1. Χαρακτηριστικά έκδοσης

Το έργο αποτελείται από οχτώ διπλούς τόμους –ένας για το κείμενο και ένας για τις εικόνες— και έναν συμπληρωματικό ένατο διπλό τόμο με τους καταλόγους. Κάθε τόμος περιέχει περίπου 1000 σελίδες.

Κάθε σελίδα περιέχει δύο στήλες. Στο πάνω κεντρικό περιθώριο υπάρχουν κεφαλίδες με κεφαλαίους χαρακτήρες. Η πρώτη αναφέρεται στο πρώτο λήμμα της σελίδας και η δεύτερη στο τελευταίο. Για μεγαλύτερα άρθρα υπάρχει μόνο μία κεφαλίδα. Η αρίθμηση --λατινική για το εισαγωγικό μέρος και αραβική για τα άρθρα-- γίνεται ανά σελίδα και γράφεται στο πάνω εξωτερικό περιθώριο.

Τα λήμματα γράφονται με κεφαλαίους χαρακτήρες σε έντονη και μεγαλύτερη σε μέγεθος γραμματοσειρά. Οι υποδιαιρέσεις του άρθρου σε υποκεφάλαια γράφονται με μικρούς χαρακτήρες σε έντονη γραμματοσειρά. Για τη βιβλιογραφία χρησιμοποιείται μικρότερη γραμματοσειρά. Πλάγιοι χαρακτήρες χρησιμοποιούνται για τους τίτλους των λογοτεχνικών πηγών και για την απόδοση των κύριων ονομάτων στην ελληνική γραφή.

Στην αρχική σελίδα κάθε τόμου με τα λήμματα αναγράφονται οι συντελεστές του έργου, τα ιδρύματα που συνέβαλαν οικονομικά στην πραγματοποίησή του, η συντακτική επιτροπή και η γενική γραμματέας του LIMC, L.Kahil. Ακολουθεί πίνακας περιεχομένων, πρόλογος, εισαγωγή της L.Kahil, κατάλογος συγγραφέων, οδηγίες χρήσης του λεξικού, κατάλογος συντομογραφιών (αρχαίων πηγών, περιοδικών, άλλων συντομογραφιών και ονομάτων μουσείων), κατάλογος εικόνων στο κείμενο του πρώτου τεύχους κάθε τόμου και ακολουθούν τα λήμματα. Στο τέλος κάθε δεύτερου τεύχους υπάρχει κατάλογος εικόνων με αναφορά του τόπου προέλευσής τους (μουσεία, συλλογές). Οι τόμοι ΙΙ κ.ε. έχουν addenda.

2. Περιεχόμενα

Κύριος στόχος του λεξικού είναι η όσο το δυνατόν πληρέστερη και συστηματική παρουσίαση του εικονογραφικού υλικού για την ελληνική, ετρουσκική και ρωμαϊκή μυθολογία· εξετάζεται επίσης και η τέχνη των λαών της περιφέρειας του ελληνορωμαϊκού κόσμου, που με τη σειρά της διαιρείται σε ανατολική και δυτική. Τα χρονικά όρια εκτείνονται από τη μυκηναϊκή έως την πρωτοχριστιανική εποχή. Στη μινωϊκή-μυκηναϊκή τέχνη γίνονται αναγωγές, μόνο όταν σχετίζονται με εικονογραφικά στοιχεία του κλασσικού μύθου. Όσον αφορά την πρωτοχριστιανική τέχνη στον ισλαμικό χώρο καταγράφεται στις περιπτώσεις που αίρει την καταγωγή της από την κλασσική εικονογραφία. Οι μυθικές μορφές του πολιτισμού της Αιγύπτου και της Ανατολής καταγράφονται μόνο εάν με κάποιο τρόπο σχετίζονται με την ελληνορωμαϊκή μυθολογία.

Η σύλληψη ενός τέτοιου εγχειρήματος προϋποθέτει ότι η έμφαση δίνεται στην εικονογραφική παράδοση, χωρίς ωστόσο να αγνοούνται οι γραπτές πηγές ενός μύθου, στις οποίες γίνονται σύντομες αναφορές, στην εισαγωγή του κάθε λήμματος, καθώς το λεξικό δεν φιλοδοξεί να υποκαταστήσει το λεξικό του Roscher, Ausführliches Lexicon der griechischen und römischen Mythologie στον τομέα αυτόν. Γενικώς, η ανάλυση της εικονογραφικής εξέλιξης ενός μύθου γίνεται πάντα σε σχέση με τη λογοτεχνική του εξέλιξη.

