημάτων, πολλού (γε και) δει οι οποίες καταχωρίζονται ως εσωτερικά λήμματα στο κύριο λήμμα δει (η φράση δει δη χρημάτων εντάσσεται ως εσωτερικό λήμμα και στο κύριο λήμμα χρήμα, το οποίο βεβαίως χρησιμοποιείται στη νεοελληνική γλώσσα),
 
η φράση εν κρυπτώ (και παραβύστω) η οποία εντάσσεται ως εσωτερικό λήμμα στο κύριο λήμμα παράβυστος, , -ο που απαντά μόνο στη συγκεκριμένη φράση (η φράση εν κρυπτώ (και παραβύστω) εντάσσεται ως εσωτερικό λήμμα και στο κύριο λήμμα κρυπτός, -ή, -ό) κ.ά.

Ωστόσο, στην περίπτωση της φράσης άκρον άωτον, την εντάσσει ως εσωτερικό λήμμα στο κύριο λήμμα άκρο, το οποίο χρησιμοποιείται στην κοινή νεοελληνική, αλλά την περιέχει και ως ξεχωριστό κύριο λήμμα.

Αναφορικά με την ετυμολόγηση των λημμάτων θα πρέπει να σημειωθεί πως αν και ο συντάκτης διακηρύσσει στον πρόλογο (ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ) ότι η ετυμολογία όλων των λέξεων αποτελεί ένα από τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά του λεξικού, ωστόσο δεν ετυμολογούνται όλα ανεξαιρέτως τα λήμματα. Ο συντάκτης στο τμήμα Δομή του Λεξικού σημειώνει πως δεν παρέχει ετυμολογία σε λέξεις προφανούς ετύμου (σελ. 32). Συγκεκριμένα, αναφέρει πως όταν το έτυμο παρέχεται σε κάποιο λήμμα, τότε σε συναφή λήμματα, κυρίως παράγωγά του, και γενικότερα σε λήμματα προφανούς ετύμου είτε σημειώνεται αν η λέξη είναι αρχαία, μεταγενέστερη ή μεσαιωνική ή δίνεται χρονολογική ένδειξη, όταν πρόκειται για νεότερες λέξεις, με βάση το λεξικό του Στ. Κουμανούδη. Ωστόσο, αυτό δεν τηρείται πάντοτε, καθώς αυτές οι πληροφορίες δεν παρατίθενται σε όλα τα λήμματα στα οποία δεν υπάρχει ετυμολόγηση, ενώ και η έννοια του «προφανούς ετύμου» είναι αρκετά υποκειμενική και δεν αποτελεί αυστηρά επιστημονικό κριτήριο επιλογής του λήμματος το οποίο θα ετυμολογηθεί. Συναντούμε, λοιπόν, μεταξύ άλλων, τις εξής περιπτώσεις, π.χ. ετυμολογούνται τα λήμματα επαφή και επαφίεμαι, αλλά όχι το λήμμα 'επαφικός […]', ούτε τα λήμματα

'αποσπόρι […]'
'ανάφλεξη (η) [μτγν.] […]',
'αναφομοίωτος, -η, -ο […]',
'εκταφή (η) [1887] […]',
'εκπρόθεσμος, -η, -ο [μτγν.] […]',
'εμπρόθεσμος, -η, -ο [μτγν.] […]',
'εξυπνάδα (η) […]',
'κίνημα (το) [αρχ.] […]',
'κινηματίας (ο) […]',
'κις λορέν (το) […]' κ.ά.
'δουλίτσα (η) {χωρ. πληθ.} 1. (α) η περιστασιακή, εύκολη ή πρόχειρη δουλειά: βρήκα μια ~ για τις απογευματινές ώρες (β) (οικ.) η εργασία κάποιου: έχω τη ~ μου, το σπιτάκι μου, τι άλλο θέλω; • 2. (μειωτ.) η μικρής ηλικίας υπηρέτρια ΣΥΝ. δουλικό.'

