Στην εισήγησή του ο Γιατρομανωλάκης εξετάζει τις μεταφραστικές τάσεις που επικρατούν στον χώρο της αρχαίας τραγωδίας, καθώς και τις προθέσεις και την ιδεολογία των μεταφραστών, που διαμορφώνουν και καθορίζουν τις μεταφραστικές τάσεις. Κατά την άποψή του, επειδή η αρχαία τραγωδία χαρακτηρίζεται από δισημία ―είναι ποιητικό και δραματικό κείμενο ταυτόχρονα― οι μεταφραστές της μπορούν να διακριθούν με κριτήριο την περισσότερο ποιητική ή θεατρική αντίληψη που έχουν για το τραγικό κείμενο. Η συνήθης μεταφραστική πρακτική είναι να καθίσταται η ποιητική ή θεατρική ιδεολογία του μεταφραστή οδηγός της μεταφραστικής πράξης και μέτρο κρίσης του μεταφραστικού αποτελέσματος, οπότε προκύπτουν δύο κατηγορίες μεταφράσεων της τραγωδίας: ποιητικές και θεατρικές. Παράλληλα, η γλωσσική ιδεολογία του μεταφραστή διαμορφώνει την ποιητική ή θεατρική γλώσσα της μετάφρασης. Οι παραπάνω παρατηρήσεις επιβεβαιώνονται με δύο παραδείγματα: το πρώτο είναι η μετάφραση των Τραχινιών του Σοφοκλή από τον Ezra Pound, που με την εκφραστική λιτότητα και αμεσότητά της αντανακλά την ποιητική ιδεολογία του μεταφραστή, και το δεύτερο η μετάφραση της Ιφιγένειας εν Αυλίδι του Ευριπίδη από τον Δ.Ν. Γουδή, που με την καθαρεύουσα και τους τύπους ευγενείας της εκφράζει επίσης τη γλωσσική ιδεολογία του μεταφραστή και συνακόλουθα την κοινωνικοπολιτική κοσμοθεωρία του.

Κατά τον Γιατρομανωλάκη, η πρώτη γενιά Ελλήνων μεταφραστών της αρχαίας τραγωδίας (Γρυπάρης, Μάνος, Βάρναλης) έδωσαν μεγαλύτερη σημασία στην ποιητική μορφή της τραγωδίας απ' όση στη θεατρικότητά της και, ταυτόχρονα, με τις μεταφράσεις τους προσπάθησαν να αποδείξουν ότι η δημοτική μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του αρχαίου λόγου. Οι μεταφράσεις αυτές ελέγχονται σήμερα (α) για τα ξεπερασμένα πλέον εκφραστικά τους μέσα, αφού στο μεταξύ ο ποιητικός μοντερνισμός έχει μεταβάλει τις αντιλήψεις μας για την ποίηση και μας έχει εφοδιάσει με νέους εκφραστικούς τρόπους, που κάποτε θα πρέπει να δοκιμαστούν και στη μετάφραση της τραγωδίας, και (β) για τον διάχυτο λυρισμό και την αποδυναμωμένη και αποφορτισμένη ποιητικά γλώσσα τους, επειδή συχνά παραβλέπουν τελείως λέξεις-κλειδιά του πρωτοτύπου, που όμως σηκώνουν όλο το νοηματικό και συναισθηματικό βάρος του αρχαίου λόγου. Ακραίο παράδειγμα της τάσης αυτής αποτελεί η μετάφραση της Αντιγόνης του Σοφοκλή από τον Μάνο και η αντίστοιχη όμως μετάφραση του Γρυπάρη δεν αποφεύγει πλήρως αυτόν τον κίνδυνο.

Αντιθέτως, οι νεότεροι μεταφραστές λαμβάνουν υπόψη τους κυρίως τη δραματική υφή του τραγικού κειμένου και οι μεταφράσεις τους είναι περισσότερο θεατρικές κατά συνέπεια εκφράζουν τη θεατρική τους ιδεολογία και κυρίως τις αντιλήψεις τους για την παράσταση της αρχαίας τραγωδίας. Ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της τάσης αυτής αναφέρεται ο Κ. Γεωργουσόπουλος και η μεταφραστική μέθοδος της "νεοελληνικής αντιστοιχίας", που εφαρμόζει η εισαγωγή, δηλαδή, στη μετάφραση νεοελληνικών εννοιών, που, παρότι εκφράζουν ένα διαφορετικό πολιτισμικό περιβάλλον, αντιστοιχούν στις αρχαίες και διευκολύνουν την πρόσληψη της τραγωδίας από τον θεατή. Μια τέτοια όμως προσπάθεια υπάρχει κίνδυνος «να εκτραπεί σ' έναν αφόρητο λαϊκισμό ή σε κάποιον παραπλανητικό ρομαντισμό» (σ.112).

Για να ξεπεραστούν οι κίνδυνοι που διατρέχει κάθε μεταφραστική απόπειρα, όταν ερήμην του πρωτοτύπου καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τη γλωσσική, ποιητική ή θεατρική ιδεολογία του μεταφραστή, ο Γιατρομανωλάκης κάνει την ακόλουθη πρόταση: «Σύνθετη και δημιουργική προσπάθεια καθώς είναι η μετάφραση της τραγωδίας δεν μπορεί παρά να παρακολουθεί όχι μόνο τις γλωσσικές και αισθητικές επιταγές της συγκεκριμένης εποχής και την ιδεολογία του μεταφραστή, αλλά και (πρωταρχικά θα λέγαμε) το ίδιο το αρχαίο κείμενο» (σ.113).

Αρκετά ενδιαφέρουσα κατηγοριοποίηση των μεταφραστικών δοκιμών στον χώρο της αρχαίας τραγωδίας και διερεύνηση της επίδρασης της ιδεολογίας του μεταφραστή στο μεταφραστικό αποτέλεσμα.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Σ. ΤΣΕΛΙΚΑΣ