Τα λήμματα έχουν κατανεμηθεί στους τόμους ως εξής: I: Aara – Aphlad (1981). II: Aphrodisias – Athena (1984). III: Atherion – Eros (1986). IV: Eros – Herakles (1988). V: Herakles – Kenchrias (1990). VI: Kentauroi et Kentaurides – Oiax et addenda (1992). VII: Oidipous – Theseus (1994). VIII: Thespiades – Zodiacus et supplementum Abila – Thersites (1997). IX: Index (1999).

Το πρώτο τεύχος του ένατου τόμου περιέχει καταλόγους Μουσείων, συλλογών και αρχαιολογικών τόπων από όπου προέρχονται τα έργα. Το δεύτερο τεύχος περιέχει τους εξής καταλόγους: 1. Κατάλογο λογοτεχνικών πηγών για χαμένα ή πλαστά έργα (σελ. 1-22). 2. Κατάλογο επιγραφικών πηγών που αναφέρονται σε χαμένα έργα (σελ. 23-26). 3. Συμφραστικό πίνακα γραπτών πηγών βασισμένο στον Overbeck (σελ. 27-33). 4. Κατάλογο μυθολογικών ονομάτων (σελ. 35-277). 5. Addenda et corrigenda (279-384). 6. Κατάλογο συγγραφέων (σελ. 385-397).

3. Μεθοδολογικές παρατηρήσεις

Οι μυθολογικές μορφές φωτίζονται πρώτα όπως εμφανίζονται στον ελληνικό χώρο και μετά στην εξέλιξή τους στον ετρουσκικό, ρωμαϊκό χώρο και στους περιφερειακούς πολιτισμούς.

Τα κύρια ονόματα εμφανίζονται ως λήμματα στην αρχική τους μορφή, ελληνική, λατινική, ετρουσκική ή της περιφέρειας, μεταγραμμένα στο λατινικό αλφάβητο. Για τα ελληνικά ακολουθεί σε παρένθεση η ελληνική γραφή και ακολουθεί η ετρουσκική ή λατινική μορφή του. Όταν δεν πρόκειται για κύρια ονόματα δίνονται με τη λατινική τους μορφή, εάν είναι πιο συνηθισμένη.

Το γεγονός ότι το μυθολογικό λεξικό ήταν αποτέλεσμα μιας διεθνούς συνεργασίας οδήγησε στην επιλογή ενός εκλατινισμένου τίτλου. Οι χρησιμοποιούμενες γλώσσες είναι τέσσερις: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά, δηλαδή οι διεθνώς αναγνωρισμένες γλώσσες στην κλασσική αρχαιολογία. Άρθρα συνταγμένα σε άλλη γλώσσα από τις τέσσερις του λεξικού δημοσιεύονται μεταφρασμένα σε μια από αυτές.

Για τη σύνταξη του λεξικού συνεργάστηκαν 447 συντάκτες, οι οποίοι υπογράφουν τα άρθρα τους. Αν για τη σύνταξη ενός άρθρου συνέπραξαν περισσότεροι του ενός, τότε στο τέλος του άρθρου δίνονται τα ονόματά τους και το τμήμα του άρθρου που συνέταξαν.