Αναφορικά με το λήμμα δουλίτσα, θα πρέπει να παρατηρήσουμε πως στο λεξικό αναφέρεται ότι δεν έχει πληθυντικό, ωστόσο σε καθημερινή ομιλία (οικείο/φιλικό ύφος) χρησιμοποιείται η έκφραση έχω κάτι δουλίτσες να κάνω/να τελειώσω και γενικά χρησιμοποιείται ο τύπος σε πληθυντικό (όχι σε γενική πληθυντικού). Επιπλέον, δεν παρέχεται ετυμολογία, πιθανόν επειδή και αυτή η λέξη θεωρείται προφανούς ετύμου, ωστόσο ο τύπος δουλίτσα στην πρώτη του σημασία που δηλώνεται στο λεξικό, προέρχεται από το ουσ. δουλειά, ενώ στη δεύτερη σημασία του, η μικρής ηλικίας υπηρέτρια, προέρχεται μάλλον από το θηλ. ουσ. δούλα.

Συχνά στο ετυμολογικό μέρος παρέχονται πληροφορίες που ξεπερνούν τα όρια της ετυμολόγησης των τύπων της νέας ελληνικής και φτάνουν στην ετυμολόγηση και των τύπων της αρχαίας ελληνικής, π.χ. στο λήμμα επαφή συναντούμε

'[…] [ΕΤΥΜ. αρχ. < επαφάω «αγγίζω ελαφρά, επιφανειακά» < ἐπ(ι)- + ἀφάω (ομηρικός τ. με ψίλωση) < ἁφή (βλ.λ.) [..]'.

Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα η ετυμολόγηση φτάνει μέχρι και τους τύπους της Ινδοευρωπαϊκής (Ι.Ε.), π.χ. στο λήμμα αφήνω παρέχονται οι εξής ετυμολογικές πληροφορίες:

'[…] [ΕΤΥΜ. μεσν. < αρχ. ἀφίημι < ἀφ- (< ἀπό-) + ἵημι «ρίχνω, βάλλω» < *ji-jēmi (με ενεστ. αναδιπλασιασμό) < Ι.Ε. *je- «ρίχνω» […]'.

Σε περιπτώσεις δάνειων λέξεων, η ετυμολόγηση σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να επεκτείνεται και στους τύπους της ξένης γλώσσας, π.χ.

'κιλτ (το) […] [ΕΤΥΜ. < αγγλ. kilt < μέσ. αγγλ. kylte, πιθ. σκανδ. προελ., πβ. αρχ. σκανδ. Kjata «δίπλα, πιέτα υφάσματος ή φούστας», δαν. Kilte «πτυχώνω, διπλώνω»]'.

Συχνά, η μέθοδος ετυμολόγησης των λημμάτων που ακολουθείται δεν καθιστά σαφή τη διαδικασία παραγωγής της λέξης, το πώς προέκυψε ο συγκεκριμένος τύπος από τον τύπο που φέρεται ως βάση, π.χ.

'εκτομή […] [ΕΤΥΜ. αρχ. < ἐκτέμνω < ἐκ + τέμνω]'
'έκδοτος, -η, -ο […] [ΕΤΥΜ. αρχ., αρχική σημ. «παραδεδομένος, προδομένος - δοσμένος εξ ολοκλήρου», < ἐκδίδωμι]'
'εκτατός […] [ΕΤΥΜ. αρχ. < ἐκτείνω]'
'τσιρόνι (το) [..][ΕΤΥΜ. Υποκ. τού τσίρος (βλ. λ.)], δεν διευκρινίζεται πώς έχει παραχθεί, από ποια μορφήματα, ο τύπος τσιρόνι.
'ψαρόνι (το) […][ΕΤΥΜ. Υποκ. τού αρχ. ψάρος / ψᾶρος, παράλλ. τ. τού ψάρ (βλ. λ. ψαρός)]

Αλλά, σε άλλη περίπτωση,

'κόψη (η) [ΕΤΥΜ. μεσν. κόψις < θ. κοψ- τού ρ. κόβω (πβ. αόρ. έ-κο-ψα)]'
'γλαρόνι (το) […] [ΕΤΥΜ. < γλάρος + παραγ. επίθημα -όνι, πβ. κ. ψαρ-όνι], να σημειωθεί πως στο ΛΝΕΓ δεν παρατίθεται ως αυτόνομο λήμμα, το παραγωγικό επίθημα -όνι.