Η δομή των άρθρων είναι ενιαία και καθορίστηκε εξ αρχής από την εκδοτική ομάδα: 1. Εισαγωγή: Μετά τον τίτλο του λήμματος, δίνεται σύντομος ορισμός της μυθικής μορφής ή του μύθου και όπου χρειάζεται γίνεται παραπομπή σε άλλα σχετικά λήμματα. Ακολουθεί συζήτηση για τις λογοτεχνικές πηγές με χαρακτηρισμό των διαφόρων μορφών τους. 2. Βιβλιογραφία: Τα ονόματα των συγγραφέων δίνονται με αλφαβητική σειρά· όπου είναι αναγκαίο, η βιβλιογραφία χωρίζεται σε τομείς που εξετάζουν τα επεισόδια του μύθου. 3. Κατάλογος: Η σύνταξη του καταλόγου γίνεται με αυστηρά εικονογραφικά κριτήρια. Ο κατάλογος των παραστάσεων που είναι λιγοστές ή πρώιμες είναι όσο το δυνατόν εξαντλητικός. Στις άλλες περιπτώσεις είναι επιλεκτικός, αλλά αναφέρει όλες τις εικονογραφικές βασικές μορφές και τις παραλλαγές τους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε λίγο γνωστά ή και αδημοσίευτα έργα. Αυτά τα μνημεία είναι αριθμημένα με συνεχή αραβική αρίθμηση· εάν βρίσκονται στο δεύτερο τεύχος κάθε τόμου, με τις εικονογραφήσεις, ακολουθεί τον αριθμό ένας αστερίσκος· εάν βρίσκονται στο πρώτο τεύχος, με τα άρθρα, ακολουθεί τον αριθμό μια έντονη τελεία. Μνημεία των οποίων η ερμηνεία δεν είναι σαφής, διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα και χαρακτηρίζονται αναλόγως. Όταν ο μύθος χωρίζεται σε ευκρινή επεισόδια, διαβαθμίζεται ο κατάλογος στη χρονική διαδοχή των εικονογραφικών ενοτήτων από τη γέννηση ως τον θάνατο της εικονιζόμενης μορφής. Κάθε εικονογραφική ενότητα χωρίζεται σε πολιτιστικούς κύκλους και εσωτερικά σε γεωγραφικές υποενότητες. Τα μεγάλα άρθρα χωρίζονται αυστηρά σε ελληνικό, ετρουσκικό, ρωμαϊκό γεωγραφικό χώρο και περιφέρεια και μπορεί να συντάσσονται από διαφορετικούς συγγραφείς. 4. Εικονογραφικό σχόλιο: Δεν ακολουθεί τόσο αυστηρούς κανόνες όπως ο κατάλογος· διαπραγματεύεται τα μνημεία με χρονολογική συνέχεια. Βασίζεται αποκλειστικά στα έργα που αναφέρονται στον κατάλογο και παραπέμπει σ’ αυτά δίνοντας τον αριθμό καταλόγου σε παρένθεση. Σε κάθε περίπτωση βασίζεται στις εικονογραφικές μαρτυρίες· χρησιμοποιεί τις ποιητικές ή ιστορικές πηγές μόνο για να διευκολύνει την κατανόηση της εικονογραφικής εξέλιξης.

4. Κριτική αποτίμηση

Το λεξικό αποτελεί καρπό μιας μεγάλης διεθνούς προσπάθειας. Κινητήρια δύναμη αυτής της πρωτοβουλίας ήταν η γενική γραμματέας του διεθνούς ιδρύματος του LIMC, Lilly Kahil, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο τους Fribourg της Ελβετίας και διευθύντρια ενός ερευνητικού κέντρου του CNRS στο Παρίσι. Δημιουργήθηκαν εθνικές επιτροπές στις συμμετέχουσες χώρες και ένα διεθνές συντονιστικό όργανο (Fondation pour le LIMC). Οι εθνικές επιτροπές διατήρησαν την αυτονομία τους και στην οργάνωση και στη χρηματοδότηση και οι περισσότερες κατόρθωσαν να δημιουργήσουν αξιόλογα αρχεία μνημείων με μυθολογικές παραστάσεις, πολλά από τα οποία είναι αδημοσίευτα. Η παρακολούθηση του επιστημονικού έργου ανατέθηκε σε μια επιστημονική επιτροπή ενώ για την αντιμετώπιση πρακτικών ζητημάτων δημιουργήθηκε μια εκδοτική επιτροπή. Η ομάδα που έχει την ευθύνη για την επιμέλεια του έργου βρίσκεται στη Βασιλεία, όπου και εδρεύει το Διεθνές Ίδρυμα LIMC. Η οικονομική στήριξη της προσπάθειας ήταν πολύπλευρη. (Ε. Βουτυράς, Δυο μεγάλα μυθολογικά λεξικά).

Το LIMC έρχεται να καλύψει ένα πραγματικό κενό, γιατί έως τώρα δεν υπήρχε κανένα συνολικό έργο που να ενώνει μια υποδειγματική εικονογραφική τεκμηρίωση με μια επιστημονική έρευνα της αρχαίας μυθολογίας. Η προσπάθεια δεν είναι πρωτότυπη· παρόλο που ένα ευρύ έργο όπως το Ausführliches Lexicon der griechischen und römischen Mythologie του Roscher παραμένει επίκαιρο και έγκυρο ως προς τα κείμενα, είναι ξεπερασμένο στο εικονογραφικό του μέρος, αφού ο πρώτος τόμος εκδόθηκε το 1884 και ο τελευταίος το 1937. Έτσι, οι συντάκτες του δεν μπόρεσαν να λάβουν υπόψη τις πολυπληθείς ανακαλύψεις του τελευταίου μισού του 20ού αιώνα. Εξίσου ξεπερασμένο ως προς το εικονογραφικό υλικό είναι και η Real-Εncyclopädie, παρά τις έγκυρες πληροφορίες των μυθολογικών άρθρων. Επίσης, η Enciclopedia dell’ Arte Antica classica e orientale, που κυκλοφόρησε λίγο μετά την έκδοση του LIMC, έχει ευρύτερη σύλληψη από το LIMC και δεν μπορεί ως εκ τούτου να επεξεργαστεί τα ίδια θέματα με την ανάλογη εμβρίθεια.