Κάποιες φορές δεν είναι σαφή τα όρια ανάμεσα στις ετυμολογικές πληροφορίες και στις πληροφορίες που θα άρμοζε περισσότερο να περιληφθούν σε ξεχωριστό (εγκυκλοπαιδικού περιεχομένου) σχόλιο, π.χ. στο λήμμα Αφγανιστάν συναντούμε '[…] [ΕΤΥΜ. < πάστο Afghanistan «χώρα των Αφγανών» < Afghan <σανσκρ. a!s!va-gan «χώρα των ιππέων». Η ονομασία Αφγανιστάν δεν χρησιμοποιήθηκε παρά προς το τέλος του 18ου αι.· υποστηρίζεται ότι η περιοχή ονομαζόταν προηγουμένως Aryana «χώρα των Αρίων» και ότι μετακινήθηκαν σε αυτήν ινδικά φύλα κατά τη 2η χιλιετία π.Χ.]'.

Ενστάσεις έχει διατυπώσει και ο Εμμ. Κριαράς (2000) για άρθρα με εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα, καθώς οι πληροφορίες που παρατίθενται στα ερμηνεύματα ορισμένων λημμάτων έχουν εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα (πβ. λήμματα όπως τα δημοκρατία, κομμουνισμός). Τέλος, θα πρέπει να σημειώσουμε πως η παρούσα έκδοση του λεξικού περιέχει αρκετές αλλαγές και βελτιώσεις σε σχέση με προηγούμενες εκδόσεις, ιδίως με την πρώτη έκδοση του 1998 στην οποία αναφέρονται κατά κύριο λόγο οι βιβλιοκρισίες που παραθέτουμε παρακάτω.

Βιβλιοκρισίες (για προηγούμενες εκδόσεις του λεξικού):

  1. Κριαράς, Εμμ. 2004. Το λεξικό Μπαμπινιώτη και η δημοτική. Στο Ανιχνεύσεις: γλωσσικά και φιλολογικά μελετήματα, συμβολή στο χρονολόγιο του δημοτικισμού, 105-107. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μ. Τριανταφυλλίδη.
  2. Μαραβέλιας, Χ. Ε. 1999. Α μεν συνήκα πρόχειρα. Βιβλιοκρισία του Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, 1998. Στο περ. Διαβάζω 395: 33-35.
  3. Mackridge, P. 2001. Βιβλιοκρισία των Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, 1998 & Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, 1998. Στο JGL 2: 254-259.
  4. Μοσχονάς, Σ. Α. 2000. Λεξικά για τα ελληνικά του 21ου αιώνα: Εισαγωγή: Τα νεότερα λεξικά της νεότερης γλώσσας. Στην εφ. Η Καθημερινή (5/11/2000), 49.
  5. Ιορδανίδου, Α. 2000. Λεξικά για τα ελληνικά του 21ου αιώνα: Σύγκριση και αξιολόγηση των λεξικών. Στην εφ. Η Καθημερινή (5/11/2000), 56-57.
  6. Κριαράς, Ε. 2000. Λεξικά για τα ελληνικά του 21ου αιώνα: Το Λεξικό Μπαμπινιώτη και η δημοτική. Στην εφ. Η Καθημερινή (5/11/2000), 58.
  7. Παπαναστασίου, Γ. 2001.Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα, 190-191.
  8. Βελούδης, Γ. 1998. Λε-, λε-, λε-ξι-κό! Βιβλιοκρισία του Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, 1998. Στο περ. Φιλόλογος 93: 264-265.
  9. Βώρος, Φ. Κ. 1998. Μερικές ενστάσεις για ένα λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας. Στο περ. Φιλόλογος 93: 265-268.