Η συστηματική επεξεργασία του τεράστιου, συχνά αδημοσίευτου εικονογραφικού υλικού, η ανάλυση και κατάταξή του σε διαφορετικές εποχές, περιοχές, είδη τέχνης, η σύνδεσή του με τη λογοτεχνική εξέλιξη και την ιστορία, οικονομική, πολιτική και θρησκευτική, αποτελεί μεγάλο επίτευγμα και έχει ως αποδέκτες όσους ασχολούνται με την κλασσική αρχαιότητα, όχι μόνο τους αρχαιολόγους, αλλά και τους επιστήμονες από τον χώρο της λογοτεχνίας, φιλολογίας, ιστορίας, ιστορίας της τέχνης και ιδιαιτέρως της θρησκείας και της φιλοσοφίας. Επιπλέον, αφού η εικονογραφία αποτελεί μια μορφή έκφρασης που στην ευρύτερη κλίμακα επιβιώνει ως τις μέρες μας θα μπορούσε το έργο να ενδιαφέρει και ερευνητές στον τομέα της ιστορίας της λογοτεχνίας και της τέχνης της Αναγέννησης, αλλά και όσους ασχολούνται με τα επικοινωνιακά συστήματα της εποχής μας.

Το λεξικό τιμήθηκε με το βραβείο “Prix Gustave Mendel” για τον 2ο τόμο το 1985, και με το “Prix décennal Le Fèvre Deumier de Pons – prix des mythologies, philosophes et religions comparées” για τον 3ο τόμο το 1988. Το 1998, μετά από πρόταση της Académie des Inscriptions et Belles – Lettres απονεμήθηκε στο ίδρυμα LIMC μία από τις τέσσερις υποτροφίες του ιδρύματος Prince Louis de Polignac.

Είναι αξιοσημείωτο ότι η έκδοση του λεξικού ολοκληρώθηκε σε χρόνο μικρότερο από οποιοδήποτε άλλο συλλογικό έργο ανάλογης έκτασης. Η ταχύτητα αυτή είχε και το τίμημά της, αφού κάποια λήμματα που παραδόθηκαν με καθυστέρηση τυπώθηκαν αναγκαστικά, εκτός αλφαβητικής σειράς, σε επόμενους τόμους. Χρειάστηκε επίσης να επιβληθούν περιορισμοί στην έκταση των λημμάτων των δύο τελευταίων τόμων. Παρόλα αυτά το LIMC είναι ένας πραγματικός θησαυρός εικονογραφικού υλικού για τη μελέτη των αρχαίων μύθων και συνεπώς της αρχαίας θρησκείας, όσο κι αν τα λήμματά του δεν έχουν όλα την ίδια πληρότητα και το ίδιο επίπεδο. Η μεγάλη χρησιμότητα του έργου οφείλεται στον τεράστιο αριθμό συστηματικά καταταγμένων μνημείων που περιέχει, στην πλουσιότατη και γενικά καλής ποιότητας εικονογράφηση καθώς και στην καλή έως άριστη βιβλιογραφική ενημέρωση των λημμάτων. Ο χρήστης μπορεί να βρει συγκεντρωμένα όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη μελέτη των μυθολογικών θεμάτων που τον ενδιαφέρουν, χωρίς να είναι υποχρεωμένος να ανατρέχει διαρκώς σε άλλες δημοσιεύσεις. Το μόνο μελανό σημείο είναι η εξαιρετικά υψηλή τιμή του έργου, που το καθιστά ουσιαστικά απρόσιτο για ιδιώτες, ακόμη και για ορισμένες βιβλιοθήκες. (Ε. Βουτυράς, Δυο μεγάλα μυθολογικά λεξικά).

Καταγραφή-Παρουσίαση: Γ. Αλβανίδου